Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
III CİLD (BABİNGER - BAXŞƏLİYEV)
    BAĞ-PARKSALMA SƏNƏTİ

    баьлары, парклары вя башга йашыллыг сащялярини йаратмаг сяняти. Йашыллашдырма иши тяърцбясиня баьларын вя паркларын йарадылмасы, мцхтялиф иглим вя торпаг шяраитиня эюря биткилярин сечилмяси, мемарлыг гурьуларына, су щовузларына, йоллара, мейданчалара, щейкялляря уйьун биткилярин йерляшдирилмяси вя груплашдырылмасы, биткилярин якилмяси, онлара гуллуг едилмяси вя с. дахилдир. Б.-п.с. мцхтялиф композисийа цсуллары йаратмышдыр. Онлар шярти олараг ики башлыъа принсипя ясасланыр: мцнтязям вя пейзаж. Биринъиси цчцн щяндяси композисийалар, икинъиси цчцн ися тябии ландшафты имитасийа едян композисийа елементляринин уйарлы йерляшдирилмяси сяъиййявидир. Б.-п.с. гулдарлыг гурулушу дюврцндя мейдана эялмишдир. Щямин дюврдя дини тикилилярин, сарайларын, маликанялярин вя с. йанында парклара хцсуси ящямиййят верилирди. Гядим Мисирдя баьларын планлашдырылмасы дягиг ардыъыллыьы иля фярглянирди: композисийанын мяркязини ясас тикили, ону сащянин эириши иля бирляшдирян дцз хийабан ися композисийа охуну тяшкил едирди вя баьын яразисини щяр бириндя дцзбуъаглы щовузлар олмагла ики бярабяр щиссяйя бюлцрдц. Гядим Месопотамийа дювлятляриндя ов етмяк цчцн бойцк горуг йерляри, щямчинин террасларда салынмыш вя пилля -кянлярля бир-бириня бирляшдирилмиш баьлар (Бабилистанда е.я. 7 ясря аид Семирамиданын асма баьлары) мювъуд олмушдур. Гядим Йунаныстанда мябядляри (мяс., Афинада Щефестейон, е.я. 5 ясрин 2-ъи йарысы) чох вахт симметрик якилмиш аьаълар ящатя едирди. Гядим Ромада мцнтязям иътимаи парклар бир чох шящярсалма структурунда мцщцм елемент иди. Орта ясрлярдя яряб юлкяляри, Иран вя Орта Асийада салынмыш вя адятян, щяр тяряфдян щцндцр диварларла ящатя олунмуш баьлар мцстясна эюзялликляри иля сечилирди. Онларын щяндяси гурулушуну яразини щиссяляря айыран енсиз каналлар шябякяси айдын якс етдирирди. Яряблярин ишьал етдийи Иберийа й-а-нда 8–12 ясрлярдя кичик щяйятдя йерляшян испан–Мавританийа баь типи йаранмышды; бурада апарыъы декоратив
    мотив рянэли кашылар иля бязядилмиш кичик щовузлар вя каналлар, щямчинин буданмыш щямишяйашыл коллардан ибарят тябии чяпярляр олмушдур. Мцсялман юлкяляринин Б.-п.с. орта яслярдя Щиндистанда баьларын планлашдырылмасына вя тяртибатына мцщцм тясир эюстярмишдир. Узаг Шярг юл кяляриндя орта ясрлярдя баь вя паркларда сярбяст (йа худ пейзаж) композисийа принсипляри цстцнлцк тяшкил едирди; тябиятин даим тязялянмяси идейасы йапон баьларында йалныз щовузла рын вя йолларын гярибя контурларында дейил, щямчинин защири эюрцнцшц тябии мцщитля вящдят тяяссцраты йарадан кичик мемарлыг формаларында яксини тапырды. Орта ясрляр Авропа баьлары, ясасян, утилитар характер дашыйырды: орада тярявяз, мцалиъяви биткиляр, мейвя аьаълары вя эилямей вя коллары беъярилирди; газон шяклиндя эцл ъярэяляри олан айры-айры декоратив сащялярдя мювъуд иди. Авропа юлкяляриндя Б.-п.с.-нин йени йцксялиши Интибащ дюврцня
    тясадцф едир. 16 яср Ита лийа мемарлары (Вин йола, П. Лигорио вя б.) мцнтязям баьсалма цсуллары ишляйиб щазырламышдылар. Бир-бирини явязляйян еффектли эюрцнтцляр (перспективляр) системи йарадан бу баьлар дайаг диварлары, монументал пиллякянляри, чохлу щейкялтярашлыг бязякляри вя шялаляляри олан террасларда йерляширди. Б.-п.с.-н дя Интибащ дюврц цсулларынын сонракы инкишафы барокко цслубундакы италйан виллаларынын баь мемарлыьы иля баьлыдыр. 17 яср мцтлягиййят Франсасы инъясянятиндя щюкм сцрян расионалист принсипляр А. Ленотрун йаратдыьы (Версал паркы вя с.) мцнтязям “франсыз” паркларынын дягиг щяндяси планында тяъяссцм олунмушдур. Беля баь вя парклар, адятян, дцз йерлярдя вя йа маили йамаъларда салынырды. Ансамблда ясас йери сарай тутурду; онун гаршысында партерляр, щярякятсиз су сятщи (су айнасы) олан щовузлар вя каналлар йерляширди. 18 ясрин орталарында Авропада сярбяст планлашдырылмыш пейзаж парклары мейдана эялди. Онларын инкишафында Маарифчилик дюврцнцн фялсяфи идейалары, щямчинин Чин инъясянятинин юйрянилмяси мцщцм рол ойнады. Беля баьлар яввялъя Б.Британийада (мемарлар Ч. Бриъмен, У. Кент, Л.Браун, У. Чеймберс), сонралар Франсада (мемар Р.Л. Жирарден) вя Авропанын диэяр юлкяляриндя йаранмаьа башлады. Пейзаж, йахуд “инэилис” парк композисийаларынын ясасыны тябият мотивляринин йарадыъы ишлянилмяси тяшкил едирди; бурада партерляр чямянликлярля, щяндяси формалы щовуз вя каналлар эюл вя чайларла, дцз хийабанлар вя йоллар гыврылан ъыьырларла явяз олунурду. Баь мемарлыьынын характери дя дяйиширди: пейзаж паркларында чохлу “романтик” харабалыглар, щямчинин кянд евляриня охшайан тикилиляр йерляшдирилирди. 19 ясрин орталарындан Авропа юлкялярин дя вя АБШ-да чохлу сайда иътимаи (ясасян, шящярятрафында) парклар салынырды.  Яввялъя онларда сярбяст “инэилис” планлашдырылмасы щюкм сцрцрдц, лакин 19 ясрин сонларында Б.-п.с. усталары (мяс., АБШ-да Ф.Л. Олмстед вя И. Иенсен) мцнтязям вя ландшафт гурулушу елементлярини бирляшдирмяйя чалышырдылар. Бунунла беля, 19 ясрин сону – 20 ясрин яв вялляриндя Б.-п.с. тяняззцл едирди. 20 ясрдя Б.-п.с.-нин йени чохсайлы обйектляри (идман вя яйлянъя парклары, луна-парклар, парк-сярэиляр, автомобил йолларынын кянарында салынан “хятти” парклар, милли тябият вя тарихи парклар, дамларын цстцндя баьлар, сцни микроиглимли бюйцк юртцлц баьлар вя с.) мейдана эялди. Кцтляви истиращят цчцн бюйцк шящяр паркларынын салынмасы (Нйу-Йорк да мяркязи парк, Нидерландда Амстердам мешяси адланан парк вя с.), тябии ландшафтларын сахланылмасы вя йарадылмасы, ишлянмиш яразилярин бярпасы, тябии пейзаж мцщитинин пластик имканларынын сяс горуйуъу гурьулар вя с. щесабына зянэинляшдирилмяси проблемляри хцсусиля актуаллыг кясб едир. Йахын Шяргин дярин кюкляря малик Б.-п.с. мцхтялиф дюврлярдя Яшряфдя, Тябриздя, Исфащанда, Тещранда, Шамахыда, Ширазда вя с. шящярлярдя эениш инкишаф етмишди. Фятяли шащ Гаъарын Тещран йахынлыьында шящяркянары сарайы няздиндяки Ниэаристан паркы Яшряфин унудулмуш паркларыны хатырладырды; 19 ясрин сону – 20 ясрин яввял ляриндя Абшерон, о ъцмлядян Мярдякан баьларында да щямин планлашдырмадан истифадя олунурду. Бакынын ян мяшщур баьларындан бири олан Губернатор баьы (индики Филармонийа баьы) 1830-ъу ил лярин яввялляриндя, ики гала диварлары арасында йерляшян шяхси йашыллыглар ясасында йаранмышдыр. 20 ясрин яввялляриндя баьын яразиси хейли эенишляндирилди; онун ландшафт мемарлыьына фявваряляр, кюшкляр вя с. тикилиляр дахил иди. Бакынын йашыллашдырылмасында сащилйаны булвар да мцстясна йер тутурду. Марийа баьы (индики Хагани баьы) 1871 илдя шящярин мяркязиндя салынмышды. Абшерон й-а-нын шм. сащилляри тябии иглим хцсусиййятляри иля сечилирди. Маэистрал йол бойунъа йерляшян Мярдякан виллаларынын яксяриййяти дянизя сямтлянмишди.
    Онларын арасында М. Мухтаровун вилласы (щазырда АМЕА-нын дендрариси) даща мяшщурдур: 1890-ъы иллярин яввялляриндя инша олунмуш вилла Йахын Шярг Б.-п.с.-нин ян йахшы яняняляринин тяъяссцмц олмуш вя Абшерондакы диэяр виллаларын планлашдырылмасында юзцнямяхсус еталон ролуну ойнамышдыр. 20 ясрин сону – 21 ясрин яввялляриндя Бакыда, еляъя дя Азяр б.-ын диэяр шящяр вя район мяркязляриндя баь-парксалма ишляри ясаслы шякилдя эенишлянди. Щейдяр Ялийев ад. Республика Сарайынын гаршысында салынмыш мейдан-баь комплекси (мемар лар: Ф. Рцстямбяйова, А. Рцс тям задя, Э. Мещдийева, 1973), Азярб. Респ. Назирляр Кабинети бинасы гаршысында шялаля, каскад вя фявваря иля тамамланан баь (мемарлар: Ф. Рцстямбяйова, К. Гасымов, Э. Мещдийева, 1975) шящярин ландшафтыны зянэинляшдирмишдир. Милли парк статусуну алмыш дяниз кянары булвар, Филармонийа баьы, Фявваряляр мейданы вя диэяр баь вя парклар йенидян гурулмушдур.

    Йапон баьы (Вашингтон).

    Филармонийа баьы (Бакы).

    Щейдяр Ялийев адына сарайын гаршысындакы паркын эеъя эюрцнцшц (Бакы).

    Вилландри гясринин баьлары (Франса).


    Сан-суси сарайы (Потсдам, АФР) фонунда цзцм терраслары.

    Мянзяря паркы (Стоурщед, Б.Британийа).

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BABİNGER – BAXŞƏLİYEV
    BAĞ-PARKSALMA SƏNƏTİ

    баьлары, парклары вя башга йашыллыг сащялярини йаратмаг сяняти. Йашыллашдырма иши тяърцбясиня баьларын вя паркларын йарадылмасы, мцхтялиф иглим вя торпаг шяраитиня эюря биткилярин сечилмяси, мемарлыг гурьуларына, су щовузларына, йоллара, мейданчалара, щейкялляря уйьун биткилярин йерляшдирилмяси вя груплашдырылмасы, биткилярин якилмяси, онлара гуллуг едилмяси вя с. дахилдир. Б.-п.с. мцхтялиф композисийа цсуллары йаратмышдыр. Онлар шярти олараг ики башлыъа принсипя ясасланыр: мцнтязям вя пейзаж. Биринъиси цчцн щяндяси композисийалар, икинъиси цчцн ися тябии ландшафты имитасийа едян композисийа елементляринин уйарлы йерляшдирилмяси сяъиййявидир. Б.-п.с. гулдарлыг гурулушу дюврцндя мейдана эялмишдир. Щямин дюврдя дини тикилилярин, сарайларын, маликанялярин вя с. йанында парклара хцсуси ящямиййят верилирди. Гядим Мисирдя баьларын планлашдырылмасы дягиг ардыъыллыьы иля фярглянирди: композисийанын мяркязини ясас тикили, ону сащянин эириши иля бирляшдирян дцз хийабан ися композисийа охуну тяшкил едирди вя баьын яразисини щяр бириндя дцзбуъаглы щовузлар олмагла ики бярабяр щиссяйя бюлцрдц. Гядим Месопотамийа дювлятляриндя ов етмяк цчцн бойцк горуг йерляри, щямчинин террасларда салынмыш вя пилля -кянлярля бир-бириня бирляшдирилмиш баьлар (Бабилистанда е.я. 7 ясря аид Семирамиданын асма баьлары) мювъуд олмушдур. Гядим Йунаныстанда мябядляри (мяс., Афинада Щефестейон, е.я. 5 ясрин 2-ъи йарысы) чох вахт симметрик якилмиш аьаълар ящатя едирди. Гядим Ромада мцнтязям иътимаи парклар бир чох шящярсалма структурунда мцщцм елемент иди. Орта ясрлярдя яряб юлкяляри, Иран вя Орта Асийада салынмыш вя адятян, щяр тяряфдян щцндцр диварларла ящатя олунмуш баьлар мцстясна эюзялликляри иля сечилирди. Онларын щяндяси гурулушуну яразини щиссяляря айыран енсиз каналлар шябякяси айдын якс етдирирди. Яряблярин ишьал етдийи Иберийа й-а-нда 8–12 ясрлярдя кичик щяйятдя йерляшян испан–Мавританийа баь типи йаранмышды; бурада апарыъы декоратив
    мотив рянэли кашылар иля бязядилмиш кичик щовузлар вя каналлар, щямчинин буданмыш щямишяйашыл коллардан ибарят тябии чяпярляр олмушдур. Мцсялман юлкяляринин Б.-п.с. орта яслярдя Щиндистанда баьларын планлашдырылмасына вя тяртибатына мцщцм тясир эюстярмишдир. Узаг Шярг юл кяляриндя орта ясрлярдя баь вя паркларда сярбяст (йа худ пейзаж) композисийа принсипляри цстцнлцк тяшкил едирди; тябиятин даим тязялянмяси идейасы йапон баьларында йалныз щовузла рын вя йолларын гярибя контурларында дейил, щямчинин защири эюрцнцшц тябии мцщитля вящдят тяяссцраты йарадан кичик мемарлыг формаларында яксини тапырды. Орта ясрляр Авропа баьлары, ясасян, утилитар характер дашыйырды: орада тярявяз, мцалиъяви биткиляр, мейвя аьаълары вя эилямей вя коллары беъярилирди; газон шяклиндя эцл ъярэяляри олан айры-айры декоратив сащялярдя мювъуд иди. Авропа юлкяляриндя Б.-п.с.-нин йени йцксялиши Интибащ дюврцня
    тясадцф едир. 16 яср Ита лийа мемарлары (Вин йола, П. Лигорио вя б.) мцнтязям баьсалма цсуллары ишляйиб щазырламышдылар. Бир-бирини явязляйян еффектли эюрцнтцляр (перспективляр) системи йарадан бу баьлар дайаг диварлары, монументал пиллякянляри, чохлу щейкялтярашлыг бязякляри вя шялаляляри олан террасларда йерляширди. Б.-п.с.-н дя Интибащ дюврц цсулларынын сонракы инкишафы барокко цслубундакы италйан виллаларынын баь мемарлыьы иля баьлыдыр. 17 яср мцтлягиййят Франсасы инъясянятиндя щюкм сцрян расионалист принсипляр А. Ленотрун йаратдыьы (Версал паркы вя с.) мцнтязям “франсыз” паркларынын дягиг щяндяси планында тяъяссцм олунмушдур. Беля баь вя парклар, адятян, дцз йерлярдя вя йа маили йамаъларда салынырды. Ансамблда ясас йери сарай тутурду; онун гаршысында партерляр, щярякятсиз су сятщи (су айнасы) олан щовузлар вя каналлар йерляширди. 18 ясрин орталарында Авропада сярбяст планлашдырылмыш пейзаж парклары мейдана эялди. Онларын инкишафында Маарифчилик дюврцнцн фялсяфи идейалары, щямчинин Чин инъясянятинин юйрянилмяси мцщцм рол ойнады. Беля баьлар яввялъя Б.Британийада (мемарлар Ч. Бриъмен, У. Кент, Л.Браун, У. Чеймберс), сонралар Франсада (мемар Р.Л. Жирарден) вя Авропанын диэяр юлкяляриндя йаранмаьа башлады. Пейзаж, йахуд “инэилис” парк композисийаларынын ясасыны тябият мотивляринин йарадыъы ишлянилмяси тяшкил едирди; бурада партерляр чямянликлярля, щяндяси формалы щовуз вя каналлар эюл вя чайларла, дцз хийабанлар вя йоллар гыврылан ъыьырларла явяз олунурду. Баь мемарлыьынын характери дя дяйиширди: пейзаж паркларында чохлу “романтик” харабалыглар, щямчинин кянд евляриня охшайан тикилиляр йерляшдирилирди. 19 ясрин орталарындан Авропа юлкялярин дя вя АБШ-да чохлу сайда иътимаи (ясасян, шящярятрафында) парклар салынырды.  Яввялъя онларда сярбяст “инэилис” планлашдырылмасы щюкм сцрцрдц, лакин 19 ясрин сонларында Б.-п.с. усталары (мяс., АБШ-да Ф.Л. Олмстед вя И. Иенсен) мцнтязям вя ландшафт гурулушу елементлярини бирляшдирмяйя чалышырдылар. Бунунла беля, 19 ясрин сону – 20 ясрин яв вялляриндя Б.-п.с. тяняззцл едирди. 20 ясрдя Б.-п.с.-нин йени чохсайлы обйектляри (идман вя яйлянъя парклары, луна-парклар, парк-сярэиляр, автомобил йолларынын кянарында салынан “хятти” парклар, милли тябият вя тарихи парклар, дамларын цстцндя баьлар, сцни микроиглимли бюйцк юртцлц баьлар вя с.) мейдана эялди. Кцтляви истиращят цчцн бюйцк шящяр паркларынын салынмасы (Нйу-Йорк да мяркязи парк, Нидерландда Амстердам мешяси адланан парк вя с.), тябии ландшафтларын сахланылмасы вя йарадылмасы, ишлянмиш яразилярин бярпасы, тябии пейзаж мцщитинин пластик имканларынын сяс горуйуъу гурьулар вя с. щесабына зянэинляшдирилмяси проблемляри хцсусиля актуаллыг кясб едир. Йахын Шяргин дярин кюкляря малик Б.-п.с. мцхтялиф дюврлярдя Яшряфдя, Тябриздя, Исфащанда, Тещранда, Шамахыда, Ширазда вя с. шящярлярдя эениш инкишаф етмишди. Фятяли шащ Гаъарын Тещран йахынлыьында шящяркянары сарайы няздиндяки Ниэаристан паркы Яшряфин унудулмуш паркларыны хатырладырды; 19 ясрин сону – 20 ясрин яввял ляриндя Абшерон, о ъцмлядян Мярдякан баьларында да щямин планлашдырмадан истифадя олунурду. Бакынын ян мяшщур баьларындан бири олан Губернатор баьы (индики Филармонийа баьы) 1830-ъу ил лярин яввялляриндя, ики гала диварлары арасында йерляшян шяхси йашыллыглар ясасында йаранмышдыр. 20 ясрин яввялляриндя баьын яразиси хейли эенишляндирилди; онун ландшафт мемарлыьына фявваряляр, кюшкляр вя с. тикилиляр дахил иди. Бакынын йашыллашдырылмасында сащилйаны булвар да мцстясна йер тутурду. Марийа баьы (индики Хагани баьы) 1871 илдя шящярин мяркязиндя салынмышды. Абшерон й-а-нын шм. сащилляри тябии иглим хцсусиййятляри иля сечилирди. Маэистрал йол бойунъа йерляшян Мярдякан виллаларынын яксяриййяти дянизя сямтлянмишди.
    Онларын арасында М. Мухтаровун вилласы (щазырда АМЕА-нын дендрариси) даща мяшщурдур: 1890-ъы иллярин яввялляриндя инша олунмуш вилла Йахын Шярг Б.-п.с.-нин ян йахшы яняняляринин тяъяссцмц олмуш вя Абшерондакы диэяр виллаларын планлашдырылмасында юзцнямяхсус еталон ролуну ойнамышдыр. 20 ясрин сону – 21 ясрин яввялляриндя Бакыда, еляъя дя Азяр б.-ын диэяр шящяр вя район мяркязляриндя баь-парксалма ишляри ясаслы шякилдя эенишлянди. Щейдяр Ялийев ад. Республика Сарайынын гаршысында салынмыш мейдан-баь комплекси (мемар лар: Ф. Рцстямбяйова, А. Рцс тям задя, Э. Мещдийева, 1973), Азярб. Респ. Назирляр Кабинети бинасы гаршысында шялаля, каскад вя фявваря иля тамамланан баь (мемарлар: Ф. Рцстямбяйова, К. Гасымов, Э. Мещдийева, 1975) шящярин ландшафтыны зянэинляшдирмишдир. Милли парк статусуну алмыш дяниз кянары булвар, Филармонийа баьы, Фявваряляр мейданы вя диэяр баь вя парклар йенидян гурулмушдур.

    Йапон баьы (Вашингтон).

    Филармонийа баьы (Бакы).

    Щейдяр Ялийев адына сарайын гаршысындакы паркын эеъя эюрцнцшц (Бакы).

    Вилландри гясринин баьлары (Франса).


    Сан-суси сарайы (Потсдам, АФР) фонунда цзцм терраслары.

    Мянзяря паркы (Стоурщед, Б.Британийа).

    BAĞ-PARKSALMA SƏNƏTİ

    баьлары, парклары вя башга йашыллыг сащялярини йаратмаг сяняти. Йашыллашдырма иши тяърцбясиня баьларын вя паркларын йарадылмасы, мцхтялиф иглим вя торпаг шяраитиня эюря биткилярин сечилмяси, мемарлыг гурьуларына, су щовузларына, йоллара, мейданчалара, щейкялляря уйьун биткилярин йерляшдирилмяси вя груплашдырылмасы, биткилярин якилмяси, онлара гуллуг едилмяси вя с. дахилдир. Б.-п.с. мцхтялиф композисийа цсуллары йаратмышдыр. Онлар шярти олараг ики башлыъа принсипя ясасланыр: мцнтязям вя пейзаж. Биринъиси цчцн щяндяси композисийалар, икинъиси цчцн ися тябии ландшафты имитасийа едян композисийа елементляринин уйарлы йерляшдирилмяси сяъиййявидир. Б.-п.с. гулдарлыг гурулушу дюврцндя мейдана эялмишдир. Щямин дюврдя дини тикилилярин, сарайларын, маликанялярин вя с. йанында парклара хцсуси ящямиййят верилирди. Гядим Мисирдя баьларын планлашдырылмасы дягиг ардыъыллыьы иля фярглянирди: композисийанын мяркязини ясас тикили, ону сащянин эириши иля бирляшдирян дцз хийабан ися композисийа охуну тяшкил едирди вя баьын яразисини щяр бириндя дцзбуъаглы щовузлар олмагла ики бярабяр щиссяйя бюлцрдц. Гядим Месопотамийа дювлятляриндя ов етмяк цчцн бойцк горуг йерляри, щямчинин террасларда салынмыш вя пилля -кянлярля бир-бириня бирляшдирилмиш баьлар (Бабилистанда е.я. 7 ясря аид Семирамиданын асма баьлары) мювъуд олмушдур. Гядим Йунаныстанда мябядляри (мяс., Афинада Щефестейон, е.я. 5 ясрин 2-ъи йарысы) чох вахт симметрик якилмиш аьаълар ящатя едирди. Гядим Ромада мцнтязям иътимаи парклар бир чох шящярсалма структурунда мцщцм елемент иди. Орта ясрлярдя яряб юлкяляри, Иран вя Орта Асийада салынмыш вя адятян, щяр тяряфдян щцндцр диварларла ящатя олунмуш баьлар мцстясна эюзялликляри иля сечилирди. Онларын щяндяси гурулушуну яразини щиссяляря айыран енсиз каналлар шябякяси айдын якс етдирирди. Яряблярин ишьал етдийи Иберийа й-а-нда 8–12 ясрлярдя кичик щяйятдя йерляшян испан–Мавританийа баь типи йаранмышды; бурада апарыъы декоратив
    мотив рянэли кашылар иля бязядилмиш кичик щовузлар вя каналлар, щямчинин буданмыш щямишяйашыл коллардан ибарят тябии чяпярляр олмушдур. Мцсялман юлкяляринин Б.-п.с. орта яслярдя Щиндистанда баьларын планлашдырылмасына вя тяртибатына мцщцм тясир эюстярмишдир. Узаг Шярг юл кяляриндя орта ясрлярдя баь вя паркларда сярбяст (йа худ пейзаж) композисийа принсипляри цстцнлцк тяшкил едирди; тябиятин даим тязялянмяси идейасы йапон баьларында йалныз щовузла рын вя йолларын гярибя контурларында дейил, щямчинин защири эюрцнцшц тябии мцщитля вящдят тяяссцраты йарадан кичик мемарлыг формаларында яксини тапырды. Орта ясрляр Авропа баьлары, ясасян, утилитар характер дашыйырды: орада тярявяз, мцалиъяви биткиляр, мейвя аьаълары вя эилямей вя коллары беъярилирди; газон шяклиндя эцл ъярэяляри олан айры-айры декоратив сащялярдя мювъуд иди. Авропа юлкяляриндя Б.-п.с.-нин йени йцксялиши Интибащ дюврцня
    тясадцф едир. 16 яср Ита лийа мемарлары (Вин йола, П. Лигорио вя б.) мцнтязям баьсалма цсуллары ишляйиб щазырламышдылар. Бир-бирини явязляйян еффектли эюрцнтцляр (перспективляр) системи йарадан бу баьлар дайаг диварлары, монументал пиллякянляри, чохлу щейкялтярашлыг бязякляри вя шялаляляри олан террасларда йерляширди. Б.-п.с.-н дя Интибащ дюврц цсулларынын сонракы инкишафы барокко цслубундакы италйан виллаларынын баь мемарлыьы иля баьлыдыр. 17 яср мцтлягиййят Франсасы инъясянятиндя щюкм сцрян расионалист принсипляр А. Ленотрун йаратдыьы (Версал паркы вя с.) мцнтязям “франсыз” паркларынын дягиг щяндяси планында тяъяссцм олунмушдур. Беля баь вя парклар, адятян, дцз йерлярдя вя йа маили йамаъларда салынырды. Ансамблда ясас йери сарай тутурду; онун гаршысында партерляр, щярякятсиз су сятщи (су айнасы) олан щовузлар вя каналлар йерляширди. 18 ясрин орталарында Авропада сярбяст планлашдырылмыш пейзаж парклары мейдана эялди. Онларын инкишафында Маарифчилик дюврцнцн фялсяфи идейалары, щямчинин Чин инъясянятинин юйрянилмяси мцщцм рол ойнады. Беля баьлар яввялъя Б.Британийада (мемарлар Ч. Бриъмен, У. Кент, Л.Браун, У. Чеймберс), сонралар Франсада (мемар Р.Л. Жирарден) вя Авропанын диэяр юлкяляриндя йаранмаьа башлады. Пейзаж, йахуд “инэилис” парк композисийаларынын ясасыны тябият мотивляринин йарадыъы ишлянилмяси тяшкил едирди; бурада партерляр чямянликлярля, щяндяси формалы щовуз вя каналлар эюл вя чайларла, дцз хийабанлар вя йоллар гыврылан ъыьырларла явяз олунурду. Баь мемарлыьынын характери дя дяйиширди: пейзаж паркларында чохлу “романтик” харабалыглар, щямчинин кянд евляриня охшайан тикилиляр йерляшдирилирди. 19 ясрин орталарындан Авропа юлкялярин дя вя АБШ-да чохлу сайда иътимаи (ясасян, шящярятрафында) парклар салынырды.  Яввялъя онларда сярбяст “инэилис” планлашдырылмасы щюкм сцрцрдц, лакин 19 ясрин сонларында Б.-п.с. усталары (мяс., АБШ-да Ф.Л. Олмстед вя И. Иенсен) мцнтязям вя ландшафт гурулушу елементлярини бирляшдирмяйя чалышырдылар. Бунунла беля, 19 ясрин сону – 20 ясрин яв вялляриндя Б.-п.с. тяняззцл едирди. 20 ясрдя Б.-п.с.-нин йени чохсайлы обйектляри (идман вя яйлянъя парклары, луна-парклар, парк-сярэиляр, автомобил йолларынын кянарында салынан “хятти” парклар, милли тябият вя тарихи парклар, дамларын цстцндя баьлар, сцни микроиглимли бюйцк юртцлц баьлар вя с.) мейдана эялди. Кцтляви истиращят цчцн бюйцк шящяр паркларынын салынмасы (Нйу-Йорк да мяркязи парк, Нидерландда Амстердам мешяси адланан парк вя с.), тябии ландшафтларын сахланылмасы вя йарадылмасы, ишлянмиш яразилярин бярпасы, тябии пейзаж мцщитинин пластик имканларынын сяс горуйуъу гурьулар вя с. щесабына зянэинляшдирилмяси проблемляри хцсусиля актуаллыг кясб едир. Йахын Шяргин дярин кюкляря малик Б.-п.с. мцхтялиф дюврлярдя Яшряфдя, Тябриздя, Исфащанда, Тещранда, Шамахыда, Ширазда вя с. шящярлярдя эениш инкишаф етмишди. Фятяли шащ Гаъарын Тещран йахынлыьында шящяркянары сарайы няздиндяки Ниэаристан паркы Яшряфин унудулмуш паркларыны хатырладырды; 19 ясрин сону – 20 ясрин яввял ляриндя Абшерон, о ъцмлядян Мярдякан баьларында да щямин планлашдырмадан истифадя олунурду. Бакынын ян мяшщур баьларындан бири олан Губернатор баьы (индики Филармонийа баьы) 1830-ъу ил лярин яввялляриндя, ики гала диварлары арасында йерляшян шяхси йашыллыглар ясасында йаранмышдыр. 20 ясрин яввялляриндя баьын яразиси хейли эенишляндирилди; онун ландшафт мемарлыьына фявваряляр, кюшкляр вя с. тикилиляр дахил иди. Бакынын йашыллашдырылмасында сащилйаны булвар да мцстясна йер тутурду. Марийа баьы (индики Хагани баьы) 1871 илдя шящярин мяркязиндя салынмышды. Абшерон й-а-нын шм. сащилляри тябии иглим хцсусиййятляри иля сечилирди. Маэистрал йол бойунъа йерляшян Мярдякан виллаларынын яксяриййяти дянизя сямтлянмишди.
    Онларын арасында М. Мухтаровун вилласы (щазырда АМЕА-нын дендрариси) даща мяшщурдур: 1890-ъы иллярин яввялляриндя инша олунмуш вилла Йахын Шярг Б.-п.с.-нин ян йахшы яняняляринин тяъяссцмц олмуш вя Абшерондакы диэяр виллаларын планлашдырылмасында юзцнямяхсус еталон ролуну ойнамышдыр. 20 ясрин сону – 21 ясрин яввялляриндя Бакыда, еляъя дя Азяр б.-ын диэяр шящяр вя район мяркязляриндя баь-парксалма ишляри ясаслы шякилдя эенишлянди. Щейдяр Ялийев ад. Республика Сарайынын гаршысында салынмыш мейдан-баь комплекси (мемар лар: Ф. Рцстямбяйова, А. Рцс тям задя, Э. Мещдийева, 1973), Азярб. Респ. Назирляр Кабинети бинасы гаршысында шялаля, каскад вя фявваря иля тамамланан баь (мемарлар: Ф. Рцстямбяйова, К. Гасымов, Э. Мещдийева, 1975) шящярин ландшафтыны зянэинляшдирмишдир. Милли парк статусуну алмыш дяниз кянары булвар, Филармонийа баьы, Фявваряляр мейданы вя диэяр баь вя парклар йенидян гурулмушдур.

    Йапон баьы (Вашингтон).

    Филармонийа баьы (Бакы).

    Щейдяр Ялийев адына сарайын гаршысындакы паркын эеъя эюрцнцшц (Бакы).

    Вилландри гясринин баьлары (Франса).


    Сан-суси сарайы (Потсдам, АФР) фонунда цзцм терраслары.

    Мянзяря паркы (Стоурщед, Б.Британийа).