Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
V CİLD (BRYÁNKA - ÇƏRMƏDİL NEKROPOLU)
    ÇEBIŞEV BƏRABƏRSİZLİYİ

    ЧЕБЫШЕВ БЯРАБЯРСИЗЛИЙИ – 1) монотон ядяди ардыъыллыглар вя функсийалар цчцн бярабярсизлик. а1≤ а2≤… ≤ ан вя б1≤ б2≤…≤ бн вя йа а1 ≥ а2 ≥ …≥ ан вя б1≥б2≥…≥бн (ан ≥ 0, бн ≥ 0) сонлу ардыъыллыглары цчцн Ч.б.


    шяклиндядир. Ч.б.-нин интеграл шякли ашаьыдакы кимидир:


    бурада ф(х) ≥ 0, э(х) ≥ 0 вя щяр ики функсийа йа азаландыр, йа да артандыр. Яэяр бир ардыъыллыг (функсийа) артырса, диэяр ардыъыллыг (функсийа) ися азалырса, онда (1) вя (2) бярабярсизликляринин ишаряляри яксиня дяйишир. Бярабярсизликляр П.Л. Чебышев тяряфиндян верилмишдир (1882). 2) Ч.б., Бйенеме–Чебышев бярабярсизлийи – тясадцфи кямиййятин онун рийази эюзлямясиндян йайынма ещтималы цчцн йухары сярщяди тяйин едян бярабярсизлик. Тутаг ки, Х – рийази эюзлямяси ЕХ=а вя дисперсийасы ДХ =σ2 олан тясадцфи кямиййятдир. Ч.б. ашаьыдакындан ибарятдир: истянилян ε > 0 цчцн 

    ׀Х– а׀≥ε

    щадисясинин ещтималы σ2/ε2-ны ашмыр вя йа

    P {│Х– а│≥ tσ} ≤ 1/t2

    Бу бярабярсизлийи Ж. Бйенеме (1853) вя П.Л. Чебышев (1867) бир-бириндян асылы олмадан ашкар етмишляр. Мцасир ядябиййатда ону чох вахт Ч.б. дландырырлар. Ола биляр ки, бу, П.Л. Чебышевин бюйцк ядядляр ганунунун цмумиляшмясинин исбаты заманы бу бярабярсизликдян истифадя етмяси иля ялагядар олмушдур. Бязи ялавя фярзиййялярля Ч.б.-нин дягиглийи артырыла биляр: 1/t2 дяряъя гиймятляндирмяси т-нин артмасы иля бюйцк сцрятля азалан ямсаллы гиймятляндирмя иля явяз олуна биляр. Ч.б. вя онун бцтцн мцмкцн цмумиляшмяляри Чебышев теореминин садя нятиъясидир: рийази эюзлямяси ЕХ олан Х тясадцфи кямиййяти Х ≥ 0 оларса, истянилян ε > 0 цчцн 

    олар.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BRYÁNKA – ÇƏRMƏDİL NEKROPOLU
    ÇEBIŞEV BƏRABƏRSİZLİYİ

    ЧЕБЫШЕВ БЯРАБЯРСИЗЛИЙИ – 1) монотон ядяди ардыъыллыглар вя функсийалар цчцн бярабярсизлик. а1≤ а2≤… ≤ ан вя б1≤ б2≤…≤ бн вя йа а1 ≥ а2 ≥ …≥ ан вя б1≥б2≥…≥бн (ан ≥ 0, бн ≥ 0) сонлу ардыъыллыглары цчцн Ч.б.


    шяклиндядир. Ч.б.-нин интеграл шякли ашаьыдакы кимидир:


    бурада ф(х) ≥ 0, э(х) ≥ 0 вя щяр ики функсийа йа азаландыр, йа да артандыр. Яэяр бир ардыъыллыг (функсийа) артырса, диэяр ардыъыллыг (функсийа) ися азалырса, онда (1) вя (2) бярабярсизликляринин ишаряляри яксиня дяйишир. Бярабярсизликляр П.Л. Чебышев тяряфиндян верилмишдир (1882). 2) Ч.б., Бйенеме–Чебышев бярабярсизлийи – тясадцфи кямиййятин онун рийази эюзлямясиндян йайынма ещтималы цчцн йухары сярщяди тяйин едян бярабярсизлик. Тутаг ки, Х – рийази эюзлямяси ЕХ=а вя дисперсийасы ДХ =σ2 олан тясадцфи кямиййятдир. Ч.б. ашаьыдакындан ибарятдир: истянилян ε > 0 цчцн 

    ׀Х– а׀≥ε

    щадисясинин ещтималы σ2/ε2-ны ашмыр вя йа

    P {│Х– а│≥ tσ} ≤ 1/t2

    Бу бярабярсизлийи Ж. Бйенеме (1853) вя П.Л. Чебышев (1867) бир-бириндян асылы олмадан ашкар етмишляр. Мцасир ядябиййатда ону чох вахт Ч.б. дландырырлар. Ола биляр ки, бу, П.Л. Чебышевин бюйцк ядядляр ганунунун цмумиляшмясинин исбаты заманы бу бярабярсизликдян истифадя етмяси иля ялагядар олмушдур. Бязи ялавя фярзиййялярля Ч.б.-нин дягиглийи артырыла биляр: 1/t2 дяряъя гиймятляндирмяси т-нин артмасы иля бюйцк сцрятля азалан ямсаллы гиймятляндирмя иля явяз олуна биляр. Ч.б. вя онун бцтцн мцмкцн цмумиляшмяляри Чебышев теореминин садя нятиъясидир: рийази эюзлямяси ЕХ олан Х тясадцфи кямиййяти Х ≥ 0 оларса, истянилян ε > 0 цчцн 

    олар.

    ÇEBIŞEV BƏRABƏRSİZLİYİ

    ЧЕБЫШЕВ БЯРАБЯРСИЗЛИЙИ – 1) монотон ядяди ардыъыллыглар вя функсийалар цчцн бярабярсизлик. а1≤ а2≤… ≤ ан вя б1≤ б2≤…≤ бн вя йа а1 ≥ а2 ≥ …≥ ан вя б1≥б2≥…≥бн (ан ≥ 0, бн ≥ 0) сонлу ардыъыллыглары цчцн Ч.б.


    шяклиндядир. Ч.б.-нин интеграл шякли ашаьыдакы кимидир:


    бурада ф(х) ≥ 0, э(х) ≥ 0 вя щяр ики функсийа йа азаландыр, йа да артандыр. Яэяр бир ардыъыллыг (функсийа) артырса, диэяр ардыъыллыг (функсийа) ися азалырса, онда (1) вя (2) бярабярсизликляринин ишаряляри яксиня дяйишир. Бярабярсизликляр П.Л. Чебышев тяряфиндян верилмишдир (1882). 2) Ч.б., Бйенеме–Чебышев бярабярсизлийи – тясадцфи кямиййятин онун рийази эюзлямясиндян йайынма ещтималы цчцн йухары сярщяди тяйин едян бярабярсизлик. Тутаг ки, Х – рийази эюзлямяси ЕХ=а вя дисперсийасы ДХ =σ2 олан тясадцфи кямиййятдир. Ч.б. ашаьыдакындан ибарятдир: истянилян ε > 0 цчцн 

    ׀Х– а׀≥ε

    щадисясинин ещтималы σ2/ε2-ны ашмыр вя йа

    P {│Х– а│≥ tσ} ≤ 1/t2

    Бу бярабярсизлийи Ж. Бйенеме (1853) вя П.Л. Чебышев (1867) бир-бириндян асылы олмадан ашкар етмишляр. Мцасир ядябиййатда ону чох вахт Ч.б. дландырырлар. Ола биляр ки, бу, П.Л. Чебышевин бюйцк ядядляр ганунунун цмумиляшмясинин исбаты заманы бу бярабярсизликдян истифадя етмяси иля ялагядар олмушдур. Бязи ялавя фярзиййялярля Ч.б.-нин дягиглийи артырыла биляр: 1/t2 дяряъя гиймятляндирмяси т-нин артмасы иля бюйцк сцрятля азалан ямсаллы гиймятляндирмя иля явяз олуна биляр. Ч.б. вя онун бцтцн мцмкцн цмумиляшмяляри Чебышев теореминин садя нятиъясидир: рийази эюзлямяси ЕХ олан Х тясадцфи кямиййяти Х ≥ 0 оларса, истянилян ε > 0 цчцн 

    олар.