Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    ÇOXKÖBƏLİ KERAMİKA MƏDƏNİYYƏTİ

    ЧОХКЮБЯЛИ КЕРАМИКА МЯДЯНИЙЙЯТИ – Ашаьы Дунайдан Волгайадяк узанан чюл вя мешя-чюл зонасында Орта Тунъ дюврцнцн сонлары – Сон Тунъ дюврцнцн яввялляриня (тягр. е.я. 2200– 1750 илляр) аид археоложи мядяниййятляр бирлийи. Керамика цзяриндяки ъярэяли кюбяляря эюря беля адланыр. Яввялляр Ч.к.м.-нин гядим мярщяляси катакомба мядяниййяти чярчивясиня дахил едилирди. 1960-ъы иллярин яввялляриндя С.С. Березанскайа Бабино типли йашайыш мяскянляринин мядяниййятини, сонра ися Ч.к.м.-ни мцяййянляшдирмишдир. Р.А.Литвиненко Ч.к.м. чярчивясиндя Днепр-Дон (“илкин”, даща еркян) вя ДнепрПрут (“тякрар”, локал вариантларла) мядяниййятлярини мцяййян етмишдир. Бязи тядгигатчыларын фикринъя, Ч.к.м.-нин тяркибиндя Йевпаторийа (Крымда), Десна-Сейма, Днепр-Припйат, Подолск-Волынск “периферик” груплары сечилир.


    Кянд йерляри вя мювсцми гясябяляр, ясасян, суйа йахын йерлярдя, надир щалларда сусуз чюллярин ичяриляриндя йерляширди. Хяндяк вя даш щюрэц иля бяркидилмиш сядд кими истещкамлар (Днепрбойу чюлцндя Кременчук йашайыш йери) мялумдур. Каркасдиряк конструксийалы, бцнювряси дашдан олан йерцстц евляр эилля суванмышдыр; ачыг оъаглары вя мющря дюшямяляри вар. Днепр-Дон Ч.к.м. цчцн курган гябирляри сяъиййявидир. Цстц тахта, йахуд дашла юртцлмцш аьаъ чярчивяли, даш гутулу, дцзбуъаглы чалаларда сол бюйрц цстя бцкцлц вязиййятдя, башлары, ясасян, шяргя доьру истигамятлянмиш 1 вя йа 2 юлц дяфн олун- мушдур; юлцляр узадылмыш вязиййятдя, башлары, ясасян, гярбя доьру истигамятлянмиш дяфн йерляри дя вар; гябирдяйишмя щалларына да раст эялинир; гябирлярин диварларына чох заман аьаъ габыьы, лифи вя гамышла цз чякилмиш, дибиня ися цзяриня табашир вя йа охра сяпилян щямин материаллар дюшянмишдир. Дяфн камераларында вя йа онларын цст юртцйцндя хейрат мярасиминин галыглары вар. Дяфн аваданлыьы надир щалларда керамик габлар, адятян сцмцк тоггалар, тахта касалар, даш топпузлар, нефрит балталар, тунъ бычаглар, хянъярляр, бязякляр, истещсал дястляриндян (охларын щазырланмасы вя метал емалы цчцн) ибарятдир. Днепр-Прут Ч.к.м. цчцн гуйу вя катакомба мядяниййятляриня аид курганларда овал гуйулар вя аьаъ кютцкляриндя саллама гябирляр сяъиййявидир. Ч.к.м. керамикасы цчцн биконик йоьунаьызлы бардаглар хасдыр; онларын паралел, йахуд бир нечя сыра йапма кюбялярля бязядилмиш сятщи кцкнара охшайыр. Даш мямулатлары арасында щявянэдястя, балта, топпуз, гашов, ох уълуглары вар; тунъ бычаглар, тийяляр, бизляр вя с., балта вя бязяк яшйалары цчцн гялибляр, уълуглар мялумдур. Дяфиняляр (Бородино дяфиняси вя с.) дя вардыр. Тясяррцфатын ясасыны малдарлыг (гарамал, давар, ат) тяшкил едирди.
    Донетск кюмцр щювзяси мядян- ляриндя мис чыхарылырды; тюкмячилярин гябирляри мялумдур. Ч.к.м.-нин дашыйыъылары зярифгурулушлу долихокран Авропа типиня аиддирляр, Аралыг дянизи компонентинин гарышыьы олмасы да истисна едилмир.


    Ч.к.м.-нин формалашмасына Орта Тунъ дюврцнцн сонлары – Сон Тунъ дюврцнцн яввялляриндя гуру иглимин башламасы иля баьлы радикал еколожи дяйишикликляр контекстиндя бахылыр. Шярги Авропанын бу дювря аид мешя вя мешя-чюл мядяниййятляриндя Ч.к.м. апарыъы рол ойнамышдыр.Ч.к.м.-ндя гуйу гябирляри мядяниййятинин хцсусян дини-идеоложи ъящятдян (киши гябирляринин цстцн сосиал мювгейи, гябир гурьуларынын мцряккяблийи, юлцлярин дяфнолунма вязиййятляри вя с.) яняняляри бярпа олунмушдур. Ч.к.м. яняняляринин изляриня кяртмя мядяниййятиндя, Собатиновка мядяниййятиндя, Тшинес мядяниййятиндя раст эялинир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    ÇOXKÖBƏLİ KERAMİKA MƏDƏNİYYƏTİ

    ЧОХКЮБЯЛИ КЕРАМИКА МЯДЯНИЙЙЯТИ – Ашаьы Дунайдан Волгайадяк узанан чюл вя мешя-чюл зонасында Орта Тунъ дюврцнцн сонлары – Сон Тунъ дюврцнцн яввялляриня (тягр. е.я. 2200– 1750 илляр) аид археоложи мядяниййятляр бирлийи. Керамика цзяриндяки ъярэяли кюбяляря эюря беля адланыр. Яввялляр Ч.к.м.-нин гядим мярщяляси катакомба мядяниййяти чярчивясиня дахил едилирди. 1960-ъы иллярин яввялляриндя С.С. Березанскайа Бабино типли йашайыш мяскянляринин мядяниййятини, сонра ися Ч.к.м.-ни мцяййянляшдирмишдир. Р.А.Литвиненко Ч.к.м. чярчивясиндя Днепр-Дон (“илкин”, даща еркян) вя ДнепрПрут (“тякрар”, локал вариантларла) мядяниййятлярини мцяййян етмишдир. Бязи тядгигатчыларын фикринъя, Ч.к.м.-нин тяркибиндя Йевпаторийа (Крымда), Десна-Сейма, Днепр-Припйат, Подолск-Волынск “периферик” груплары сечилир.


    Кянд йерляри вя мювсцми гясябяляр, ясасян, суйа йахын йерлярдя, надир щалларда сусуз чюллярин ичяриляриндя йерляширди. Хяндяк вя даш щюрэц иля бяркидилмиш сядд кими истещкамлар (Днепрбойу чюлцндя Кременчук йашайыш йери) мялумдур. Каркасдиряк конструксийалы, бцнювряси дашдан олан йерцстц евляр эилля суванмышдыр; ачыг оъаглары вя мющря дюшямяляри вар. Днепр-Дон Ч.к.м. цчцн курган гябирляри сяъиййявидир. Цстц тахта, йахуд дашла юртцлмцш аьаъ чярчивяли, даш гутулу, дцзбуъаглы чалаларда сол бюйрц цстя бцкцлц вязиййятдя, башлары, ясасян, шяргя доьру истигамятлянмиш 1 вя йа 2 юлц дяфн олун- мушдур; юлцляр узадылмыш вязиййятдя, башлары, ясасян, гярбя доьру истигамятлянмиш дяфн йерляри дя вар; гябирдяйишмя щалларына да раст эялинир; гябирлярин диварларына чох заман аьаъ габыьы, лифи вя гамышла цз чякилмиш, дибиня ися цзяриня табашир вя йа охра сяпилян щямин материаллар дюшянмишдир. Дяфн камераларында вя йа онларын цст юртцйцндя хейрат мярасиминин галыглары вар. Дяфн аваданлыьы надир щалларда керамик габлар, адятян сцмцк тоггалар, тахта касалар, даш топпузлар, нефрит балталар, тунъ бычаглар, хянъярляр, бязякляр, истещсал дястляриндян (охларын щазырланмасы вя метал емалы цчцн) ибарятдир. Днепр-Прут Ч.к.м. цчцн гуйу вя катакомба мядяниййятляриня аид курганларда овал гуйулар вя аьаъ кютцкляриндя саллама гябирляр сяъиййявидир. Ч.к.м. керамикасы цчцн биконик йоьунаьызлы бардаглар хасдыр; онларын паралел, йахуд бир нечя сыра йапма кюбялярля бязядилмиш сятщи кцкнара охшайыр. Даш мямулатлары арасында щявянэдястя, балта, топпуз, гашов, ох уълуглары вар; тунъ бычаглар, тийяляр, бизляр вя с., балта вя бязяк яшйалары цчцн гялибляр, уълуглар мялумдур. Дяфиняляр (Бородино дяфиняси вя с.) дя вардыр. Тясяррцфатын ясасыны малдарлыг (гарамал, давар, ат) тяшкил едирди.
    Донетск кюмцр щювзяси мядян- ляриндя мис чыхарылырды; тюкмячилярин гябирляри мялумдур. Ч.к.м.-нин дашыйыъылары зярифгурулушлу долихокран Авропа типиня аиддирляр, Аралыг дянизи компонентинин гарышыьы олмасы да истисна едилмир.


    Ч.к.м.-нин формалашмасына Орта Тунъ дюврцнцн сонлары – Сон Тунъ дюврцнцн яввялляриндя гуру иглимин башламасы иля баьлы радикал еколожи дяйишикликляр контекстиндя бахылыр. Шярги Авропанын бу дювря аид мешя вя мешя-чюл мядяниййятляриндя Ч.к.м. апарыъы рол ойнамышдыр.Ч.к.м.-ндя гуйу гябирляри мядяниййятинин хцсусян дини-идеоложи ъящятдян (киши гябирляринин цстцн сосиал мювгейи, гябир гурьуларынын мцряккяблийи, юлцлярин дяфнолунма вязиййятляри вя с.) яняняляри бярпа олунмушдур. Ч.к.м. яняняляринин изляриня кяртмя мядяниййятиндя, Собатиновка мядяниййятиндя, Тшинес мядяниййятиндя раст эялинир.

    ÇOXKÖBƏLİ KERAMİKA MƏDƏNİYYƏTİ

    ЧОХКЮБЯЛИ КЕРАМИКА МЯДЯНИЙЙЯТИ – Ашаьы Дунайдан Волгайадяк узанан чюл вя мешя-чюл зонасында Орта Тунъ дюврцнцн сонлары – Сон Тунъ дюврцнцн яввялляриня (тягр. е.я. 2200– 1750 илляр) аид археоложи мядяниййятляр бирлийи. Керамика цзяриндяки ъярэяли кюбяляря эюря беля адланыр. Яввялляр Ч.к.м.-нин гядим мярщяляси катакомба мядяниййяти чярчивясиня дахил едилирди. 1960-ъы иллярин яввялляриндя С.С. Березанскайа Бабино типли йашайыш мяскянляринин мядяниййятини, сонра ися Ч.к.м.-ни мцяййянляшдирмишдир. Р.А.Литвиненко Ч.к.м. чярчивясиндя Днепр-Дон (“илкин”, даща еркян) вя ДнепрПрут (“тякрар”, локал вариантларла) мядяниййятлярини мцяййян етмишдир. Бязи тядгигатчыларын фикринъя, Ч.к.м.-нин тяркибиндя Йевпаторийа (Крымда), Десна-Сейма, Днепр-Припйат, Подолск-Волынск “периферик” груплары сечилир.


    Кянд йерляри вя мювсцми гясябяляр, ясасян, суйа йахын йерлярдя, надир щалларда сусуз чюллярин ичяриляриндя йерляширди. Хяндяк вя даш щюрэц иля бяркидилмиш сядд кими истещкамлар (Днепрбойу чюлцндя Кременчук йашайыш йери) мялумдур. Каркасдиряк конструксийалы, бцнювряси дашдан олан йерцстц евляр эилля суванмышдыр; ачыг оъаглары вя мющря дюшямяляри вар. Днепр-Дон Ч.к.м. цчцн курган гябирляри сяъиййявидир. Цстц тахта, йахуд дашла юртцлмцш аьаъ чярчивяли, даш гутулу, дцзбуъаглы чалаларда сол бюйрц цстя бцкцлц вязиййятдя, башлары, ясасян, шяргя доьру истигамятлянмиш 1 вя йа 2 юлц дяфн олун- мушдур; юлцляр узадылмыш вязиййятдя, башлары, ясасян, гярбя доьру истигамятлянмиш дяфн йерляри дя вар; гябирдяйишмя щалларына да раст эялинир; гябирлярин диварларына чох заман аьаъ габыьы, лифи вя гамышла цз чякилмиш, дибиня ися цзяриня табашир вя йа охра сяпилян щямин материаллар дюшянмишдир. Дяфн камераларында вя йа онларын цст юртцйцндя хейрат мярасиминин галыглары вар. Дяфн аваданлыьы надир щалларда керамик габлар, адятян сцмцк тоггалар, тахта касалар, даш топпузлар, нефрит балталар, тунъ бычаглар, хянъярляр, бязякляр, истещсал дястляриндян (охларын щазырланмасы вя метал емалы цчцн) ибарятдир. Днепр-Прут Ч.к.м. цчцн гуйу вя катакомба мядяниййятляриня аид курганларда овал гуйулар вя аьаъ кютцкляриндя саллама гябирляр сяъиййявидир. Ч.к.м. керамикасы цчцн биконик йоьунаьызлы бардаглар хасдыр; онларын паралел, йахуд бир нечя сыра йапма кюбялярля бязядилмиш сятщи кцкнара охшайыр. Даш мямулатлары арасында щявянэдястя, балта, топпуз, гашов, ох уълуглары вар; тунъ бычаглар, тийяляр, бизляр вя с., балта вя бязяк яшйалары цчцн гялибляр, уълуглар мялумдур. Дяфиняляр (Бородино дяфиняси вя с.) дя вардыр. Тясяррцфатын ясасыны малдарлыг (гарамал, давар, ат) тяшкил едирди.
    Донетск кюмцр щювзяси мядян- ляриндя мис чыхарылырды; тюкмячилярин гябирляри мялумдур. Ч.к.м.-нин дашыйыъылары зярифгурулушлу долихокран Авропа типиня аиддирляр, Аралыг дянизи компонентинин гарышыьы олмасы да истисна едилмир.


    Ч.к.м.-нин формалашмасына Орта Тунъ дюврцнцн сонлары – Сон Тунъ дюврцнцн яввялляриндя гуру иглимин башламасы иля баьлы радикал еколожи дяйишикликляр контекстиндя бахылыр. Шярги Авропанын бу дювря аид мешя вя мешя-чюл мядяниййятляриндя Ч.к.м. апарыъы рол ойнамышдыр.Ч.к.м.-ндя гуйу гябирляри мядяниййятинин хцсусян дини-идеоложи ъящятдян (киши гябирляринин цстцн сосиал мювгейи, гябир гурьуларынын мцряккяблийи, юлцлярин дяфнолунма вязиййятляри вя с.) яняняляри бярпа олунмушдур. Ч.к.м. яняняляринин изляриня кяртмя мядяниййятиндя, Собатиновка мядяниййятиндя, Тшинес мядяниййятиндя раст эялинир.