Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
V CİLD (BRYÁNKA - ÇƏRMƏDİL NEKROPOLU)
    CƏNUBİ SUDAN

     


    ЪЯНУБИ СУДАН, Ъянуби Судан Республикасы.

    Цмуми мялумат
    Африканын ш.-индя дювлят. Ш.-дян Ефиопийа, ъ.-дан Кенийа, Уганда вя Конго Демократик Респ., г.-дян Мяркязи Африка Респ. вя шм.-дан Суданла щямсярщяддир. Сащ. 619,7 мин км2. Ящ. 8,3 млн. (2011). Пайтахты Ъуба ш.-дир. Рясми дил инэилис дили, пул ващиди Ъянуби Судан фунтудур. Инзибати ъящятдян 10 штата (яйалятя) бюлцнцр: Вяраб, Йухары Нил, Шярги Екваториал, Ъонълей, Гярби Екваториал, Гярби Бящр-цл-Ьязал, Гярби Йухары Нил, Эюллц, Шимали Бящр-цл-Ьязал, Мяркязи Екваториал (Бящр-цл-Ъябял). Ъ.С. БМТ-нин (2011), БВФ-нин (2012) цзвцдцр.

    Тябият
    Ъ.С.-ын яразиси Африка платформасынын шм.-ш. щиссясиндядир. 300–1000 м йцксякликляр цстцнлцк тяшкил едир. Ъ.-уну Шярги Африка йастыдаьлыгынын голлары (юлкянин ян йцксяк нюгтяси Кинйети д. –3187 м), ш.-ини ися Ефиопийа йайласынын голлары тутур. Файдалы газынтылары: нефт, дямир филизи, мис, эцмцш, гызыл.


    Иглими екваториал муссондур. Орта айлыг темп-р 23–30°Ъ, иллик йаьынты 1000–1400 мм-дир. Ян бюйцк чайы Ъ.С.-ы ъ.- дан шм.-а кясиб кечян Нилдир; юлкя яразисиндя о яввялъя Бящр-цл-Ъябял, сонра ися Аь Нил (Бящр-цл-Ябйад) адланыр. Ясас голлары Бящр-цл-Ьязал вя Собатдыр.
    Ящали

    Ящалинин бюйцк щиссяси зянъи иргиня мянсубдур. Нилбойу халглар групундан олан динкалар, нуерляр, азанделяр, бариляр вя шиллуклар ящалинин ясас щиссясини тяшкил едирляр. Нилбойу дилляриндя, Мяркязи Судан дилляриндя вя диэяр дил вя лящъялярдя данышырлар; динка дили даща эениш йайылмышдыр. Ящалинин орта сыхлыьы 1 км2-дя 13,3 няфярдир (2008). Ири шящяри пайтахт Ъубадыр (172,7 мин няфяр; 2007). Диндарлары христианлар вя яняняви Африка анимистляридир. 


    Кинйети даьы.


    Тарихи очерк
    Африканын Авропа дювлятляри тяряфиндян мцстямлякяляшдирилмясиня гядяр Ъ.С.- да мцасир анлайышда дювлят гурумлары мювъуд олмамышдыр. 1820–21 иллярдя Османлы империйасынын вассалы олан Мисир щакими Мящяммяд Яли тяряфиндян реэионун фяал колонизасийасы заманы мцяййян инкишаф баш вермишдир. Суданда Шималла Ъянубун гаршыдурмасынын тарихи 19 ясрдян башлайыр. 1899 илдя баьланмыш Мисир Британийа мцгавилясиня эюря бу ики дювлят узун мцддят Суданы бирэя идаря етмишдир. Яслиндя ися Судан британийалыларын нязаряти алтында иди. Британийа мцстямлякячиляри бурада юз мювгелярини мющкямляндир- мяк цчцн Ъ.С.-да христианлашдырма сийасяти апарыр, ъянубда йашайан христиан вя анимист Африка гябиляляри иля шималда йашайан мцсялманлар арасында мцнасибятляри даим эярэинляшдирирдиляр. 1952 ил Мисир


    ингилабындан сонра рясми Гащиря Судан халгынын юз мцгяддяратыны тяйин етмяк щцгугуну таныды. Сонракы иллярдя Суданда парламент сечкиляри кечирилди, дювлят тясисатлары йарадылды, Мисир вя Б.Британийа гошунлары юлкя яразисиндян чыхарылды. 1956 ил йанварын 1-дя Суданын дювлят мцстягиллийи елан едилдикдя Шимал-Ъянуб гаршыдурмасы артыг башламышды. 1972 илдя Яддис-Ябябядя имзаланмыш сцлщ мцгавиляси яряб Шималы вя зянъи Ъянубу арасында Биринъи вятяндаш мцщарибясиня (1955–72) сон гойду. Мцгавиляйя эюря Ъянуба дахили идаряетмя мясяляляриндя мухтариййят верилди. 1969 илдя щярби чеврилиш нятиъясиндя Ъ. Нимейринин щакимиййятя эялиши иля сийаси вя иътимаи щяйаты исламлашдырмаг ъящдляри гцввятлянди. 1983 илдя йарадылмыш Ъянуби Судан Халг Азадлыг Щярякаты вя онун щярби ганады олан Судан Халг Азадлыг Ордусу мяркязи щюкумят гцввяляриня гаршы ямялиййатлары бярпа етди. Буна формал сябяб кими Судан щюкумятинин Ъянубун инзибати-ярази бюлэцсцнц дяйишдирмяси вя бурада шярият нормаларыны тятбиг етмяси эюстярилирди. Гоншу юлкялярин, хцсусиля Ефиопийа вя Уганданын ъянублулара эениш дястяк вермяси вятяндаш мцщарибясини даща да гызышдырырды. Силащлы гаршыдурма 20 илдян чох давам етди. 2002–04 иллярдя Шималла Ъянуб арасында апарылан данышыглар 2005 ил йанварын 9-да Кенийанын пайтахты Найробидя сцлщ сазишинин имзаланмасы иля нятиъялянди, Ъянубун лидери Ъ. Гаранг Суданын витсе-президенти олду. Бу сяняд юлкядя вятяндаш мцщарибясиня формал олараг сон гойду. Щярби ямялий-
    йатларын эедишиндя 2 млн. суданлы щялак олду, тяхминян 4 млн. няфяр гачгын дцшдц. Сазишин шяртляриня эюря, Ъянуба 6 ил мцддятиня эениш мухтариййят верилир, сонра ися бу яразинин статусу иля баьлы референдум кечирилмяли иди. Нефт щасилатындан ялдя олунан эялир мяркязи щюкумят вя Ъянуб мухтариййятинин рящбярлийи арасында бярабяр шякилдя бюлцнмяли иди. Бу сазиш эярэинлийи бир гядяр азалтды. 2005 ил ийулун 30-да Ъ. Гарангын щеликоптер гязасында щялак олмасындан сонра вязиййят йенидян эярэинляшди. 2007 илин сентйабрында Ъ.С. мцнагишясини низама салмаг цчцн БМТ-нин баш катиби Пан Эи Мун Судана эялди. Бейнялхалг бирлик мцнагишя зонасына сцлщмярамлы вя щуманитар гцввялярини йеритди. 2010 илин ийунунда АБШ референдумда мцсбят нятиъя ялдя олунаъаьы тягдирдя йени дювляти таныйаъаьыны бяйан етди. 2011 ил йанварын 4-дя Судан президенти Юмяр ял-Бяшир Ъ.С.-ын пайтахты Ъубайа сяфяри заманы референдумун нятиъялярини таныйаъаьыны вяд етди. Референдумун нятиъяляриня эюря 2011 ил ийулун 9- да Ъ.С. мцстягил дювлят елан едилди. 2012 ил апрелин 18-дян БВФ вя Цмумдцнйа банкынын цзвцдцр.


    Аь Нил (Бящр-цл-Ябйад) чайы.

    Тясяррцфат
    Нефт юлкянин ясас ещтийатыдыр. Нефт сатышындан ялдя едилян эялир Ъ.С.-ын дювлят бцдъясинин тягр. 98%-ини тяшкил едир. Юлкянин игтисадиййаты хейли дяряъядя к.т.-ндан асылыдыр. Памбыг, йерфындыьы, калыш, дары, буьда, йапышган, шякяр гамышы, манго, папайа, банан, батат вя кцнъцд башлыъа к.т. биткиляридир. Ясас мешя
    ещтийатлары Гярби Екваториал вя Мяркязи Екваториал штатларында йерляшир. Ъ.С. бейнялхалг базара одунъаг ихраъ едир. Гида мящсуллары, кимйа сянайеси мящсуллары, нягл. аваданлыглары, полад, машынгайырма мящсуллары, тохуъулуг иплийи вя парчалар, щямчинин тахыл идхал едилир.

    Судд батаглыьында кянд.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BRYÁNKA – ÇƏRMƏDİL NEKROPOLU
    CƏNUBİ SUDAN

     


    ЪЯНУБИ СУДАН, Ъянуби Судан Республикасы.

    Цмуми мялумат
    Африканын ш.-индя дювлят. Ш.-дян Ефиопийа, ъ.-дан Кенийа, Уганда вя Конго Демократик Респ., г.-дян Мяркязи Африка Респ. вя шм.-дан Суданла щямсярщяддир. Сащ. 619,7 мин км2. Ящ. 8,3 млн. (2011). Пайтахты Ъуба ш.-дир. Рясми дил инэилис дили, пул ващиди Ъянуби Судан фунтудур. Инзибати ъящятдян 10 штата (яйалятя) бюлцнцр: Вяраб, Йухары Нил, Шярги Екваториал, Ъонълей, Гярби Екваториал, Гярби Бящр-цл-Ьязал, Гярби Йухары Нил, Эюллц, Шимали Бящр-цл-Ьязал, Мяркязи Екваториал (Бящр-цл-Ъябял). Ъ.С. БМТ-нин (2011), БВФ-нин (2012) цзвцдцр.

    Тябият
    Ъ.С.-ын яразиси Африка платформасынын шм.-ш. щиссясиндядир. 300–1000 м йцксякликляр цстцнлцк тяшкил едир. Ъ.-уну Шярги Африка йастыдаьлыгынын голлары (юлкянин ян йцксяк нюгтяси Кинйети д. –3187 м), ш.-ини ися Ефиопийа йайласынын голлары тутур. Файдалы газынтылары: нефт, дямир филизи, мис, эцмцш, гызыл.


    Иглими екваториал муссондур. Орта айлыг темп-р 23–30°Ъ, иллик йаьынты 1000–1400 мм-дир. Ян бюйцк чайы Ъ.С.-ы ъ.- дан шм.-а кясиб кечян Нилдир; юлкя яразисиндя о яввялъя Бящр-цл-Ъябял, сонра ися Аь Нил (Бящр-цл-Ябйад) адланыр. Ясас голлары Бящр-цл-Ьязал вя Собатдыр.
    Ящали

    Ящалинин бюйцк щиссяси зянъи иргиня мянсубдур. Нилбойу халглар групундан олан динкалар, нуерляр, азанделяр, бариляр вя шиллуклар ящалинин ясас щиссясини тяшкил едирляр. Нилбойу дилляриндя, Мяркязи Судан дилляриндя вя диэяр дил вя лящъялярдя данышырлар; динка дили даща эениш йайылмышдыр. Ящалинин орта сыхлыьы 1 км2-дя 13,3 няфярдир (2008). Ири шящяри пайтахт Ъубадыр (172,7 мин няфяр; 2007). Диндарлары христианлар вя яняняви Африка анимистляридир. 


    Кинйети даьы.


    Тарихи очерк
    Африканын Авропа дювлятляри тяряфиндян мцстямлякяляшдирилмясиня гядяр Ъ.С.- да мцасир анлайышда дювлят гурумлары мювъуд олмамышдыр. 1820–21 иллярдя Османлы империйасынын вассалы олан Мисир щакими Мящяммяд Яли тяряфиндян реэионун фяал колонизасийасы заманы мцяййян инкишаф баш вермишдир. Суданда Шималла Ъянубун гаршыдурмасынын тарихи 19 ясрдян башлайыр. 1899 илдя баьланмыш Мисир Британийа мцгавилясиня эюря бу ики дювлят узун мцддят Суданы бирэя идаря етмишдир. Яслиндя ися Судан британийалыларын нязаряти алтында иди. Британийа мцстямлякячиляри бурада юз мювгелярини мющкямляндир- мяк цчцн Ъ.С.-да христианлашдырма сийасяти апарыр, ъянубда йашайан христиан вя анимист Африка гябиляляри иля шималда йашайан мцсялманлар арасында мцнасибятляри даим эярэинляшдирирдиляр. 1952 ил Мисир


    ингилабындан сонра рясми Гащиря Судан халгынын юз мцгяддяратыны тяйин етмяк щцгугуну таныды. Сонракы иллярдя Суданда парламент сечкиляри кечирилди, дювлят тясисатлары йарадылды, Мисир вя Б.Британийа гошунлары юлкя яразисиндян чыхарылды. 1956 ил йанварын 1-дя Суданын дювлят мцстягиллийи елан едилдикдя Шимал-Ъянуб гаршыдурмасы артыг башламышды. 1972 илдя Яддис-Ябябядя имзаланмыш сцлщ мцгавиляси яряб Шималы вя зянъи Ъянубу арасында Биринъи вятяндаш мцщарибясиня (1955–72) сон гойду. Мцгавиляйя эюря Ъянуба дахили идаряетмя мясяляляриндя мухтариййят верилди. 1969 илдя щярби чеврилиш нятиъясиндя Ъ. Нимейринин щакимиййятя эялиши иля сийаси вя иътимаи щяйаты исламлашдырмаг ъящдляри гцввятлянди. 1983 илдя йарадылмыш Ъянуби Судан Халг Азадлыг Щярякаты вя онун щярби ганады олан Судан Халг Азадлыг Ордусу мяркязи щюкумят гцввяляриня гаршы ямялиййатлары бярпа етди. Буна формал сябяб кими Судан щюкумятинин Ъянубун инзибати-ярази бюлэцсцнц дяйишдирмяси вя бурада шярият нормаларыны тятбиг етмяси эюстярилирди. Гоншу юлкялярин, хцсусиля Ефиопийа вя Уганданын ъянублулара эениш дястяк вермяси вятяндаш мцщарибясини даща да гызышдырырды. Силащлы гаршыдурма 20 илдян чох давам етди. 2002–04 иллярдя Шималла Ъянуб арасында апарылан данышыглар 2005 ил йанварын 9-да Кенийанын пайтахты Найробидя сцлщ сазишинин имзаланмасы иля нятиъялянди, Ъянубун лидери Ъ. Гаранг Суданын витсе-президенти олду. Бу сяняд юлкядя вятяндаш мцщарибясиня формал олараг сон гойду. Щярби ямялий-
    йатларын эедишиндя 2 млн. суданлы щялак олду, тяхминян 4 млн. няфяр гачгын дцшдц. Сазишин шяртляриня эюря, Ъянуба 6 ил мцддятиня эениш мухтариййят верилир, сонра ися бу яразинин статусу иля баьлы референдум кечирилмяли иди. Нефт щасилатындан ялдя олунан эялир мяркязи щюкумят вя Ъянуб мухтариййятинин рящбярлийи арасында бярабяр шякилдя бюлцнмяли иди. Бу сазиш эярэинлийи бир гядяр азалтды. 2005 ил ийулун 30-да Ъ. Гарангын щеликоптер гязасында щялак олмасындан сонра вязиййят йенидян эярэинляшди. 2007 илин сентйабрында Ъ.С. мцнагишясини низама салмаг цчцн БМТ-нин баш катиби Пан Эи Мун Судана эялди. Бейнялхалг бирлик мцнагишя зонасына сцлщмярамлы вя щуманитар гцввялярини йеритди. 2010 илин ийунунда АБШ референдумда мцсбят нятиъя ялдя олунаъаьы тягдирдя йени дювляти таныйаъаьыны бяйан етди. 2011 ил йанварын 4-дя Судан президенти Юмяр ял-Бяшир Ъ.С.-ын пайтахты Ъубайа сяфяри заманы референдумун нятиъялярини таныйаъаьыны вяд етди. Референдумун нятиъяляриня эюря 2011 ил ийулун 9- да Ъ.С. мцстягил дювлят елан едилди. 2012 ил апрелин 18-дян БВФ вя Цмумдцнйа банкынын цзвцдцр.


    Аь Нил (Бящр-цл-Ябйад) чайы.

    Тясяррцфат
    Нефт юлкянин ясас ещтийатыдыр. Нефт сатышындан ялдя едилян эялир Ъ.С.-ын дювлят бцдъясинин тягр. 98%-ини тяшкил едир. Юлкянин игтисадиййаты хейли дяряъядя к.т.-ндан асылыдыр. Памбыг, йерфындыьы, калыш, дары, буьда, йапышган, шякяр гамышы, манго, папайа, банан, батат вя кцнъцд башлыъа к.т. биткиляридир. Ясас мешя
    ещтийатлары Гярби Екваториал вя Мяркязи Екваториал штатларында йерляшир. Ъ.С. бейнялхалг базара одунъаг ихраъ едир. Гида мящсуллары, кимйа сянайеси мящсуллары, нягл. аваданлыглары, полад, машынгайырма мящсуллары, тохуъулуг иплийи вя парчалар, щямчинин тахыл идхал едилир.

    Судд батаглыьында кянд.

    CƏNUBİ SUDAN

     


    ЪЯНУБИ СУДАН, Ъянуби Судан Республикасы.

    Цмуми мялумат
    Африканын ш.-индя дювлят. Ш.-дян Ефиопийа, ъ.-дан Кенийа, Уганда вя Конго Демократик Респ., г.-дян Мяркязи Африка Респ. вя шм.-дан Суданла щямсярщяддир. Сащ. 619,7 мин км2. Ящ. 8,3 млн. (2011). Пайтахты Ъуба ш.-дир. Рясми дил инэилис дили, пул ващиди Ъянуби Судан фунтудур. Инзибати ъящятдян 10 штата (яйалятя) бюлцнцр: Вяраб, Йухары Нил, Шярги Екваториал, Ъонълей, Гярби Екваториал, Гярби Бящр-цл-Ьязал, Гярби Йухары Нил, Эюллц, Шимали Бящр-цл-Ьязал, Мяркязи Екваториал (Бящр-цл-Ъябял). Ъ.С. БМТ-нин (2011), БВФ-нин (2012) цзвцдцр.

    Тябият
    Ъ.С.-ын яразиси Африка платформасынын шм.-ш. щиссясиндядир. 300–1000 м йцксякликляр цстцнлцк тяшкил едир. Ъ.-уну Шярги Африка йастыдаьлыгынын голлары (юлкянин ян йцксяк нюгтяси Кинйети д. –3187 м), ш.-ини ися Ефиопийа йайласынын голлары тутур. Файдалы газынтылары: нефт, дямир филизи, мис, эцмцш, гызыл.


    Иглими екваториал муссондур. Орта айлыг темп-р 23–30°Ъ, иллик йаьынты 1000–1400 мм-дир. Ян бюйцк чайы Ъ.С.-ы ъ.- дан шм.-а кясиб кечян Нилдир; юлкя яразисиндя о яввялъя Бящр-цл-Ъябял, сонра ися Аь Нил (Бящр-цл-Ябйад) адланыр. Ясас голлары Бящр-цл-Ьязал вя Собатдыр.
    Ящали

    Ящалинин бюйцк щиссяси зянъи иргиня мянсубдур. Нилбойу халглар групундан олан динкалар, нуерляр, азанделяр, бариляр вя шиллуклар ящалинин ясас щиссясини тяшкил едирляр. Нилбойу дилляриндя, Мяркязи Судан дилляриндя вя диэяр дил вя лящъялярдя данышырлар; динка дили даща эениш йайылмышдыр. Ящалинин орта сыхлыьы 1 км2-дя 13,3 няфярдир (2008). Ири шящяри пайтахт Ъубадыр (172,7 мин няфяр; 2007). Диндарлары христианлар вя яняняви Африка анимистляридир. 


    Кинйети даьы.


    Тарихи очерк
    Африканын Авропа дювлятляри тяряфиндян мцстямлякяляшдирилмясиня гядяр Ъ.С.- да мцасир анлайышда дювлят гурумлары мювъуд олмамышдыр. 1820–21 иллярдя Османлы империйасынын вассалы олан Мисир щакими Мящяммяд Яли тяряфиндян реэионун фяал колонизасийасы заманы мцяййян инкишаф баш вермишдир. Суданда Шималла Ъянубун гаршыдурмасынын тарихи 19 ясрдян башлайыр. 1899 илдя баьланмыш Мисир Британийа мцгавилясиня эюря бу ики дювлят узун мцддят Суданы бирэя идаря етмишдир. Яслиндя ися Судан британийалыларын нязаряти алтында иди. Британийа мцстямлякячиляри бурада юз мювгелярини мющкямляндир- мяк цчцн Ъ.С.-да христианлашдырма сийасяти апарыр, ъянубда йашайан христиан вя анимист Африка гябиляляри иля шималда йашайан мцсялманлар арасында мцнасибятляри даим эярэинляшдирирдиляр. 1952 ил Мисир


    ингилабындан сонра рясми Гащиря Судан халгынын юз мцгяддяратыны тяйин етмяк щцгугуну таныды. Сонракы иллярдя Суданда парламент сечкиляри кечирилди, дювлят тясисатлары йарадылды, Мисир вя Б.Британийа гошунлары юлкя яразисиндян чыхарылды. 1956 ил йанварын 1-дя Суданын дювлят мцстягиллийи елан едилдикдя Шимал-Ъянуб гаршыдурмасы артыг башламышды. 1972 илдя Яддис-Ябябядя имзаланмыш сцлщ мцгавиляси яряб Шималы вя зянъи Ъянубу арасында Биринъи вятяндаш мцщарибясиня (1955–72) сон гойду. Мцгавиляйя эюря Ъянуба дахили идаряетмя мясяляляриндя мухтариййят верилди. 1969 илдя щярби чеврилиш нятиъясиндя Ъ. Нимейринин щакимиййятя эялиши иля сийаси вя иътимаи щяйаты исламлашдырмаг ъящдляри гцввятлянди. 1983 илдя йарадылмыш Ъянуби Судан Халг Азадлыг Щярякаты вя онун щярби ганады олан Судан Халг Азадлыг Ордусу мяркязи щюкумят гцввяляриня гаршы ямялиййатлары бярпа етди. Буна формал сябяб кими Судан щюкумятинин Ъянубун инзибати-ярази бюлэцсцнц дяйишдирмяси вя бурада шярият нормаларыны тятбиг етмяси эюстярилирди. Гоншу юлкялярин, хцсусиля Ефиопийа вя Уганданын ъянублулара эениш дястяк вермяси вятяндаш мцщарибясини даща да гызышдырырды. Силащлы гаршыдурма 20 илдян чох давам етди. 2002–04 иллярдя Шималла Ъянуб арасында апарылан данышыглар 2005 ил йанварын 9-да Кенийанын пайтахты Найробидя сцлщ сазишинин имзаланмасы иля нятиъялянди, Ъянубун лидери Ъ. Гаранг Суданын витсе-президенти олду. Бу сяняд юлкядя вятяндаш мцщарибясиня формал олараг сон гойду. Щярби ямялий-
    йатларын эедишиндя 2 млн. суданлы щялак олду, тяхминян 4 млн. няфяр гачгын дцшдц. Сазишин шяртляриня эюря, Ъянуба 6 ил мцддятиня эениш мухтариййят верилир, сонра ися бу яразинин статусу иля баьлы референдум кечирилмяли иди. Нефт щасилатындан ялдя олунан эялир мяркязи щюкумят вя Ъянуб мухтариййятинин рящбярлийи арасында бярабяр шякилдя бюлцнмяли иди. Бу сазиш эярэинлийи бир гядяр азалтды. 2005 ил ийулун 30-да Ъ. Гарангын щеликоптер гязасында щялак олмасындан сонра вязиййят йенидян эярэинляшди. 2007 илин сентйабрында Ъ.С. мцнагишясини низама салмаг цчцн БМТ-нин баш катиби Пан Эи Мун Судана эялди. Бейнялхалг бирлик мцнагишя зонасына сцлщмярамлы вя щуманитар гцввялярини йеритди. 2010 илин ийунунда АБШ референдумда мцсбят нятиъя ялдя олунаъаьы тягдирдя йени дювляти таныйаъаьыны бяйан етди. 2011 ил йанварын 4-дя Судан президенти Юмяр ял-Бяшир Ъ.С.-ын пайтахты Ъубайа сяфяри заманы референдумун нятиъялярини таныйаъаьыны вяд етди. Референдумун нятиъяляриня эюря 2011 ил ийулун 9- да Ъ.С. мцстягил дювлят елан едилди. 2012 ил апрелин 18-дян БВФ вя Цмумдцнйа банкынын цзвцдцр.


    Аь Нил (Бящр-цл-Ябйад) чайы.

    Тясяррцфат
    Нефт юлкянин ясас ещтийатыдыр. Нефт сатышындан ялдя едилян эялир Ъ.С.-ын дювлят бцдъясинин тягр. 98%-ини тяшкил едир. Юлкянин игтисадиййаты хейли дяряъядя к.т.-ндан асылыдыр. Памбыг, йерфындыьы, калыш, дары, буьда, йапышган, шякяр гамышы, манго, папайа, банан, батат вя кцнъцд башлыъа к.т. биткиляридир. Ясас мешя
    ещтийатлары Гярби Екваториал вя Мяркязи Екваториал штатларында йерляшир. Ъ.С. бейнялхалг базара одунъаг ихраъ едир. Гида мящсуллары, кимйа сянайеси мящсуллары, нягл. аваданлыглары, полад, машынгайырма мящсуллары, тохуъулуг иплийи вя парчалар, щямчинин тахыл идхал едилир.

    Судд батаглыьында кянд.