Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    ÇÖLDONUZU

    ЧЮЛДОНУЗУ, г а б а н, в я щ ш и  д о н у з (Сус сърофа) – ъцтдырнаглылар дястясинин донузлар фясилясиндян мямяли щейван. Бядянинин уз. 200 см-ядяк, ъидов щцнд. 100 см-ядяк, кцтляси 300 кг-адяк олур; еркякляри дишиляриндян иридир. Башы ири, пазшякилли, бурну тцнд рянэдядир. Кюпяк дишляри щяйаты бойу узаныр; йашлы еркяклярдя онларын уз. 8–10 см-я чатыр. Бядяни долу, йанлардан басыг, бойну гыса, йоьун, бели кцряк нащийясиндя азъа галхмышдыр. Айаглары гыса, дюрдбармаглы, эирдя дырнаглыдыр; дайаг сащясини артырмаг цчцн бармагларыны аралайа билир. Щяйяъанландыьы заман ъидов вя белиндяки сых вя узун (ъод) тцкляри биз-биз дуран йал ямяля эятирир. Йашлы щейванын рянэи тцнд-боздан гарайадяк дяйишир, чошгаларын рянэи ачыг-сарымтыл узунуна золаглы гящвяйи-гонурдур. Ч. ящли донузларын яъдадыдыр. Аврасийа вя Шимали Африкада йайылмышдыр; вящши вя ящлиляшдирилмиш нювляри бир чох океан а-рында раст эялинир; Америкада иглимя уйьунлашдырылмышдыр. Бядянинин юлчцляриня, мцтянасиблийиня вя рянэиня эюря олдугъа дяйишкяндир (50-ядяк формасы вар). Азярб.-да да эениш йайылмышдыр;

    Ч. тцнд ийняйарпаглы тайга мешяляриндян сящраларадяк мцхтялиф йашама йерляриндя мяскунлашыр; даьларда Алп гуршаьынадяк галхыр; енлийарпаглы мешялярдя вя эениш батаглыг яразилярдя сайы даща чохдур. Инсанла гоншулугдан горхмур. Бярк гачараг бюйцк мясафяляри гят едир вя йахшы цзцр. Мцхтялиф биткиляр (мейвяляр, биткилярин йерцстц вя йералты щиссяляри) вя щейванларла (гурдлар, молйусклар, ъцъцляр вя онларын сцрфяляри, хырда онурьалылар, леш) гидаланыр. Ч., йемин чох щиссясини мешя дюшяняйини вя торпаьы ешяряк тапыр. Дишиляри чошгалар вя ъаван щейванларла кичик сцрцляр ямяля эятирир (10–30 баш); йашлы еркякляр кцрсяк дюврц истисна олмагла тяк-тяк йашайыр. Кцрсяк дюврцндя ер- кякляр арасында шиддятли дюйцшляр олур. Боьазлыг дюврц 112–140 эцндцр; 4–6 чошга (12-ядяк) доьур.

     Чюлдонузу (Сус сърофа).

    Тябии екосистемлярдя Ч.-нун нязяря чарпан ролу вар; аьаъ ъинсляринин бярпасына вя дяйишмясиня кюмяк едир, мешя зярярвериъиляри олан ъцъцлярин сцрфялярини йейир. Ч.-нун сайы артдыгда кянд (хцсусян, тярявяз вя дянли биткиляря), мешя вя ов тясяррцфатларына хейли зийан вурур. Гиймятли идман ову вя овчулуг обйектидир (ятиня, дярисиня, тцкцня эюря). Авропа вя Йахын Шяргин бир сыра юлкяляриндя аз раст эялинир, йахуд мящв едилмишдир. Ч.-нун 1 йарымнювц БТМИ-нин “Гырмызы китаб”ына салынмышдыр.

     

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    ÇÖLDONUZU

    ЧЮЛДОНУЗУ, г а б а н, в я щ ш и  д о н у з (Сус сърофа) – ъцтдырнаглылар дястясинин донузлар фясилясиндян мямяли щейван. Бядянинин уз. 200 см-ядяк, ъидов щцнд. 100 см-ядяк, кцтляси 300 кг-адяк олур; еркякляри дишиляриндян иридир. Башы ири, пазшякилли, бурну тцнд рянэдядир. Кюпяк дишляри щяйаты бойу узаныр; йашлы еркяклярдя онларын уз. 8–10 см-я чатыр. Бядяни долу, йанлардан басыг, бойну гыса, йоьун, бели кцряк нащийясиндя азъа галхмышдыр. Айаглары гыса, дюрдбармаглы, эирдя дырнаглыдыр; дайаг сащясини артырмаг цчцн бармагларыны аралайа билир. Щяйяъанландыьы заман ъидов вя белиндяки сых вя узун (ъод) тцкляри биз-биз дуран йал ямяля эятирир. Йашлы щейванын рянэи тцнд-боздан гарайадяк дяйишир, чошгаларын рянэи ачыг-сарымтыл узунуна золаглы гящвяйи-гонурдур. Ч. ящли донузларын яъдадыдыр. Аврасийа вя Шимали Африкада йайылмышдыр; вящши вя ящлиляшдирилмиш нювляри бир чох океан а-рында раст эялинир; Америкада иглимя уйьунлашдырылмышдыр. Бядянинин юлчцляриня, мцтянасиблийиня вя рянэиня эюря олдугъа дяйишкяндир (50-ядяк формасы вар). Азярб.-да да эениш йайылмышдыр;

    Ч. тцнд ийняйарпаглы тайга мешяляриндян сящраларадяк мцхтялиф йашама йерляриндя мяскунлашыр; даьларда Алп гуршаьынадяк галхыр; енлийарпаглы мешялярдя вя эениш батаглыг яразилярдя сайы даща чохдур. Инсанла гоншулугдан горхмур. Бярк гачараг бюйцк мясафяляри гят едир вя йахшы цзцр. Мцхтялиф биткиляр (мейвяляр, биткилярин йерцстц вя йералты щиссяляри) вя щейванларла (гурдлар, молйусклар, ъцъцляр вя онларын сцрфяляри, хырда онурьалылар, леш) гидаланыр. Ч., йемин чох щиссясини мешя дюшяняйини вя торпаьы ешяряк тапыр. Дишиляри чошгалар вя ъаван щейванларла кичик сцрцляр ямяля эятирир (10–30 баш); йашлы еркякляр кцрсяк дюврц истисна олмагла тяк-тяк йашайыр. Кцрсяк дюврцндя ер- кякляр арасында шиддятли дюйцшляр олур. Боьазлыг дюврц 112–140 эцндцр; 4–6 чошга (12-ядяк) доьур.

     Чюлдонузу (Сус сърофа).

    Тябии екосистемлярдя Ч.-нун нязяря чарпан ролу вар; аьаъ ъинсляринин бярпасына вя дяйишмясиня кюмяк едир, мешя зярярвериъиляри олан ъцъцлярин сцрфялярини йейир. Ч.-нун сайы артдыгда кянд (хцсусян, тярявяз вя дянли биткиляря), мешя вя ов тясяррцфатларына хейли зийан вурур. Гиймятли идман ову вя овчулуг обйектидир (ятиня, дярисиня, тцкцня эюря). Авропа вя Йахын Шяргин бир сыра юлкяляриндя аз раст эялинир, йахуд мящв едилмишдир. Ч.-нун 1 йарымнювц БТМИ-нин “Гырмызы китаб”ына салынмышдыр.

     

    ÇÖLDONUZU

    ЧЮЛДОНУЗУ, г а б а н, в я щ ш и  д о н у з (Сус сърофа) – ъцтдырнаглылар дястясинин донузлар фясилясиндян мямяли щейван. Бядянинин уз. 200 см-ядяк, ъидов щцнд. 100 см-ядяк, кцтляси 300 кг-адяк олур; еркякляри дишиляриндян иридир. Башы ири, пазшякилли, бурну тцнд рянэдядир. Кюпяк дишляри щяйаты бойу узаныр; йашлы еркяклярдя онларын уз. 8–10 см-я чатыр. Бядяни долу, йанлардан басыг, бойну гыса, йоьун, бели кцряк нащийясиндя азъа галхмышдыр. Айаглары гыса, дюрдбармаглы, эирдя дырнаглыдыр; дайаг сащясини артырмаг цчцн бармагларыны аралайа билир. Щяйяъанландыьы заман ъидов вя белиндяки сых вя узун (ъод) тцкляри биз-биз дуран йал ямяля эятирир. Йашлы щейванын рянэи тцнд-боздан гарайадяк дяйишир, чошгаларын рянэи ачыг-сарымтыл узунуна золаглы гящвяйи-гонурдур. Ч. ящли донузларын яъдадыдыр. Аврасийа вя Шимали Африкада йайылмышдыр; вящши вя ящлиляшдирилмиш нювляри бир чох океан а-рында раст эялинир; Америкада иглимя уйьунлашдырылмышдыр. Бядянинин юлчцляриня, мцтянасиблийиня вя рянэиня эюря олдугъа дяйишкяндир (50-ядяк формасы вар). Азярб.-да да эениш йайылмышдыр;

    Ч. тцнд ийняйарпаглы тайга мешяляриндян сящраларадяк мцхтялиф йашама йерляриндя мяскунлашыр; даьларда Алп гуршаьынадяк галхыр; енлийарпаглы мешялярдя вя эениш батаглыг яразилярдя сайы даща чохдур. Инсанла гоншулугдан горхмур. Бярк гачараг бюйцк мясафяляри гят едир вя йахшы цзцр. Мцхтялиф биткиляр (мейвяляр, биткилярин йерцстц вя йералты щиссяляри) вя щейванларла (гурдлар, молйусклар, ъцъцляр вя онларын сцрфяляри, хырда онурьалылар, леш) гидаланыр. Ч., йемин чох щиссясини мешя дюшяняйини вя торпаьы ешяряк тапыр. Дишиляри чошгалар вя ъаван щейванларла кичик сцрцляр ямяля эятирир (10–30 баш); йашлы еркякляр кцрсяк дюврц истисна олмагла тяк-тяк йашайыр. Кцрсяк дюврцндя ер- кякляр арасында шиддятли дюйцшляр олур. Боьазлыг дюврц 112–140 эцндцр; 4–6 чошга (12-ядяк) доьур.

     Чюлдонузу (Сус сърофа).

    Тябии екосистемлярдя Ч.-нун нязяря чарпан ролу вар; аьаъ ъинсляринин бярпасына вя дяйишмясиня кюмяк едир, мешя зярярвериъиляри олан ъцъцлярин сцрфялярини йейир. Ч.-нун сайы артдыгда кянд (хцсусян, тярявяз вя дянли биткиляря), мешя вя ов тясяррцфатларына хейли зийан вурур. Гиймятли идман ову вя овчулуг обйектидир (ятиня, дярисиня, тцкцня эюря). Авропа вя Йахын Шяргин бир сыра юлкяляриндя аз раст эялинир, йахуд мящв едилмишдир. Ч.-нун 1 йарымнювц БТМИ-нин “Гырмызы китаб”ына салынмышдыр.