Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    DAĞISTAN VİLAYƏTİ

    ДАЬЫСТАН ВИЛАЙЯТИ – Русийа империйасында инз. ярази. 1860 ил ийулун 18-дя йарадылмышды. Даь. торпаглары Эцлцстан мцгавиляси (1813) иля Русийайа илщаг едилмишди. Чар щюкумяти бурада Даь. щярби даиряси (мяркязи Дярбянд олмагла) йарат- мышды. Даь. даиряси Бакы, Губа вя Дярбянд яйалятляриндян ибарят иди. 1840 ил инзибати-мящкямя ислащаты нятиъясиндя Дярбянд гязасы (Дярбянд, Табасаран вя Гарагайтаг яйалятляри) вя Губа гязасы (Самур аиряси иля бирэя Губа яйаляти) хцсуси щярби даирядя бирляшдирилди. Даь. вя Шимали Гафгазда халг азадлыг щярякаты (1834–59) йатырылдыгдан сонра Д.в.-нин идаря едилмяси щаггында 1860 ил 5 апрел “Ясаснамя”си елан олунду. Ясаснамяйя эюря, Дярбянд губ. ляьв едилди. Губа гязасы Бакы губ.-нын тяркибиня гатылды, Ъар-Балакян щярби даиряси Загатала щярби даирясиня чеврилди.


    Д.в. йарадыларкян вязиййяти тезликля сабитляшдирмяк мягсядиля бир сыра яразилярдя ханлыг щакимиййяти бярпа олунду. Ханлыглар Русийа империйасынын инз. ярази бюлэцсцня дахил дейилди вя мцвяггяти характер дашыйырды. 1864 илдя Авар ханлыьы вя Кцря ханлыьы, 1867 илдя Тарки шамхаллыьы вя Мещдили ханлыьы ляьв едилди. Д.в.-нин тяшкили кнйаз А.И.Барйатински тяряфиндян ишляниб-щазырланан вя щяйата кечирилян инзибати идаряетмя ислащатынын тяркиб щиссяси иди. Щярби идарячилийя игамятэащы Темирхан-Шурада (индики Буйнакск) йерляшян щярби ряис башчылыг едирди. Онун фяалиййят эюстярдийи ярази тяркибиня наибликляря бюлцнян даирялярин дахил олдуьу 4 щярби бюлмядян (Шимали, Ъянуби, Орта вя Йухары Даьыстан) ибарят иди. Дярбянд градоначалниклийи (Дярбянд ш. вя Улус мащалы) вя Петровск-Порт ш. мцлки идаряйя табе иди, она бязи сащялярдя мцлки губернатор щцгугларына малик олан Дярбянд градоначалники башчылыг едирди. 1866 илдя шящяр статусу алмыш Темирхан-Шура Д.в.-нин ващид мяркязи олду. “Гафгаз дийарынын идаря едилмяси щаггында ясаснамя”йя эюря, 1883 ил апрелин 26-дан щярби бюлмяляр ляьв олунду, вилайят билаваситя даиряляря бюлцндц. 20 ясрин яввялляриндя Авар, Анди, Гуниб, Дарэин, Газыгумуг, Гайтаг-Табасаран, Кцря, Самур, Темирхан-Шура даиряляри мювъуд иди. Д.в.-нин сащ. 29,7 мин км2, ящалиси 586,6 мин няфяр (аварлар, лязэиляр, дарэинляр, лаклар, азярбайъанлылар, татарлар, ермяниляр, йящудиляр, руслар вя б.; 1897) олмушдур.


    Д.в. ящалисинин 95%-и якинчилик вя малдарлыгла (ясасян, гойунчулуг) мяшьул олурду. Ясас к.т. биткиляри буьда, арпа, чялтик, гарьыдалы иди. 19 ясрин 2-ъи йарысында рус кяндлиляринин Д.в.-ня эялмясиндян сонра картоф, помидор, чуьундур вя диэяр биткилярин беъярилмясиня башланылды. Цзцмчцлцк вя шярабчылыг (цзцм вя шяраб Казан, Ростов вя Москвайа, Нижни Новгород йармаркасына апарылырды) ящямиййятли рол ойнайырды. Русийада тохуъулуг сянайесинин инкишафы гызылбойа беъярилмясиня (хцсусиля Дярбянд вя онун ятрафында) тякан верди. Кубачи аулунун, Газыгумуг даирясинин зярэярляри 19 ясрин сонларында юз мящсулларыны цмумрусийа сянайе сярэиляриндя вя цмумдцнйа сярэиляриндя нцмайиш етдирирдиляр. Д.в.-ни Русийанын мяркязи р-нлары, щямчинин Бакы вя Грозны иля бирляшдирян Владигафгаз д.й.-нун Беслан– Петровск-Порт (1894) вя Петровск-Порт– Биляъяри (1900) хятляринин тикилмяси вилайятин инкишафы цчцн имкан йаратды. 1914 илин ийулунда Д.в.-ндя фювгяладя мцщафизя вязиййяти, августда щярби вязиййят елан олунду. Биринъи дцнйа мцщарибяси дюврцндя даьыстанлылардан тяшкил олунмуш 2 Гафгаз полку “Дикайа дивизийа”нын тяркибиндя вурушмушдур.

    Феврал ингилабындан (1917) сонра Д.в. шящярляриндя вя бир сыра даирялярдя фящля, ясэяр вя кяндли депутатлары советляри йаранмаьа башлады. Советлярдя меншевик вя есерляр цстцнлцк тяшкил едирди. Мартын 9-да Д.в.-ндя Мцвяггяти щюкумятин органы олан Мцвяггяти Вилайят Иъраиййя Комитяси йарадылды. Апрелин 6-да йерли щакимиййят органы олан хцсуси комиссарлыг (вил. комиссары И. Щейдяров иди) фяалиййятя башлады. О, Хцсуси Загафгазийа Комитясиня (ОЗАКОМ) табе иди. Мцстягиллик тяряфдары олан гцввяляр Д.в.-ни Русийадан айырмаьа чалышырдылар. Апрелдя “Ъямиййяти исламиййя” (сядри Д. Арашев), сентйабрда ися Даьыстан Милли Комитяси тяшкил олунду. 1917 илин майында Терек вил. иля бирликдя Шимали Гафгаз Даьлы Халглары Иттифагы йарадылды. Октйабр чеврилишиндян (1917)
    сонра Петровск-Порт Совети щакимиййятин советляря кечмяси щаггында гятнамя гябул етди. Нойабрда Д.в.-нин галан щиссясиндя Даьлылар Республикасы, декабрын 1-дя Терек-Даьыстан щюкумяти йарадылды. 1918 илин мартында Петровск-Порт да тутулду. Лакин Бакы коммунасы Даь.-да да совет щакимиййятинин гурулмасына хцсуси ящямиййят верир, даьлы халгларынын милли азадлыг мцбаризясинин боьулмасына чалышырды. Бу мягсядля Даь.-а 3 мин няфярлик дястя эюндярилди, онлар йерли гырмызы гвардийачыларла бирэя Петровск-Порту вя Дярбянди тутдулар. Дярбянддя Газымяммяд Аьасыйев башда олмагла, щярби ингилаб комитяси йарадылды. 


    Эцръцстана кючмцш Даьлылар Респ.щюкумяти 1918 илин майында йенидян тяшкил олунду, щакимиййятини бярпа етмяк цчцн тядбирляр эюрдц. Йайда Даь.-да совет щакимиййятиня сон гойулду, нойабрда Даьлылар Респ. щюкумяти Темирхан-Шурайа кючдц. Даьлылар Респ. иля Азярбайъан Халг Ъцмщуриййяти арасында мцгавиля имзаланды. Деникин ишьалына гаршы мцбаризядя дя Даьлылар Респ.-на мадди вя мяняви кюмяк эюстярилди. Лакин Даьлылар Респ. Деникин ишьалындан хилас ола билмяди, 1919 илин майында юзцнц бурахды, ийулда Деникинин гошунлары Даь.-а дахил олду. 1920 ил мартын 30-да 11-ъи Гырмызы орду Петровск-Порт ш.-ни яля кечирди. Даь.-да совет щакимиййяти гурулду. 1921 ил йанварын 20-дя Д.в. Даьыстан МССР-я чеврилди.

     

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    DAĞISTAN VİLAYƏTİ

    ДАЬЫСТАН ВИЛАЙЯТИ – Русийа империйасында инз. ярази. 1860 ил ийулун 18-дя йарадылмышды. Даь. торпаглары Эцлцстан мцгавиляси (1813) иля Русийайа илщаг едилмишди. Чар щюкумяти бурада Даь. щярби даиряси (мяркязи Дярбянд олмагла) йарат- мышды. Даь. даиряси Бакы, Губа вя Дярбянд яйалятляриндян ибарят иди. 1840 ил инзибати-мящкямя ислащаты нятиъясиндя Дярбянд гязасы (Дярбянд, Табасаран вя Гарагайтаг яйалятляри) вя Губа гязасы (Самур аиряси иля бирэя Губа яйаляти) хцсуси щярби даирядя бирляшдирилди. Даь. вя Шимали Гафгазда халг азадлыг щярякаты (1834–59) йатырылдыгдан сонра Д.в.-нин идаря едилмяси щаггында 1860 ил 5 апрел “Ясаснамя”си елан олунду. Ясаснамяйя эюря, Дярбянд губ. ляьв едилди. Губа гязасы Бакы губ.-нын тяркибиня гатылды, Ъар-Балакян щярби даиряси Загатала щярби даирясиня чеврилди.


    Д.в. йарадыларкян вязиййяти тезликля сабитляшдирмяк мягсядиля бир сыра яразилярдя ханлыг щакимиййяти бярпа олунду. Ханлыглар Русийа империйасынын инз. ярази бюлэцсцня дахил дейилди вя мцвяггяти характер дашыйырды. 1864 илдя Авар ханлыьы вя Кцря ханлыьы, 1867 илдя Тарки шамхаллыьы вя Мещдили ханлыьы ляьв едилди. Д.в.-нин тяшкили кнйаз А.И.Барйатински тяряфиндян ишляниб-щазырланан вя щяйата кечирилян инзибати идаряетмя ислащатынын тяркиб щиссяси иди. Щярби идарячилийя игамятэащы Темирхан-Шурада (индики Буйнакск) йерляшян щярби ряис башчылыг едирди. Онун фяалиййят эюстярдийи ярази тяркибиня наибликляря бюлцнян даирялярин дахил олдуьу 4 щярби бюлмядян (Шимали, Ъянуби, Орта вя Йухары Даьыстан) ибарят иди. Дярбянд градоначалниклийи (Дярбянд ш. вя Улус мащалы) вя Петровск-Порт ш. мцлки идаряйя табе иди, она бязи сащялярдя мцлки губернатор щцгугларына малик олан Дярбянд градоначалники башчылыг едирди. 1866 илдя шящяр статусу алмыш Темирхан-Шура Д.в.-нин ващид мяркязи олду. “Гафгаз дийарынын идаря едилмяси щаггында ясаснамя”йя эюря, 1883 ил апрелин 26-дан щярби бюлмяляр ляьв олунду, вилайят билаваситя даиряляря бюлцндц. 20 ясрин яввялляриндя Авар, Анди, Гуниб, Дарэин, Газыгумуг, Гайтаг-Табасаран, Кцря, Самур, Темирхан-Шура даиряляри мювъуд иди. Д.в.-нин сащ. 29,7 мин км2, ящалиси 586,6 мин няфяр (аварлар, лязэиляр, дарэинляр, лаклар, азярбайъанлылар, татарлар, ермяниляр, йящудиляр, руслар вя б.; 1897) олмушдур.


    Д.в. ящалисинин 95%-и якинчилик вя малдарлыгла (ясасян, гойунчулуг) мяшьул олурду. Ясас к.т. биткиляри буьда, арпа, чялтик, гарьыдалы иди. 19 ясрин 2-ъи йарысында рус кяндлиляринин Д.в.-ня эялмясиндян сонра картоф, помидор, чуьундур вя диэяр биткилярин беъярилмясиня башланылды. Цзцмчцлцк вя шярабчылыг (цзцм вя шяраб Казан, Ростов вя Москвайа, Нижни Новгород йармаркасына апарылырды) ящямиййятли рол ойнайырды. Русийада тохуъулуг сянайесинин инкишафы гызылбойа беъярилмясиня (хцсусиля Дярбянд вя онун ятрафында) тякан верди. Кубачи аулунун, Газыгумуг даирясинин зярэярляри 19 ясрин сонларында юз мящсулларыны цмумрусийа сянайе сярэиляриндя вя цмумдцнйа сярэиляриндя нцмайиш етдирирдиляр. Д.в.-ни Русийанын мяркязи р-нлары, щямчинин Бакы вя Грозны иля бирляшдирян Владигафгаз д.й.-нун Беслан– Петровск-Порт (1894) вя Петровск-Порт– Биляъяри (1900) хятляринин тикилмяси вилайятин инкишафы цчцн имкан йаратды. 1914 илин ийулунда Д.в.-ндя фювгяладя мцщафизя вязиййяти, августда щярби вязиййят елан олунду. Биринъи дцнйа мцщарибяси дюврцндя даьыстанлылардан тяшкил олунмуш 2 Гафгаз полку “Дикайа дивизийа”нын тяркибиндя вурушмушдур.

    Феврал ингилабындан (1917) сонра Д.в. шящярляриндя вя бир сыра даирялярдя фящля, ясэяр вя кяндли депутатлары советляри йаранмаьа башлады. Советлярдя меншевик вя есерляр цстцнлцк тяшкил едирди. Мартын 9-да Д.в.-ндя Мцвяггяти щюкумятин органы олан Мцвяггяти Вилайят Иъраиййя Комитяси йарадылды. Апрелин 6-да йерли щакимиййят органы олан хцсуси комиссарлыг (вил. комиссары И. Щейдяров иди) фяалиййятя башлады. О, Хцсуси Загафгазийа Комитясиня (ОЗАКОМ) табе иди. Мцстягиллик тяряфдары олан гцввяляр Д.в.-ни Русийадан айырмаьа чалышырдылар. Апрелдя “Ъямиййяти исламиййя” (сядри Д. Арашев), сентйабрда ися Даьыстан Милли Комитяси тяшкил олунду. 1917 илин майында Терек вил. иля бирликдя Шимали Гафгаз Даьлы Халглары Иттифагы йарадылды. Октйабр чеврилишиндян (1917)
    сонра Петровск-Порт Совети щакимиййятин советляря кечмяси щаггында гятнамя гябул етди. Нойабрда Д.в.-нин галан щиссясиндя Даьлылар Республикасы, декабрын 1-дя Терек-Даьыстан щюкумяти йарадылды. 1918 илин мартында Петровск-Порт да тутулду. Лакин Бакы коммунасы Даь.-да да совет щакимиййятинин гурулмасына хцсуси ящямиййят верир, даьлы халгларынын милли азадлыг мцбаризясинин боьулмасына чалышырды. Бу мягсядля Даь.-а 3 мин няфярлик дястя эюндярилди, онлар йерли гырмызы гвардийачыларла бирэя Петровск-Порту вя Дярбянди тутдулар. Дярбянддя Газымяммяд Аьасыйев башда олмагла, щярби ингилаб комитяси йарадылды. 


    Эцръцстана кючмцш Даьлылар Респ.щюкумяти 1918 илин майында йенидян тяшкил олунду, щакимиййятини бярпа етмяк цчцн тядбирляр эюрдц. Йайда Даь.-да совет щакимиййятиня сон гойулду, нойабрда Даьлылар Респ. щюкумяти Темирхан-Шурайа кючдц. Даьлылар Респ. иля Азярбайъан Халг Ъцмщуриййяти арасында мцгавиля имзаланды. Деникин ишьалына гаршы мцбаризядя дя Даьлылар Респ.-на мадди вя мяняви кюмяк эюстярилди. Лакин Даьлылар Респ. Деникин ишьалындан хилас ола билмяди, 1919 илин майында юзцнц бурахды, ийулда Деникинин гошунлары Даь.-а дахил олду. 1920 ил мартын 30-да 11-ъи Гырмызы орду Петровск-Порт ш.-ни яля кечирди. Даь.-да совет щакимиййяти гурулду. 1921 ил йанварын 20-дя Д.в. Даьыстан МССР-я чеврилди.

     

    DAĞISTAN VİLAYƏTİ

    ДАЬЫСТАН ВИЛАЙЯТИ – Русийа империйасында инз. ярази. 1860 ил ийулун 18-дя йарадылмышды. Даь. торпаглары Эцлцстан мцгавиляси (1813) иля Русийайа илщаг едилмишди. Чар щюкумяти бурада Даь. щярби даиряси (мяркязи Дярбянд олмагла) йарат- мышды. Даь. даиряси Бакы, Губа вя Дярбянд яйалятляриндян ибарят иди. 1840 ил инзибати-мящкямя ислащаты нятиъясиндя Дярбянд гязасы (Дярбянд, Табасаран вя Гарагайтаг яйалятляри) вя Губа гязасы (Самур аиряси иля бирэя Губа яйаляти) хцсуси щярби даирядя бирляшдирилди. Даь. вя Шимали Гафгазда халг азадлыг щярякаты (1834–59) йатырылдыгдан сонра Д.в.-нин идаря едилмяси щаггында 1860 ил 5 апрел “Ясаснамя”си елан олунду. Ясаснамяйя эюря, Дярбянд губ. ляьв едилди. Губа гязасы Бакы губ.-нын тяркибиня гатылды, Ъар-Балакян щярби даиряси Загатала щярби даирясиня чеврилди.


    Д.в. йарадыларкян вязиййяти тезликля сабитляшдирмяк мягсядиля бир сыра яразилярдя ханлыг щакимиййяти бярпа олунду. Ханлыглар Русийа империйасынын инз. ярази бюлэцсцня дахил дейилди вя мцвяггяти характер дашыйырды. 1864 илдя Авар ханлыьы вя Кцря ханлыьы, 1867 илдя Тарки шамхаллыьы вя Мещдили ханлыьы ляьв едилди. Д.в.-нин тяшкили кнйаз А.И.Барйатински тяряфиндян ишляниб-щазырланан вя щяйата кечирилян инзибати идаряетмя ислащатынын тяркиб щиссяси иди. Щярби идарячилийя игамятэащы Темирхан-Шурада (индики Буйнакск) йерляшян щярби ряис башчылыг едирди. Онун фяалиййят эюстярдийи ярази тяркибиня наибликляря бюлцнян даирялярин дахил олдуьу 4 щярби бюлмядян (Шимали, Ъянуби, Орта вя Йухары Даьыстан) ибарят иди. Дярбянд градоначалниклийи (Дярбянд ш. вя Улус мащалы) вя Петровск-Порт ш. мцлки идаряйя табе иди, она бязи сащялярдя мцлки губернатор щцгугларына малик олан Дярбянд градоначалники башчылыг едирди. 1866 илдя шящяр статусу алмыш Темирхан-Шура Д.в.-нин ващид мяркязи олду. “Гафгаз дийарынын идаря едилмяси щаггында ясаснамя”йя эюря, 1883 ил апрелин 26-дан щярби бюлмяляр ляьв олунду, вилайят билаваситя даиряляря бюлцндц. 20 ясрин яввялляриндя Авар, Анди, Гуниб, Дарэин, Газыгумуг, Гайтаг-Табасаран, Кцря, Самур, Темирхан-Шура даиряляри мювъуд иди. Д.в.-нин сащ. 29,7 мин км2, ящалиси 586,6 мин няфяр (аварлар, лязэиляр, дарэинляр, лаклар, азярбайъанлылар, татарлар, ермяниляр, йящудиляр, руслар вя б.; 1897) олмушдур.


    Д.в. ящалисинин 95%-и якинчилик вя малдарлыгла (ясасян, гойунчулуг) мяшьул олурду. Ясас к.т. биткиляри буьда, арпа, чялтик, гарьыдалы иди. 19 ясрин 2-ъи йарысында рус кяндлиляринин Д.в.-ня эялмясиндян сонра картоф, помидор, чуьундур вя диэяр биткилярин беъярилмясиня башланылды. Цзцмчцлцк вя шярабчылыг (цзцм вя шяраб Казан, Ростов вя Москвайа, Нижни Новгород йармаркасына апарылырды) ящямиййятли рол ойнайырды. Русийада тохуъулуг сянайесинин инкишафы гызылбойа беъярилмясиня (хцсусиля Дярбянд вя онун ятрафында) тякан верди. Кубачи аулунун, Газыгумуг даирясинин зярэярляри 19 ясрин сонларында юз мящсулларыны цмумрусийа сянайе сярэиляриндя вя цмумдцнйа сярэиляриндя нцмайиш етдирирдиляр. Д.в.-ни Русийанын мяркязи р-нлары, щямчинин Бакы вя Грозны иля бирляшдирян Владигафгаз д.й.-нун Беслан– Петровск-Порт (1894) вя Петровск-Порт– Биляъяри (1900) хятляринин тикилмяси вилайятин инкишафы цчцн имкан йаратды. 1914 илин ийулунда Д.в.-ндя фювгяладя мцщафизя вязиййяти, августда щярби вязиййят елан олунду. Биринъи дцнйа мцщарибяси дюврцндя даьыстанлылардан тяшкил олунмуш 2 Гафгаз полку “Дикайа дивизийа”нын тяркибиндя вурушмушдур.

    Феврал ингилабындан (1917) сонра Д.в. шящярляриндя вя бир сыра даирялярдя фящля, ясэяр вя кяндли депутатлары советляри йаранмаьа башлады. Советлярдя меншевик вя есерляр цстцнлцк тяшкил едирди. Мартын 9-да Д.в.-ндя Мцвяггяти щюкумятин органы олан Мцвяггяти Вилайят Иъраиййя Комитяси йарадылды. Апрелин 6-да йерли щакимиййят органы олан хцсуси комиссарлыг (вил. комиссары И. Щейдяров иди) фяалиййятя башлады. О, Хцсуси Загафгазийа Комитясиня (ОЗАКОМ) табе иди. Мцстягиллик тяряфдары олан гцввяляр Д.в.-ни Русийадан айырмаьа чалышырдылар. Апрелдя “Ъямиййяти исламиййя” (сядри Д. Арашев), сентйабрда ися Даьыстан Милли Комитяси тяшкил олунду. 1917 илин майында Терек вил. иля бирликдя Шимали Гафгаз Даьлы Халглары Иттифагы йарадылды. Октйабр чеврилишиндян (1917)
    сонра Петровск-Порт Совети щакимиййятин советляря кечмяси щаггында гятнамя гябул етди. Нойабрда Д.в.-нин галан щиссясиндя Даьлылар Республикасы, декабрын 1-дя Терек-Даьыстан щюкумяти йарадылды. 1918 илин мартында Петровск-Порт да тутулду. Лакин Бакы коммунасы Даь.-да да совет щакимиййятинин гурулмасына хцсуси ящямиййят верир, даьлы халгларынын милли азадлыг мцбаризясинин боьулмасына чалышырды. Бу мягсядля Даь.-а 3 мин няфярлик дястя эюндярилди, онлар йерли гырмызы гвардийачыларла бирэя Петровск-Порту вя Дярбянди тутдулар. Дярбянддя Газымяммяд Аьасыйев башда олмагла, щярби ингилаб комитяси йарадылды. 


    Эцръцстана кючмцш Даьлылар Респ.щюкумяти 1918 илин майында йенидян тяшкил олунду, щакимиййятини бярпа етмяк цчцн тядбирляр эюрдц. Йайда Даь.-да совет щакимиййятиня сон гойулду, нойабрда Даьлылар Респ. щюкумяти Темирхан-Шурайа кючдц. Даьлылар Респ. иля Азярбайъан Халг Ъцмщуриййяти арасында мцгавиля имзаланды. Деникин ишьалына гаршы мцбаризядя дя Даьлылар Респ.-на мадди вя мяняви кюмяк эюстярилди. Лакин Даьлылар Респ. Деникин ишьалындан хилас ола билмяди, 1919 илин майында юзцнц бурахды, ийулда Деникинин гошунлары Даь.-а дахил олду. 1920 ил мартын 30-да 11-ъи Гырмызы орду Петровск-Порт ш.-ни яля кечирди. Даь.-да совет щакимиййяти гурулду. 1921 ил йанварын 20-дя Д.в. Даьыстан МССР-я чеврилди.