Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    ÇOLİLƏR

    ЧОЛИЛЯР, ч о л л а р (кекчи дилиндя – “йад”, “вящши”), в и н и к о б л а р (юзлярини “адамлар” адландырырлар) – Мексикада (Чйапас штатынын шм.-ында вя Табаско штатынын щямсярщяд районларында) маййа халгларындан олан щинди халгы. Сайлары 100 мин няфярдир. Чонталлара вя чортиляря йахындырлар. Маййа дил аилясинин гярб голуна аид чол дилиндя данышырлар. Диалектляри: тумбала, тила вя петалсинго. Испан дили дя йайылмышдыр. Диндарлары христиандыр, христианлыьагядярки инанъларыны да сахлайырлар.


    Тядгигатчыларын яксяриййяти щесаб едир ки, Ч. гощум олдуглары чонталлар вя чортилярля бирликдя классик дюврдя (ерамызын 1- ъи миниллийи) Маййа шящяр-дювлятляринин (Паленке, Тикалйа вя с.) гуруъулары олмушлар. Лакин Ч.-ин классик Маййа сивилизасийасынын даьылмасындан сонра Йукатан й-а овалыьынын вя даьятякляринин ъ. щиссясиндя мяскунлашмасы, щятта бу сивилизасийанын дармадаьын олунмасында иштирак етмяси (9–11 ясрляр) ещтималы даща чохдур. Испан ишьалына (16 яср) гядяр Усумасинта чайы щювзясиндя, Гватемаладакы Исабал эюлцня гядяр олан яразилярдя (бурада Петен штатынын ъ.-ш.-индя Ч.-ин бир кянди щяля дя галмагдадыр) йашамышлар. 16 ясрдя Чиапасанын шм.-ына кючцрцлмцшляр. 1860-ъы илляря гядяр фактики олараг юз мцстягилликлярини сахламыш, щямин иллярдя мяъбури мцгавиляляр системи (1915 илдя ляьв едилмишдир) ясасында гящвя плантасийаларында гуллара чеврилмишдиляр.


    Яняняви мяшьулиййятляри талаларда тоха якинчилийи (гарьыдалы, пахла, балгабаг, тярявяз, чайбасар торпагларда чялтик; гящвя, шякяр гамышы, картоф), мцстямлякя дюврцндян щямчинин хыш якинчилийи, овчулуг, балыгчылыг, арычылыгдыр. Гуш вя донуз йетишдирирляр. Беъярилян торпагларын азлыьы Ч.-ин башга районлара кючмясиня сябяб олмушдур; бир чоху гящвя плантасийаларында муздла ишляйир. Яняняви сянят сащяляри дулусчулуг, щюрмя, тохуъулугдур. Йашайыш мяскянляри мящялляляр цзря, йахуд гейри-мцнтязям тикилилярдян ибарят гясябяляр, бинялярля ящатя олунмуш сых кяндлярдир. Палма йарпаглары иля юртцлмцш щцндцр икийамаълы дамы олан евляри гамышдан дцзялдилмиш биротаглы комадан ибарятдир. Яняняви эейимляри йашлы нясил арасында щяля дя галмагдадыр: кишилярдя – гыса, енли аь шалвар вя узунгол енли кюйняк, щюрмя папаг, чанта, сяндял; гадынларда – ялван тохунма кямяри олан узун, ятякляри цст-цстя эялян, йахуд тикилмиш йубка, щямчинин аь (ярдя олан гадынларда эюй) туникайабянзяр гысагол чякили блуз, чийинлик-ребосодур.


    Ч.-ин яксяриййяти аьсаггаллар шурасынын идаря етдийи гоншу иъмаларда бирляшмишляр. Аиляляр кичик, надир щалларда бюйцк олур, никащ патрилокалдыр. Эялин цчцн ишлямякля юдямя вя йа башлыг йайылмышдыр. Гощумлуг ата хятти цзря щесабланыр. Фолклор, мифолоэийа, даьларын, маьараларын култу, ъадуэярлик, анимизм, зооморф охшарларын вя шяхси щимайячи рущларын култу, гядим аграр вя дяфн айинляри (о ъцмлядян ушагларын евин дюшямясинин алтында басдырылмасы) сахланылыр; Ъянуби Мексикада маййаларын мяркязи зийарятэащы Тилдяки Гара Христос (гядим шимшяк аллащы) мябядидир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    ÇOLİLƏR

    ЧОЛИЛЯР, ч о л л а р (кекчи дилиндя – “йад”, “вящши”), в и н и к о б л а р (юзлярини “адамлар” адландырырлар) – Мексикада (Чйапас штатынын шм.-ында вя Табаско штатынын щямсярщяд районларында) маййа халгларындан олан щинди халгы. Сайлары 100 мин няфярдир. Чонталлара вя чортиляря йахындырлар. Маййа дил аилясинин гярб голуна аид чол дилиндя данышырлар. Диалектляри: тумбала, тила вя петалсинго. Испан дили дя йайылмышдыр. Диндарлары христиандыр, христианлыьагядярки инанъларыны да сахлайырлар.


    Тядгигатчыларын яксяриййяти щесаб едир ки, Ч. гощум олдуглары чонталлар вя чортилярля бирликдя классик дюврдя (ерамызын 1- ъи миниллийи) Маййа шящяр-дювлятляринин (Паленке, Тикалйа вя с.) гуруъулары олмушлар. Лакин Ч.-ин классик Маййа сивилизасийасынын даьылмасындан сонра Йукатан й-а овалыьынын вя даьятякляринин ъ. щиссясиндя мяскунлашмасы, щятта бу сивилизасийанын дармадаьын олунмасында иштирак етмяси (9–11 ясрляр) ещтималы даща чохдур. Испан ишьалына (16 яср) гядяр Усумасинта чайы щювзясиндя, Гватемаладакы Исабал эюлцня гядяр олан яразилярдя (бурада Петен штатынын ъ.-ш.-индя Ч.-ин бир кянди щяля дя галмагдадыр) йашамышлар. 16 ясрдя Чиапасанын шм.-ына кючцрцлмцшляр. 1860-ъы илляря гядяр фактики олараг юз мцстягилликлярини сахламыш, щямин иллярдя мяъбури мцгавиляляр системи (1915 илдя ляьв едилмишдир) ясасында гящвя плантасийаларында гуллара чеврилмишдиляр.


    Яняняви мяшьулиййятляри талаларда тоха якинчилийи (гарьыдалы, пахла, балгабаг, тярявяз, чайбасар торпагларда чялтик; гящвя, шякяр гамышы, картоф), мцстямлякя дюврцндян щямчинин хыш якинчилийи, овчулуг, балыгчылыг, арычылыгдыр. Гуш вя донуз йетишдирирляр. Беъярилян торпагларын азлыьы Ч.-ин башга районлара кючмясиня сябяб олмушдур; бир чоху гящвя плантасийаларында муздла ишляйир. Яняняви сянят сащяляри дулусчулуг, щюрмя, тохуъулугдур. Йашайыш мяскянляри мящялляляр цзря, йахуд гейри-мцнтязям тикилилярдян ибарят гясябяляр, бинялярля ящатя олунмуш сых кяндлярдир. Палма йарпаглары иля юртцлмцш щцндцр икийамаълы дамы олан евляри гамышдан дцзялдилмиш биротаглы комадан ибарятдир. Яняняви эейимляри йашлы нясил арасында щяля дя галмагдадыр: кишилярдя – гыса, енли аь шалвар вя узунгол енли кюйняк, щюрмя папаг, чанта, сяндял; гадынларда – ялван тохунма кямяри олан узун, ятякляри цст-цстя эялян, йахуд тикилмиш йубка, щямчинин аь (ярдя олан гадынларда эюй) туникайабянзяр гысагол чякили блуз, чийинлик-ребосодур.


    Ч.-ин яксяриййяти аьсаггаллар шурасынын идаря етдийи гоншу иъмаларда бирляшмишляр. Аиляляр кичик, надир щалларда бюйцк олур, никащ патрилокалдыр. Эялин цчцн ишлямякля юдямя вя йа башлыг йайылмышдыр. Гощумлуг ата хятти цзря щесабланыр. Фолклор, мифолоэийа, даьларын, маьараларын култу, ъадуэярлик, анимизм, зооморф охшарларын вя шяхси щимайячи рущларын култу, гядим аграр вя дяфн айинляри (о ъцмлядян ушагларын евин дюшямясинин алтында басдырылмасы) сахланылыр; Ъянуби Мексикада маййаларын мяркязи зийарятэащы Тилдяки Гара Христос (гядим шимшяк аллащы) мябядидир.

    ÇOLİLƏR

    ЧОЛИЛЯР, ч о л л а р (кекчи дилиндя – “йад”, “вящши”), в и н и к о б л а р (юзлярини “адамлар” адландырырлар) – Мексикада (Чйапас штатынын шм.-ында вя Табаско штатынын щямсярщяд районларында) маййа халгларындан олан щинди халгы. Сайлары 100 мин няфярдир. Чонталлара вя чортиляря йахындырлар. Маййа дил аилясинин гярб голуна аид чол дилиндя данышырлар. Диалектляри: тумбала, тила вя петалсинго. Испан дили дя йайылмышдыр. Диндарлары христиандыр, христианлыьагядярки инанъларыны да сахлайырлар.


    Тядгигатчыларын яксяриййяти щесаб едир ки, Ч. гощум олдуглары чонталлар вя чортилярля бирликдя классик дюврдя (ерамызын 1- ъи миниллийи) Маййа шящяр-дювлятляринин (Паленке, Тикалйа вя с.) гуруъулары олмушлар. Лакин Ч.-ин классик Маййа сивилизасийасынын даьылмасындан сонра Йукатан й-а овалыьынын вя даьятякляринин ъ. щиссясиндя мяскунлашмасы, щятта бу сивилизасийанын дармадаьын олунмасында иштирак етмяси (9–11 ясрляр) ещтималы даща чохдур. Испан ишьалына (16 яср) гядяр Усумасинта чайы щювзясиндя, Гватемаладакы Исабал эюлцня гядяр олан яразилярдя (бурада Петен штатынын ъ.-ш.-индя Ч.-ин бир кянди щяля дя галмагдадыр) йашамышлар. 16 ясрдя Чиапасанын шм.-ына кючцрцлмцшляр. 1860-ъы илляря гядяр фактики олараг юз мцстягилликлярини сахламыш, щямин иллярдя мяъбури мцгавиляляр системи (1915 илдя ляьв едилмишдир) ясасында гящвя плантасийаларында гуллара чеврилмишдиляр.


    Яняняви мяшьулиййятляри талаларда тоха якинчилийи (гарьыдалы, пахла, балгабаг, тярявяз, чайбасар торпагларда чялтик; гящвя, шякяр гамышы, картоф), мцстямлякя дюврцндян щямчинин хыш якинчилийи, овчулуг, балыгчылыг, арычылыгдыр. Гуш вя донуз йетишдирирляр. Беъярилян торпагларын азлыьы Ч.-ин башга районлара кючмясиня сябяб олмушдур; бир чоху гящвя плантасийаларында муздла ишляйир. Яняняви сянят сащяляри дулусчулуг, щюрмя, тохуъулугдур. Йашайыш мяскянляри мящялляляр цзря, йахуд гейри-мцнтязям тикилилярдян ибарят гясябяляр, бинялярля ящатя олунмуш сых кяндлярдир. Палма йарпаглары иля юртцлмцш щцндцр икийамаълы дамы олан евляри гамышдан дцзялдилмиш биротаглы комадан ибарятдир. Яняняви эейимляри йашлы нясил арасында щяля дя галмагдадыр: кишилярдя – гыса, енли аь шалвар вя узунгол енли кюйняк, щюрмя папаг, чанта, сяндял; гадынларда – ялван тохунма кямяри олан узун, ятякляри цст-цстя эялян, йахуд тикилмиш йубка, щямчинин аь (ярдя олан гадынларда эюй) туникайабянзяр гысагол чякили блуз, чийинлик-ребосодур.


    Ч.-ин яксяриййяти аьсаггаллар шурасынын идаря етдийи гоншу иъмаларда бирляшмишляр. Аиляляр кичик, надир щалларда бюйцк олур, никащ патрилокалдыр. Эялин цчцн ишлямякля юдямя вя йа башлыг йайылмышдыр. Гощумлуг ата хятти цзря щесабланыр. Фолклор, мифолоэийа, даьларын, маьараларын култу, ъадуэярлик, анимизм, зооморф охшарларын вя шяхси щимайячи рущларын култу, гядим аграр вя дяфн айинляри (о ъцмлядян ушагларын евин дюшямясинин алтында басдырылмасы) сахланылыр; Ъянуби Мексикада маййаларын мяркязи зийарятэащы Тилдяки Гара Христос (гядим шимшяк аллащы) мябядидир.