Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
IV CİLD (BƏZİRXANA - BİNNƏTOVA)
    BİOAKUSTUKA

    БИОАКÚСТИКА (био… + акустика) – ъанлы варлыглар аляминдя сяс дальаларынын йайылмасыны вя гябул едилмясини, сяслярин онларын щяйатында вя тякамцли инкишафында ролу иля баьлы биоложи вя физики просесляри юйрянян елми истигамят. 1956 илдя Бейнялхалг Биоакустика Конгресиндя (АБШ) рясмян танынмышдыр. Б. сяслярин параметрлярини, информасийа тяркиби, ямяляэялмя механизми вя гябул олунмасыны, щейванларын акустик сигнализасийасы вя орийентасийасыны, сяслярин онларын давранышына тясирини анализ едир, акустик сигналын тябиятини, сясчевирмя вя сясгябуледиъи органларын гурулушуну, биоакустик информасийанын механизми вя ишлянмя васитялярини гавраманын манеяйя давамлыьыны юйрянир. О, ешитмянин вя сясин морфолоэийасы вя физиолоэийасы (етолоэийа) иля ялагялидир. Акустика техникасынын тякмилляшдирилмяси, физика вя рийазиййат методларынын биолоэийайа кечмяси, бир чох практики мясяляляри щяллетмя зяруряти Б.-нын инкишафына сябяб олду. Биоакустик тядгигатлар щейванларын тюрямяси, онларын систематикасы, сяс ялагяси системинин тякамцлц, инсанын сяс вя нитгинин ямяля эялмяси иля баьлы мясялялярин щяллиня кюмяк едир. Б. тядгигат обйектляриндян асылы олараг, онурьасызлар, суда-гуруда йашайанлар вя сцрцнянляр, гушлар, су щейванлары, мямялиляр вя инсан акустикасына айрылыр. Онурьасызлар арасында ъцъцляр, онурьалылар арасында гушлар, делфинляр вя инсан ян мцкяммял акустик системя маликдир. Б. тядгигатларында садя мцшащидядян мцряккяб електрофизики методлара гядяр мцхтялиф цсуллардан истифадя олунур. Ъанлы организмлярдя сяслярин эенерасийа механизми бюйцк мцхтялифлийи иля сечилир. Бядянин мцхтялиф цзвляринин сцртцнмясиндян (фриксион вя йа стридулйасион механизм) хцсуси мембранларын (ъыръырамалар), ганад вя онунла баьлы структурларын (бюъякляр) титряйишиндян, мцвафиг дяликлярдян щаванын кечмясиндян (пневматик механизм), бядянин мцхтялиф щиссяляринин субстрата зярбя ендирмясиндян (щюрцмчякляр, чохайаглылар вя б. ъцъцлярин зярбя механизми) йаранан механики вя ясл сясляр айырд едилир. Балыгларда фриксион (стридулйасион) механизмдян башга, газ мцбадиляси вя цзмя говуьу иля ялагядар щидродинамик механизм дя тясвир едилмишдир. Гушларын акустик апаратынын хцсусиййяти онда ики (ашаьы вя йухары) гыртлаьын олмасыдыр; сяслярин ямяля эялмясиндя бир-бириндян асылы олмадан ишляйян 2 (бязян 4) вибратору олан ашаьы гыртлаг ясас рол ойнайыр; трахейа резонатор гисминдя истифадя олунур. Мямялилярин акустик апараты ичярисиндя сяс телляри йерляшмиш йухары гыртлаг ясасында инкишаф едир. Сяслянмя хцсусиййяти, теллярин вя сяс дялийинин титрямя програмлары, бир гайда олараг, щяр нюв цчцн спесификдир. Щейванын чыхардыьы сясляр онун емосионал вя физиоложи вязиййятини сяъиййяляндирир. Мцхтялиф щейванларын сясгаврама системляри олдугъа мцхтялифдир, лакин сяс чыхаран системляря дягиг уйьунлуьу йохдур (бах Ешитмя). Сясляр васитясиля ян мцкяммял цнсиййят инсанларда мцшащидя олунур. Нитг дилинин акустик ясасы инсан яъдадынын мянтиги дили юйрянмясиндян хейли яввяллярдя билдийи емосионал сяс дилиндяки иля ейнидир. Биоакустик систем сяслярин эенерасийасы вя гябуледилмясинин тезлик диапазонлары, гябуледиъи системлярин айырдетмя габилиййяти, сясин гябул едилдийи мясафя вя с. иля характеризя олунур. Ъцъцлярин бир чох нювляринин тезлик диапазону бир нечя Щс-дян онларъа кЩс-я гядяр дяйи шир. Гушларын сясиндя инсан гулаьынын гябул етмядийи (50 кЩс-я гядяр) ултрасяс тезликляри мялумдур. Бязи гуш нювляринин чыхардыьы сясляр бцтцнлцкля ултрасяс диапазонундадыр. Пласенталы мямялиляр 100–200 кЩс, бир чоху 35–100 кЩс диапазонунда, инсан ися йалныз кялля сцмцйц васитясиля контакт тясир заманы 200–225 кЩс тезлийиня гядяр ултрасясляри гаврайыр. Б. щейванларын обйектлярин мяканда йерляшмясинин акустик гиймятляндирмя баъарыьыны вя орийентасийа баъарыьынын тядгигиня чох диггят йетирир. Эеъя кяпянякляри 30 м-я гядяр мясафядян йарасаларын вердийи акустик импулслары гаврадыгларына эюря онларын щцъумундан йайына билир; диши ъыръырама ъырылдайан еркякляри 20–30 м мясафядян тапыр. Ири йапалаг, ади йапалаг, гулаглы байгуш вя б. байгушкимиляр ян чох инкишаф етмиш пассив локасийа системиня маликдир. Онлар 140 м мясафядян сичан ъивилтисини вя йа пянъяляринин йаратдыьы йарпаг хышылтысыны ешидир вя сяс мянбяйинин истигамятини чох дягигликля тяйин едир. Бязи щейван нювляри ехолокасийайа гадирдир. Мяс., Ъянуби Америка кечисаьаны, узунганадлар (саланганлар) вя йарасалар фясилясинин бязи нцмайяндяляринин акустик ехолокасийа системляри дягиг олмайан сащя истигамятлянмясини тямин едир, делфинляр ися ясл “сясэюрмяйя” – мяканы дягиг вя мящарятля анализ етмяйя габилдир. Б.-нын практики ящямиййяти, ясасян, щейванларын давранышыны идаряетмя васитяляринин ахтарышы иля баьлыдыр (мяс., аеродромларда вя йа к.т. плантасийаларында йыртыъыларын чыхардыьы вя йахуд фялакят билдирян сясляри тяглид етмякля гушларын щцркцдцлмяси, еркяклярин чыхардыьы сясляри тяглид етмякля зярярли вя тящлцкяли диши ъцъцлярин хцсуси тяляляря ъялб олунмасы). Дянизин биосяслянмя хяритяляринин йарадылмасы балыг вя дяниз мямялиляринин ахтарышы заманы сямти мцяййян етмяйя имкан верир. Чыхарылан сяслярин характериня эюря ары аиляляринин вязиййяти, тахыл анбарларынын вя аьаъ материаллары ещтийатларынын ъцъцлярля йолухма дяряъяси барядя фикир сюйлямяк олар. Бах щямчинин Биощидроакустика.
    Яд.: Ильчев В.Д. Биоакустика птиц. М., 1972; Романенко Е.В. Физические основы биоакустики. М., 1974; Жантиев Р.Д. Биоакустика насекомых. М., 1981; Никольский А.А. Звуковые сигналы млекопитающих в эволюционном процессе. М., 1984; Константинов А.И., Мовчан В.Н. Звуки в жизни зверей. Л., 1985; Сагалович В.М. Слуховое восприятие ультразвука. М. 1988.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BƏZİRXANA – BİNNƏTOVA
    BİOAKUSTUKA

    БИОАКÚСТИКА (био… + акустика) – ъанлы варлыглар аляминдя сяс дальаларынын йайылмасыны вя гябул едилмясини, сяслярин онларын щяйатында вя тякамцли инкишафында ролу иля баьлы биоложи вя физики просесляри юйрянян елми истигамят. 1956 илдя Бейнялхалг Биоакустика Конгресиндя (АБШ) рясмян танынмышдыр. Б. сяслярин параметрлярини, информасийа тяркиби, ямяляэялмя механизми вя гябул олунмасыны, щейванларын акустик сигнализасийасы вя орийентасийасыны, сяслярин онларын давранышына тясирини анализ едир, акустик сигналын тябиятини, сясчевирмя вя сясгябуледиъи органларын гурулушуну, биоакустик информасийанын механизми вя ишлянмя васитялярини гавраманын манеяйя давамлыьыны юйрянир. О, ешитмянин вя сясин морфолоэийасы вя физиолоэийасы (етолоэийа) иля ялагялидир. Акустика техникасынын тякмилляшдирилмяси, физика вя рийазиййат методларынын биолоэийайа кечмяси, бир чох практики мясяляляри щяллетмя зяруряти Б.-нын инкишафына сябяб олду. Биоакустик тядгигатлар щейванларын тюрямяси, онларын систематикасы, сяс ялагяси системинин тякамцлц, инсанын сяс вя нитгинин ямяля эялмяси иля баьлы мясялялярин щяллиня кюмяк едир. Б. тядгигат обйектляриндян асылы олараг, онурьасызлар, суда-гуруда йашайанлар вя сцрцнянляр, гушлар, су щейванлары, мямялиляр вя инсан акустикасына айрылыр. Онурьасызлар арасында ъцъцляр, онурьалылар арасында гушлар, делфинляр вя инсан ян мцкяммял акустик системя маликдир. Б. тядгигатларында садя мцшащидядян мцряккяб електрофизики методлара гядяр мцхтялиф цсуллардан истифадя олунур. Ъанлы организмлярдя сяслярин эенерасийа механизми бюйцк мцхтялифлийи иля сечилир. Бядянин мцхтялиф цзвляринин сцртцнмясиндян (фриксион вя йа стридулйасион механизм) хцсуси мембранларын (ъыръырамалар), ганад вя онунла баьлы структурларын (бюъякляр) титряйишиндян, мцвафиг дяликлярдян щаванын кечмясиндян (пневматик механизм), бядянин мцхтялиф щиссяляринин субстрата зярбя ендирмясиндян (щюрцмчякляр, чохайаглылар вя б. ъцъцлярин зярбя механизми) йаранан механики вя ясл сясляр айырд едилир. Балыгларда фриксион (стридулйасион) механизмдян башга, газ мцбадиляси вя цзмя говуьу иля ялагядар щидродинамик механизм дя тясвир едилмишдир. Гушларын акустик апаратынын хцсусиййяти онда ики (ашаьы вя йухары) гыртлаьын олмасыдыр; сяслярин ямяля эялмясиндя бир-бириндян асылы олмадан ишляйян 2 (бязян 4) вибратору олан ашаьы гыртлаг ясас рол ойнайыр; трахейа резонатор гисминдя истифадя олунур. Мямялилярин акустик апараты ичярисиндя сяс телляри йерляшмиш йухары гыртлаг ясасында инкишаф едир. Сяслянмя хцсусиййяти, теллярин вя сяс дялийинин титрямя програмлары, бир гайда олараг, щяр нюв цчцн спесификдир. Щейванын чыхардыьы сясляр онун емосионал вя физиоложи вязиййятини сяъиййяляндирир. Мцхтялиф щейванларын сясгаврама системляри олдугъа мцхтялифдир, лакин сяс чыхаран системляря дягиг уйьунлуьу йохдур (бах Ешитмя). Сясляр васитясиля ян мцкяммял цнсиййят инсанларда мцшащидя олунур. Нитг дилинин акустик ясасы инсан яъдадынын мянтиги дили юйрянмясиндян хейли яввяллярдя билдийи емосионал сяс дилиндяки иля ейнидир. Биоакустик систем сяслярин эенерасийасы вя гябуледилмясинин тезлик диапазонлары, гябуледиъи системлярин айырдетмя габилиййяти, сясин гябул едилдийи мясафя вя с. иля характеризя олунур. Ъцъцлярин бир чох нювляринин тезлик диапазону бир нечя Щс-дян онларъа кЩс-я гядяр дяйи шир. Гушларын сясиндя инсан гулаьынын гябул етмядийи (50 кЩс-я гядяр) ултрасяс тезликляри мялумдур. Бязи гуш нювляринин чыхардыьы сясляр бцтцнлцкля ултрасяс диапазонундадыр. Пласенталы мямялиляр 100–200 кЩс, бир чоху 35–100 кЩс диапазонунда, инсан ися йалныз кялля сцмцйц васитясиля контакт тясир заманы 200–225 кЩс тезлийиня гядяр ултрасясляри гаврайыр. Б. щейванларын обйектлярин мяканда йерляшмясинин акустик гиймятляндирмя баъарыьыны вя орийентасийа баъарыьынын тядгигиня чох диггят йетирир. Эеъя кяпянякляри 30 м-я гядяр мясафядян йарасаларын вердийи акустик импулслары гаврадыгларына эюря онларын щцъумундан йайына билир; диши ъыръырама ъырылдайан еркякляри 20–30 м мясафядян тапыр. Ири йапалаг, ади йапалаг, гулаглы байгуш вя б. байгушкимиляр ян чох инкишаф етмиш пассив локасийа системиня маликдир. Онлар 140 м мясафядян сичан ъивилтисини вя йа пянъяляринин йаратдыьы йарпаг хышылтысыны ешидир вя сяс мянбяйинин истигамятини чох дягигликля тяйин едир. Бязи щейван нювляри ехолокасийайа гадирдир. Мяс., Ъянуби Америка кечисаьаны, узунганадлар (саланганлар) вя йарасалар фясилясинин бязи нцмайяндяляринин акустик ехолокасийа системляри дягиг олмайан сащя истигамятлянмясини тямин едир, делфинляр ися ясл “сясэюрмяйя” – мяканы дягиг вя мящарятля анализ етмяйя габилдир. Б.-нын практики ящямиййяти, ясасян, щейванларын давранышыны идаряетмя васитяляринин ахтарышы иля баьлыдыр (мяс., аеродромларда вя йа к.т. плантасийаларында йыртыъыларын чыхардыьы вя йахуд фялакят билдирян сясляри тяглид етмякля гушларын щцркцдцлмяси, еркяклярин чыхардыьы сясляри тяглид етмякля зярярли вя тящлцкяли диши ъцъцлярин хцсуси тяляляря ъялб олунмасы). Дянизин биосяслянмя хяритяляринин йарадылмасы балыг вя дяниз мямялиляринин ахтарышы заманы сямти мцяййян етмяйя имкан верир. Чыхарылан сяслярин характериня эюря ары аиляляринин вязиййяти, тахыл анбарларынын вя аьаъ материаллары ещтийатларынын ъцъцлярля йолухма дяряъяси барядя фикир сюйлямяк олар. Бах щямчинин Биощидроакустика.
    Яд.: Ильчев В.Д. Биоакустика птиц. М., 1972; Романенко Е.В. Физические основы биоакустики. М., 1974; Жантиев Р.Д. Биоакустика насекомых. М., 1981; Никольский А.А. Звуковые сигналы млекопитающих в эволюционном процессе. М., 1984; Константинов А.И., Мовчан В.Н. Звуки в жизни зверей. Л., 1985; Сагалович В.М. Слуховое восприятие ультразвука. М. 1988.

    BİOAKUSTUKA

    БИОАКÚСТИКА (био… + акустика) – ъанлы варлыглар аляминдя сяс дальаларынын йайылмасыны вя гябул едилмясини, сяслярин онларын щяйатында вя тякамцли инкишафында ролу иля баьлы биоложи вя физики просесляри юйрянян елми истигамят. 1956 илдя Бейнялхалг Биоакустика Конгресиндя (АБШ) рясмян танынмышдыр. Б. сяслярин параметрлярини, информасийа тяркиби, ямяляэялмя механизми вя гябул олунмасыны, щейванларын акустик сигнализасийасы вя орийентасийасыны, сяслярин онларын давранышына тясирини анализ едир, акустик сигналын тябиятини, сясчевирмя вя сясгябуледиъи органларын гурулушуну, биоакустик информасийанын механизми вя ишлянмя васитялярини гавраманын манеяйя давамлыьыны юйрянир. О, ешитмянин вя сясин морфолоэийасы вя физиолоэийасы (етолоэийа) иля ялагялидир. Акустика техникасынын тякмилляшдирилмяси, физика вя рийазиййат методларынын биолоэийайа кечмяси, бир чох практики мясяляляри щяллетмя зяруряти Б.-нын инкишафына сябяб олду. Биоакустик тядгигатлар щейванларын тюрямяси, онларын систематикасы, сяс ялагяси системинин тякамцлц, инсанын сяс вя нитгинин ямяля эялмяси иля баьлы мясялялярин щяллиня кюмяк едир. Б. тядгигат обйектляриндян асылы олараг, онурьасызлар, суда-гуруда йашайанлар вя сцрцнянляр, гушлар, су щейванлары, мямялиляр вя инсан акустикасына айрылыр. Онурьасызлар арасында ъцъцляр, онурьалылар арасында гушлар, делфинляр вя инсан ян мцкяммял акустик системя маликдир. Б. тядгигатларында садя мцшащидядян мцряккяб електрофизики методлара гядяр мцхтялиф цсуллардан истифадя олунур. Ъанлы организмлярдя сяслярин эенерасийа механизми бюйцк мцхтялифлийи иля сечилир. Бядянин мцхтялиф цзвляринин сцртцнмясиндян (фриксион вя йа стридулйасион механизм) хцсуси мембранларын (ъыръырамалар), ганад вя онунла баьлы структурларын (бюъякляр) титряйишиндян, мцвафиг дяликлярдян щаванын кечмясиндян (пневматик механизм), бядянин мцхтялиф щиссяляринин субстрата зярбя ендирмясиндян (щюрцмчякляр, чохайаглылар вя б. ъцъцлярин зярбя механизми) йаранан механики вя ясл сясляр айырд едилир. Балыгларда фриксион (стридулйасион) механизмдян башга, газ мцбадиляси вя цзмя говуьу иля ялагядар щидродинамик механизм дя тясвир едилмишдир. Гушларын акустик апаратынын хцсусиййяти онда ики (ашаьы вя йухары) гыртлаьын олмасыдыр; сяслярин ямяля эялмясиндя бир-бириндян асылы олмадан ишляйян 2 (бязян 4) вибратору олан ашаьы гыртлаг ясас рол ойнайыр; трахейа резонатор гисминдя истифадя олунур. Мямялилярин акустик апараты ичярисиндя сяс телляри йерляшмиш йухары гыртлаг ясасында инкишаф едир. Сяслянмя хцсусиййяти, теллярин вя сяс дялийинин титрямя програмлары, бир гайда олараг, щяр нюв цчцн спесификдир. Щейванын чыхардыьы сясляр онун емосионал вя физиоложи вязиййятини сяъиййяляндирир. Мцхтялиф щейванларын сясгаврама системляри олдугъа мцхтялифдир, лакин сяс чыхаран системляря дягиг уйьунлуьу йохдур (бах Ешитмя). Сясляр васитясиля ян мцкяммял цнсиййят инсанларда мцшащидя олунур. Нитг дилинин акустик ясасы инсан яъдадынын мянтиги дили юйрянмясиндян хейли яввяллярдя билдийи емосионал сяс дилиндяки иля ейнидир. Биоакустик систем сяслярин эенерасийасы вя гябуледилмясинин тезлик диапазонлары, гябуледиъи системлярин айырдетмя габилиййяти, сясин гябул едилдийи мясафя вя с. иля характеризя олунур. Ъцъцлярин бир чох нювляринин тезлик диапазону бир нечя Щс-дян онларъа кЩс-я гядяр дяйи шир. Гушларын сясиндя инсан гулаьынын гябул етмядийи (50 кЩс-я гядяр) ултрасяс тезликляри мялумдур. Бязи гуш нювляринин чыхардыьы сясляр бцтцнлцкля ултрасяс диапазонундадыр. Пласенталы мямялиляр 100–200 кЩс, бир чоху 35–100 кЩс диапазонунда, инсан ися йалныз кялля сцмцйц васитясиля контакт тясир заманы 200–225 кЩс тезлийиня гядяр ултрасясляри гаврайыр. Б. щейванларын обйектлярин мяканда йерляшмясинин акустик гиймятляндирмя баъарыьыны вя орийентасийа баъарыьынын тядгигиня чох диггят йетирир. Эеъя кяпянякляри 30 м-я гядяр мясафядян йарасаларын вердийи акустик импулслары гаврадыгларына эюря онларын щцъумундан йайына билир; диши ъыръырама ъырылдайан еркякляри 20–30 м мясафядян тапыр. Ири йапалаг, ади йапалаг, гулаглы байгуш вя б. байгушкимиляр ян чох инкишаф етмиш пассив локасийа системиня маликдир. Онлар 140 м мясафядян сичан ъивилтисини вя йа пянъяляринин йаратдыьы йарпаг хышылтысыны ешидир вя сяс мянбяйинин истигамятини чох дягигликля тяйин едир. Бязи щейван нювляри ехолокасийайа гадирдир. Мяс., Ъянуби Америка кечисаьаны, узунганадлар (саланганлар) вя йарасалар фясилясинин бязи нцмайяндяляринин акустик ехолокасийа системляри дягиг олмайан сащя истигамятлянмясини тямин едир, делфинляр ися ясл “сясэюрмяйя” – мяканы дягиг вя мящарятля анализ етмяйя габилдир. Б.-нын практики ящямиййяти, ясасян, щейванларын давранышыны идаряетмя васитяляринин ахтарышы иля баьлыдыр (мяс., аеродромларда вя йа к.т. плантасийаларында йыртыъыларын чыхардыьы вя йахуд фялакят билдирян сясляри тяглид етмякля гушларын щцркцдцлмяси, еркяклярин чыхардыьы сясляри тяглид етмякля зярярли вя тящлцкяли диши ъцъцлярин хцсуси тяляляря ъялб олунмасы). Дянизин биосяслянмя хяритяляринин йарадылмасы балыг вя дяниз мямялиляринин ахтарышы заманы сямти мцяййян етмяйя имкан верир. Чыхарылан сяслярин характериня эюря ары аиляляринин вязиййяти, тахыл анбарларынын вя аьаъ материаллары ещтийатларынын ъцъцлярля йолухма дяряъяси барядя фикир сюйлямяк олар. Бах щямчинин Биощидроакустика.
    Яд.: Ильчев В.Д. Биоакустика птиц. М., 1972; Романенко Е.В. Физические основы биоакустики. М., 1974; Жантиев Р.Д. Биоакустика насекомых. М., 1981; Никольский А.А. Звуковые сигналы млекопитающих в эволюционном процессе. М., 1984; Константинов А.И., Мовчан В.Н. Звуки в жизни зверей. Л., 1985; Сагалович В.М. Слуховое восприятие ультразвука. М. 1988.