Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
V CİLD (BRYÁNKA - ÇƏRMƏDİL NEKROPOLU)
    COZEFSON EFFEKTİ


    ЪОЗЕФСОН ЕФФЕКТИ – ики ифраткечириъини айыран назик диелектрик лайдан (Ъозефсон контакты адланан) ифраткечириъи ъяряйанын кечмяси; инэилис физики Б. Ъозефсон тяряфиндян ифраткечириъилик нязяриййясиня ясасян габагъадан сюйлянилмиш (1962), 1963 илдя тяърцби олараг мцшащидя едилмишдир. Кечириъилик електронлары диелектрикдян (адятян галынлыьы ~ 10Å=10–9 м олан метал оксиди плйонкасы) тунел еффектинин сайясиндя кечир. Яэяр Ъозефсон контактындан кечян ъяряйан бющран контакт ъяряйаны адланан ъяряйандан чох дейился, контактда эярэинлик дцшкцсц олмур (стасионар Ъ.е.). Контактдан кечян ъяряйан бющран ъяряйанындан бюйцк олдугда ися контактда эярэинлик дцшкцсц йараныр вя контакт електромагнит дальалары шцаландырыр (гейри-стасионар Ъ.е.). Електромагнит дальаларыны йалныз дяйишян ъяряйан шцаландыра билир, мящз беля ъяряйан контактда В сабит эярэинлик дцш- кцсц заманы Ъозефсон контактынын ичиндян кечир. ν шцаланма тезлийи В иля ν=2еВ/щ дцстуру иля баьлыдыр, е – електронун йцкц, щ – Планк сабитидир. Шцаланма онунла шяртлянир ки, ифраткечириъилийи йарадан ъцтлянмиш електронлар контактдан кечдикдя ифраткечириъинин ясас щалына нисбятян ялавя 2 еВ енержи газаныр. Електрон ъцтляринин ясас щала гайытмасы цчцн йеэаня имкан щν=2еВ квант електромагнит енержисини шцаландырмагдыр. Ъ.е. ифраткечириъилярдя електрон низамлылыьыны – фаза кощерентлийини эюстярир: бцтцн електрон ъцтляри (Купер ъцтляри, бах Купер еффекти) ясас щалда, онларын ψ=|ψ|еиφ дальа функсийасыны характеризя едян ейни фазайа (φ) маликдир. Ъозефсон контактына мцяййян φ*=φ1–φ2 фазалар фярги уй- ьундур, бурада φ1 вя φ2 – контактла айрылмыш ифраткечириъиляр цчцн дальа функсийасы фазасынын гиймятляридир. Квант механикасына ясасян φ* фазалар фярги оланда контактдан ж=ж0синφ* сыхлыглы ъяряйан ахмалыдыр. Бу ъяряйанын тяърцбядя мцшащидя едилмяси сцбут едир ки, тябиятдя билаваситя дальа функсийасынын фазасы иля тяйин олунан макроскопик щадисяляр мювъуддур. Ифраткечириъиляр назик сядля (кюрпцъцкля вя йа нюгтяви контактла) бирляшдирилдикдя, щямчинин онларын арасында нормал щалда олан (ифраткечириъи олмайан) металын вя йа йарымкечириъинин назик лайы йерляшярся, аналожи еффект мцшащидя едилир. Ъозефсон контактлары иля бирликдя беля системляр зяиф ялагяли ифраткечириъиляр адланыр. Ъ.е. ясасында ифраткечириъи квант интерферометрляри, мцхтялиф чешидли эенераторлар, детекторлар, гарышдырыъылар вя эига- вя теращерс диапазонларында эцъляндириъиляр йарадылмышдыр. Ъ.е.-ня, ясасян, мцасир цсулларла 2·10–8 хята иля 2е/ћ≈ 4,83594000·1014 Щс/В нисбяти юлчцлмцшдцр.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BRYÁNKA – ÇƏRMƏDİL NEKROPOLU
    COZEFSON EFFEKTİ


    ЪОЗЕФСОН ЕФФЕКТИ – ики ифраткечириъини айыран назик диелектрик лайдан (Ъозефсон контакты адланан) ифраткечириъи ъяряйанын кечмяси; инэилис физики Б. Ъозефсон тяряфиндян ифраткечириъилик нязяриййясиня ясасян габагъадан сюйлянилмиш (1962), 1963 илдя тяърцби олараг мцшащидя едилмишдир. Кечириъилик електронлары диелектрикдян (адятян галынлыьы ~ 10Å=10–9 м олан метал оксиди плйонкасы) тунел еффектинин сайясиндя кечир. Яэяр Ъозефсон контактындан кечян ъяряйан бющран контакт ъяряйаны адланан ъяряйандан чох дейился, контактда эярэинлик дцшкцсц олмур (стасионар Ъ.е.). Контактдан кечян ъяряйан бющран ъяряйанындан бюйцк олдугда ися контактда эярэинлик дцшкцсц йараныр вя контакт електромагнит дальалары шцаландырыр (гейри-стасионар Ъ.е.). Електромагнит дальаларыны йалныз дяйишян ъяряйан шцаландыра билир, мящз беля ъяряйан контактда В сабит эярэинлик дцш- кцсц заманы Ъозефсон контактынын ичиндян кечир. ν шцаланма тезлийи В иля ν=2еВ/щ дцстуру иля баьлыдыр, е – електронун йцкц, щ – Планк сабитидир. Шцаланма онунла шяртлянир ки, ифраткечириъилийи йарадан ъцтлянмиш електронлар контактдан кечдикдя ифраткечириъинин ясас щалына нисбятян ялавя 2 еВ енержи газаныр. Електрон ъцтляринин ясас щала гайытмасы цчцн йеэаня имкан щν=2еВ квант електромагнит енержисини шцаландырмагдыр. Ъ.е. ифраткечириъилярдя електрон низамлылыьыны – фаза кощерентлийини эюстярир: бцтцн електрон ъцтляри (Купер ъцтляри, бах Купер еффекти) ясас щалда, онларын ψ=|ψ|еиφ дальа функсийасыны характеризя едян ейни фазайа (φ) маликдир. Ъозефсон контактына мцяййян φ*=φ1–φ2 фазалар фярги уй- ьундур, бурада φ1 вя φ2 – контактла айрылмыш ифраткечириъиляр цчцн дальа функсийасы фазасынын гиймятляридир. Квант механикасына ясасян φ* фазалар фярги оланда контактдан ж=ж0синφ* сыхлыглы ъяряйан ахмалыдыр. Бу ъяряйанын тяърцбядя мцшащидя едилмяси сцбут едир ки, тябиятдя билаваситя дальа функсийасынын фазасы иля тяйин олунан макроскопик щадисяляр мювъуддур. Ифраткечириъиляр назик сядля (кюрпцъцкля вя йа нюгтяви контактла) бирляшдирилдикдя, щямчинин онларын арасында нормал щалда олан (ифраткечириъи олмайан) металын вя йа йарымкечириъинин назик лайы йерляшярся, аналожи еффект мцшащидя едилир. Ъозефсон контактлары иля бирликдя беля системляр зяиф ялагяли ифраткечириъиляр адланыр. Ъ.е. ясасында ифраткечириъи квант интерферометрляри, мцхтялиф чешидли эенераторлар, детекторлар, гарышдырыъылар вя эига- вя теращерс диапазонларында эцъляндириъиляр йарадылмышдыр. Ъ.е.-ня, ясасян, мцасир цсулларла 2·10–8 хята иля 2е/ћ≈ 4,83594000·1014 Щс/В нисбяти юлчцлмцшдцр.

    COZEFSON EFFEKTİ


    ЪОЗЕФСОН ЕФФЕКТИ – ики ифраткечириъини айыран назик диелектрик лайдан (Ъозефсон контакты адланан) ифраткечириъи ъяряйанын кечмяси; инэилис физики Б. Ъозефсон тяряфиндян ифраткечириъилик нязяриййясиня ясасян габагъадан сюйлянилмиш (1962), 1963 илдя тяърцби олараг мцшащидя едилмишдир. Кечириъилик електронлары диелектрикдян (адятян галынлыьы ~ 10Å=10–9 м олан метал оксиди плйонкасы) тунел еффектинин сайясиндя кечир. Яэяр Ъозефсон контактындан кечян ъяряйан бющран контакт ъяряйаны адланан ъяряйандан чох дейился, контактда эярэинлик дцшкцсц олмур (стасионар Ъ.е.). Контактдан кечян ъяряйан бющран ъяряйанындан бюйцк олдугда ися контактда эярэинлик дцшкцсц йараныр вя контакт електромагнит дальалары шцаландырыр (гейри-стасионар Ъ.е.). Електромагнит дальаларыны йалныз дяйишян ъяряйан шцаландыра билир, мящз беля ъяряйан контактда В сабит эярэинлик дцш- кцсц заманы Ъозефсон контактынын ичиндян кечир. ν шцаланма тезлийи В иля ν=2еВ/щ дцстуру иля баьлыдыр, е – електронун йцкц, щ – Планк сабитидир. Шцаланма онунла шяртлянир ки, ифраткечириъилийи йарадан ъцтлянмиш електронлар контактдан кечдикдя ифраткечириъинин ясас щалына нисбятян ялавя 2 еВ енержи газаныр. Електрон ъцтляринин ясас щала гайытмасы цчцн йеэаня имкан щν=2еВ квант електромагнит енержисини шцаландырмагдыр. Ъ.е. ифраткечириъилярдя електрон низамлылыьыны – фаза кощерентлийини эюстярир: бцтцн електрон ъцтляри (Купер ъцтляри, бах Купер еффекти) ясас щалда, онларын ψ=|ψ|еиφ дальа функсийасыны характеризя едян ейни фазайа (φ) маликдир. Ъозефсон контактына мцяййян φ*=φ1–φ2 фазалар фярги уй- ьундур, бурада φ1 вя φ2 – контактла айрылмыш ифраткечириъиляр цчцн дальа функсийасы фазасынын гиймятляридир. Квант механикасына ясасян φ* фазалар фярги оланда контактдан ж=ж0синφ* сыхлыглы ъяряйан ахмалыдыр. Бу ъяряйанын тяърцбядя мцшащидя едилмяси сцбут едир ки, тябиятдя билаваситя дальа функсийасынын фазасы иля тяйин олунан макроскопик щадисяляр мювъуддур. Ифраткечириъиляр назик сядля (кюрпцъцкля вя йа нюгтяви контактла) бирляшдирилдикдя, щямчинин онларын арасында нормал щалда олан (ифраткечириъи олмайан) металын вя йа йарымкечириъинин назик лайы йерляшярся, аналожи еффект мцшащидя едилир. Ъозефсон контактлары иля бирликдя беля системляр зяиф ялагяли ифраткечириъиляр адланыр. Ъ.е. ясасында ифраткечириъи квант интерферометрляри, мцхтялиф чешидли эенераторлар, детекторлар, гарышдырыъылар вя эига- вя теращерс диапазонларында эцъляндириъиляр йарадылмышдыр. Ъ.е.-ня, ясасян, мцасир цсулларла 2·10–8 хята иля 2е/ћ≈ 4,83594000·1014 Щс/В нисбяти юлчцлмцшдцр.