Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    DALTONUN KİMYƏVİ ATOMİSTİKASI

     ДÁЛТОНУН КИМЙЯВИ АТОМИСТИКАСЫ – Ъ. Далтонун материйанын йарана вя даьыла билмяйян илкин бюлцнмяйян ян кичик щиссяъиклярдян vя ya атомлардан ибарят олмасыna ясасланan елми бахышлар системи. Далтона эюря, верилмиш кимйяви елементин бцтцн атомлары ейнидир, ейни кцтляйя маликдир, мцхтялиф елементлярин атомлары ися мцхтялиф чякилидир; кимйяви бирляшмяляр щяр бир елементин мцяййян сайда атомларындан ибарят olan гарышыг атомларын мяъмусудур; кимйяви реаксийалар атомларын digяr зярряъикляря йенидянгруплашмасыдыр. Д.к.а. Далтонун вя baшqa тябият тядгигатчыларынын газлар цчцн тяърцби ясасларла тяртиб етдикляри физики ганунауйьунлуглара ясасланмышдыр. Далтон газларын нисби сыхлыьынын тяърцби гиймятиндян истифадя едяряк газлары тяшкил едян елементлярин атом kцtlяsini вя газларын молекул тяркибини тяйин етмишдир. Aтом щипотезиндян истифадя едяряк Далтон щяндяси нисбятляр ганунуну (1803) иряли сцрмцшдцр: яэяр ики елемент юз араларында бир нечя бирляшмя ямяля эятирирся, бу бирляшмялярдя елементлярдян биринин ейни кцтляси иля бирляшмиш диэяр елементин кцтляляри арасындакы нисбят там ядядлярин нисбяти кимидир. Далтон щяндяси нисбятляр ганунун тясирини азот оксидляринин тяркибини тяйин едяряк айдынлашдырмышдыр. Тяърцбядян яввял ещтимал етмишдир ки, атомлар бирляшмяляря садя нисбятлярля дахил олур. Далтон атом кцтля ващиди кими щидроэенин атом кцтлясини гябул едяряк, бязи кимйяви елементлярин нисби атом кцтляляринин илк ъядвялини вермишдир. Далтон атомлары ишаря етмяк цчцн илк дяфя ичяриси мцхтялиф формада долдурулмуш даиря символларыны тяклиф етмишдир. О кимйяви атомистиканын мцддяаларыны “Кимйяви фялсяфянин йени системи” ясяриндя ифадя етмишдир (1–3 ъ., 1808–27).

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    DALTONUN KİMYƏVİ ATOMİSTİKASI

     ДÁЛТОНУН КИМЙЯВИ АТОМИСТИКАСЫ – Ъ. Далтонун материйанын йарана вя даьыла билмяйян илкин бюлцнмяйян ян кичик щиссяъиклярдян vя ya атомлардан ибарят олмасыna ясасланan елми бахышлар системи. Далтона эюря, верилмиш кимйяви елементин бцтцн атомлары ейнидир, ейни кцтляйя маликдир, мцхтялиф елементлярин атомлары ися мцхтялиф чякилидир; кимйяви бирляшмяляр щяр бир елементин мцяййян сайда атомларындан ибарят olan гарышыг атомларын мяъмусудур; кимйяви реаксийалар атомларын digяr зярряъикляря йенидянгруплашмасыдыр. Д.к.а. Далтонун вя baшqa тябият тядгигатчыларынын газлар цчцн тяърцби ясасларла тяртиб етдикляри физики ганунауйьунлуглара ясасланмышдыр. Далтон газларын нисби сыхлыьынын тяърцби гиймятиндян истифадя едяряк газлары тяшкил едян елементлярин атом kцtlяsini вя газларын молекул тяркибини тяйин етмишдир. Aтом щипотезиндян истифадя едяряк Далтон щяндяси нисбятляр ганунуну (1803) иряли сцрмцшдцр: яэяр ики елемент юз араларында бир нечя бирляшмя ямяля эятирирся, бу бирляшмялярдя елементлярдян биринин ейни кцтляси иля бирляшмиш диэяр елементин кцтляляри арасындакы нисбят там ядядлярин нисбяти кимидир. Далтон щяндяси нисбятляр ганунун тясирини азот оксидляринин тяркибини тяйин едяряк айдынлашдырмышдыр. Тяърцбядян яввял ещтимал етмишдир ки, атомлар бирляшмяляря садя нисбятлярля дахил олур. Далтон атом кцтля ващиди кими щидроэенин атом кцтлясини гябул едяряк, бязи кимйяви елементлярин нисби атом кцтляляринин илк ъядвялини вермишдир. Далтон атомлары ишаря етмяк цчцн илк дяфя ичяриси мцхтялиф формада долдурулмуш даиря символларыны тяклиф етмишдир. О кимйяви атомистиканын мцддяаларыны “Кимйяви фялсяфянин йени системи” ясяриндя ифадя етмишдир (1–3 ъ., 1808–27).

    DALTONUN KİMYƏVİ ATOMİSTİKASI

     ДÁЛТОНУН КИМЙЯВИ АТОМИСТИКАСЫ – Ъ. Далтонун материйанын йарана вя даьыла билмяйян илкин бюлцнмяйян ян кичик щиссяъиклярдян vя ya атомлардан ибарят олмасыna ясасланan елми бахышлар системи. Далтона эюря, верилмиш кимйяви елементин бцтцн атомлары ейнидир, ейни кцтляйя маликдир, мцхтялиф елементлярин атомлары ися мцхтялиф чякилидир; кимйяви бирляшмяляр щяр бир елементин мцяййян сайда атомларындан ибарят olan гарышыг атомларын мяъмусудур; кимйяви реаксийалар атомларын digяr зярряъикляря йенидянгруплашмасыдыр. Д.к.а. Далтонун вя baшqa тябият тядгигатчыларынын газлар цчцн тяърцби ясасларла тяртиб етдикляри физики ганунауйьунлуглара ясасланмышдыр. Далтон газларын нисби сыхлыьынын тяърцби гиймятиндян истифадя едяряк газлары тяшкил едян елементлярин атом kцtlяsini вя газларын молекул тяркибини тяйин етмишдир. Aтом щипотезиндян истифадя едяряк Далтон щяндяси нисбятляр ганунуну (1803) иряли сцрмцшдцр: яэяр ики елемент юз араларында бир нечя бирляшмя ямяля эятирирся, бу бирляшмялярдя елементлярдян биринин ейни кцтляси иля бирляшмиш диэяр елементин кцтляляри арасындакы нисбят там ядядлярин нисбяти кимидир. Далтон щяндяси нисбятляр ганунун тясирини азот оксидляринин тяркибини тяйин едяряк айдынлашдырмышдыр. Тяърцбядян яввял ещтимал етмишдир ки, атомлар бирляшмяляря садя нисбятлярля дахил олур. Далтон атом кцтля ващиди кими щидроэенин атом кцтлясини гябул едяряк, бязи кимйяви елементлярин нисби атом кцтляляринин илк ъядвялини вермишдир. Далтон атомлары ишаря етмяк цчцн илк дяфя ичяриси мцхтялиф формада долдурулмуш даиря символларыны тяклиф етмишдир. О кимйяви атомистиканын мцддяаларыны “Кимйяви фялсяфянин йени системи” ясяриндя ифадя етмишдир (1–3 ъ., 1808–27).