Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    DALĞALARIN SINMASI

    ДАЛЬАЛАРЫН СЫНМАСЫ (дальаларын рефраксийасы) – дальанын гейри-биръинс мцщитдя йайылма истигамятинин дяйишмяси; дальанын фаза сцрятинин координатлардан асылылыьы иля шяртлянир. Д.с.-на айрыъа щадися кими (дальаларын дифраксийасындан асылы олмадан) йалныз дальа просесляринин шца тясвиринин тятбиги чярчивясиндя бахыла биляр (бах Щяндяси оптика, Щяндяси акустика). Биръинс мцщитляри айыран мцстяви вя йа мцнтязям яйилмиш (дальа узунлуьу мигйасында) сярщяддя Д.с.-ны вя мцнтязям гейри-биръинс (дальа узунлуьу мигйасында) мцщитдя (бязян “рефраксийа” терминини йалныз бу щала аид едирляр) Д.с.-ны фяргляндирирляр.


    Мцстяви монохроматик дальанын ики гейри-удуъу биръинс мцщити айыран сярщяддя сынмасы заманы дцшян вя сынан дальанын йайылма истигамятляри
                                                                                синθ2 / синθ1 = υ21


    нисбяти иля ялагялидир (Снеллин сынма гануну), бурада θ1, θ2 – дцшмя вя сынма буъагларыдыр, йяни υ1, υ2 фаза сцрятляри иля сярщядин нормалы арасындакы буъаглардыр. Изотроп мцщитлярдя н21 = υ21 кямиййяти дцшмя буъаьындан асылы дейил вя ики мцщитин нисби сындырма ямсалы адланыр; електромагнит дальалары цчцн ишыьын вакуумдакы сцрятинин мцщитдяки фаза сцрятиня нисбяти кими мцтляг сындырма ямсалыны дахил едирляр. (υ21) синθ1>1 олдугда Д.с. ганунуну юдяйян щягиги θ2 буъаглары олмур, демяли, сынан дальа да олмур вя там дахили яксолма (гайытма) щадисяси баш верир. Д.с. мцщитляри айыран кяскин сярщяд- лярдя дальаларын яксолунмасы (надир истисналарла) иля мцшайият олунур. Дцшян, сынан вя яксолунан дальаларын амплитудларынын нисбяти дальаларын тябиятиндян вя полйаризасийасындан асылыдыр вя Френел дцстурлары иля тяйин едилир. Яксяр оптик гурьуларын (микроскопларын, телескопларын, спектрографларын, фотоапаратларын, ишыгютцрянлярин вя б.) иш принсипи Д.с. еффектиня ясасланмышдыр. Бир чох тябият щадисяляри: миражлар, океанда вя атмосфердя сяс каналлары, гитялярарасы радиоялагя вя с. рефраксийа иля изащ олунур.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    DALĞALARIN SINMASI

    ДАЛЬАЛАРЫН СЫНМАСЫ (дальаларын рефраксийасы) – дальанын гейри-биръинс мцщитдя йайылма истигамятинин дяйишмяси; дальанын фаза сцрятинин координатлардан асылылыьы иля шяртлянир. Д.с.-на айрыъа щадися кими (дальаларын дифраксийасындан асылы олмадан) йалныз дальа просесляринин шца тясвиринин тятбиги чярчивясиндя бахыла биляр (бах Щяндяси оптика, Щяндяси акустика). Биръинс мцщитляри айыран мцстяви вя йа мцнтязям яйилмиш (дальа узунлуьу мигйасында) сярщяддя Д.с.-ны вя мцнтязям гейри-биръинс (дальа узунлуьу мигйасында) мцщитдя (бязян “рефраксийа” терминини йалныз бу щала аид едирляр) Д.с.-ны фяргляндирирляр.


    Мцстяви монохроматик дальанын ики гейри-удуъу биръинс мцщити айыран сярщяддя сынмасы заманы дцшян вя сынан дальанын йайылма истигамятляри
                                                                                синθ2 / синθ1 = υ21


    нисбяти иля ялагялидир (Снеллин сынма гануну), бурада θ1, θ2 – дцшмя вя сынма буъагларыдыр, йяни υ1, υ2 фаза сцрятляри иля сярщядин нормалы арасындакы буъаглардыр. Изотроп мцщитлярдя н21 = υ21 кямиййяти дцшмя буъаьындан асылы дейил вя ики мцщитин нисби сындырма ямсалы адланыр; електромагнит дальалары цчцн ишыьын вакуумдакы сцрятинин мцщитдяки фаза сцрятиня нисбяти кими мцтляг сындырма ямсалыны дахил едирляр. (υ21) синθ1>1 олдугда Д.с. ганунуну юдяйян щягиги θ2 буъаглары олмур, демяли, сынан дальа да олмур вя там дахили яксолма (гайытма) щадисяси баш верир. Д.с. мцщитляри айыран кяскин сярщяд- лярдя дальаларын яксолунмасы (надир истисналарла) иля мцшайият олунур. Дцшян, сынан вя яксолунан дальаларын амплитудларынын нисбяти дальаларын тябиятиндян вя полйаризасийасындан асылыдыр вя Френел дцстурлары иля тяйин едилир. Яксяр оптик гурьуларын (микроскопларын, телескопларын, спектрографларын, фотоапаратларын, ишыгютцрянлярин вя б.) иш принсипи Д.с. еффектиня ясасланмышдыр. Бир чох тябият щадисяляри: миражлар, океанда вя атмосфердя сяс каналлары, гитялярарасы радиоялагя вя с. рефраксийа иля изащ олунур.

    DALĞALARIN SINMASI

    ДАЛЬАЛАРЫН СЫНМАСЫ (дальаларын рефраксийасы) – дальанын гейри-биръинс мцщитдя йайылма истигамятинин дяйишмяси; дальанын фаза сцрятинин координатлардан асылылыьы иля шяртлянир. Д.с.-на айрыъа щадися кими (дальаларын дифраксийасындан асылы олмадан) йалныз дальа просесляринин шца тясвиринин тятбиги чярчивясиндя бахыла биляр (бах Щяндяси оптика, Щяндяси акустика). Биръинс мцщитляри айыран мцстяви вя йа мцнтязям яйилмиш (дальа узунлуьу мигйасында) сярщяддя Д.с.-ны вя мцнтязям гейри-биръинс (дальа узунлуьу мигйасында) мцщитдя (бязян “рефраксийа” терминини йалныз бу щала аид едирляр) Д.с.-ны фяргляндирирляр.


    Мцстяви монохроматик дальанын ики гейри-удуъу биръинс мцщити айыран сярщяддя сынмасы заманы дцшян вя сынан дальанын йайылма истигамятляри
                                                                                синθ2 / синθ1 = υ21


    нисбяти иля ялагялидир (Снеллин сынма гануну), бурада θ1, θ2 – дцшмя вя сынма буъагларыдыр, йяни υ1, υ2 фаза сцрятляри иля сярщядин нормалы арасындакы буъаглардыр. Изотроп мцщитлярдя н21 = υ21 кямиййяти дцшмя буъаьындан асылы дейил вя ики мцщитин нисби сындырма ямсалы адланыр; електромагнит дальалары цчцн ишыьын вакуумдакы сцрятинин мцщитдяки фаза сцрятиня нисбяти кими мцтляг сындырма ямсалыны дахил едирляр. (υ21) синθ1>1 олдугда Д.с. ганунуну юдяйян щягиги θ2 буъаглары олмур, демяли, сынан дальа да олмур вя там дахили яксолма (гайытма) щадисяси баш верир. Д.с. мцщитляри айыран кяскин сярщяд- лярдя дальаларын яксолунмасы (надир истисналарла) иля мцшайият олунур. Дцшян, сынан вя яксолунан дальаларын амплитудларынын нисбяти дальаларын тябиятиндян вя полйаризасийасындан асылыдыр вя Френел дцстурлары иля тяйин едилир. Яксяр оптик гурьуларын (микроскопларын, телескопларын, спектрографларын, фотоапаратларын, ишыгютцрянлярин вя б.) иш принсипи Д.с. еффектиня ясасланмышдыр. Бир чох тябият щадисяляри: миражлар, океанда вя атмосфердя сяс каналлары, гитялярарасы радиоялагя вя с. рефраксийа иля изащ олунур.