DAŞKӘND VİLAYӘTİ – Özbəkistanda vilayət. 1938 il yanvarın 15­-də təşkil edilmişdir. Sah. 15,3 min km². Әh. 2,6 mln. (2012). 15 tumanı (r­-nu), 16 şəhəri, 18 ştq. var. Mərkəzi Daşkənd ş.­-dir.

Təbiət. D.v. ərazisinin çox hissəsi dağ­ ətəyi düzənlikdir. Şm.­-ş. və ş. hissələrini Qərbi Tyanşan d­rının silsilələri (Çatkal– 4045 m, Pskem – 4299 m və s.) tutur. D.v. yüksək seysmik zonadadır. Faydalı qazıntı­ları: qonur kömür, mis filizi, polimetallar, ti­kinti materialları və s. İqlimi kəskin konti­nentaldır. Orta temp­r yanvarda –1,3­-dən – 1,8°C­-yədək, iyulda 26,8°C­-dir. İllik ya­ğıntı 250–500 mm-­dir. Mühüm çayı Sırdərya və onun qollarıdır. Çaylardan su­varma və enerji mənbəyi kimi istifadə ol­unur. Әsasən, boz, çimli­qonur, çəmən­çöl torpaqları, çay terraslarının aşağı sahə­lərində və qrunt sularının yer səthinə yaxın yerlərində çəmən və bataqlıq torpaqları, çay dərələrində allü­vial torpaqlar yayılmışdır. Dağların yamacları 1200–1400 m­-dək dağ çölləri, yuxarı qalxdıqca seyrək kolluqlar, 2000 m­-dən yüksəkdə subalp və Alp çəmənləri ilə örtülüdür. Düzənlikdə sün­bülqıran, ərəbdovşanı, sürünənlərdən çöl­ tısbağası, kərtənkələ və s., tuqaylarda çaqqal, dovşan, dağyamaclarında və dağ­larda oxlu kirpi, dağqoyunu, quşlardan kəklik və s. var.

 Дашкянд вилайяти. Чаткал силсиляси.

Тясяррцфат. ЦРМ-ин цмуми щяъминдя сянайе истещсалынын пайы – 27,8%, к.т.-нын – 24,4%, тикинтинин – 4,1%, тиъарят вя иътимаи иашянин – 8,0%, нягл. вя рабитянин – 14,5%, материал истещсалынын диэяр сащяляринин – 14,9%, верэилярин – 6,3% тяшкил етмишдир. ЦРМ-ин цмуми щяъминдя кичикбизнесин пайына 54,7%, хидмятлярин пайына 37,4% дцшцр. Адамбашына ЦРМ 807,34 доллардыр. 2010 илдя вил. цзря сянайе мящсулларынын истещсал щяъми 1,592 млрд. доллар тяшкил етмишдир.

С я н а й е. Вил. минерал хаммал ещтийатлары иля зянэиндир. Яразидя гонур кюмцр (1965,3 млн. т) вя каолин (1338,2 млн. т) йатаглары; дямир (120 млн. т), мис (18,1 млн. т), гурьушун (240,7 мин т) вя синк (239,2 мин т), бисмут (701,7 т), литиум (12,1 млн. т), асбест (5819 т), молибден (220,4 мин т), уран (18,2 мин т), эцмцш (13,5 мин т), шцшя хаммалы ещтийатлары, семент, цзлцк даш вя с. истещсалы цчцн хаммал ещтийатлары вар. Бу ещтийатлар ясасында Д. в.-нин шящяр вя районларында йанаъаг енерэетикасы, машынгайырма, мядян металлурэийасы, кимйа сянайеси, тикинти материаллары сянайеси вя диэяр сащяляр инкишаф етмишдир.

Д. в. респ.-нын ири сянайе реэионудур. Респ.-да бурахылан сянайе мящсулларынын 20%-и, електрик енержисинин – 45%-и, кюмцрцн – 98%-и, сементин – 43%-и, металйайыгын – 100%-и вя ялван металларын ясас щиссяси вил.-дя истещсал едилир. Д. в.-ндя 87 ири мцяссися, о ъцмлядян халг истещлакы малларынын истещсалы цзря 51 мцяссися фяалиййят эюстярир.

Йцнэцл (13,6%), йейинти (15,3%) вя кимйа сянайеси (сянайе истещсалынын цмуми щяъминин 12,7%-и), тикинти материалларынын истещсалы (7,9%), машынгайырма вя метал емалы (5,5%), йанаъаг сянайеси (2,4%) вил. игтисадиййатынын апарыъы сащяляридир.

Алмалыг мядян-металлурэийа комбинаты (Мяркязи Асийанын ян ири металлурэийа мцяссисяляриндян бири), “Юзбякметкомбинат” сящмдар истещсалат бирлийи, ялван металларын вя металйайыгларын ясас щиссясини истещсал едян Юзбякистан чятинярийян вя истийядавамлы металлар комбинаты (Чирчик ш.) фяалиййят эюстярир. Азот, фосфор эцбряляри вя диэяр кимйа мящсулларыны “Махам-Ъщиръщиг” АСЪ (Чирчик ш.) вя “Аммофос-Махам” АСЪ (Алмалыг ш.) мцштяряк мцяссисяляри истещсал едир.

“Юзбяккимйамаш” вя “Чирчиккишмаш” АСЪ-лярин машынгайырма мцяссисяляри вил.-ин сянайе истещсалында (газ-нефт-кимйа сащяляринин мцяссисяляри цчцн аваданлыг вя комплектляшдириъи мямулатлар, памбыгсяпян, култиватор, сцнбцлйыьан вя к.т. истещсалы цчцн ещтийат щиссяляри) апарыъы йерлярдядир. Вил.-дя тикинти материаллары (семент, шифер, керамика, шцшя, кярпиъ, линолеум, дямир-бетон мямулатлары вя конструксийалары) истещсалы инкишаф етмишдир.

К я н д   т я с я  р р ц ф а т ы. К.т. истещсалынын ясас ресурслары биткичилик (тахыл, чийидли памбыг, тярявяз, мейвя вя эилямейвя, цзцм) вя щейвандарлыг (гарамал вя давар, донуз, гуш вя балыг) мящсулларыдыр. Вил.-ин алты району мейвя-тярявяз мящсулларынын истещсалы цзря, диэярляри ися памбыг вя тахыл беъярилмяси цзря ихтисаслашмышдыр. Памбыг вя буьда якинляри мящсулдар торпагларын 3/4-нц тяшкил едир. Д. в. респ.-да цзцмчцлцк вя шярабчылыьын гядим мяркязляриндян биридир. К.т. торпаглары 813,9 ща тяшкил едир (2010); 425,4 мин ща – отлаглар, 305,1 мин ща – суварылан торпаглар, 35,7 мин ща – дямйя якинляри, 38,5 мин ща – баьлар вя 11,7 мин ща – цзцмлцклярдир.

Няглиййа т. Вил.-ин яразисиндян Юзбякистаны Мяркязи Асийа вя Шярги Авропа юлкяляри иля ялагяляндирян д.й. нягл. говшаьы кечир. Д.й.-ларынын уз. 249,0 км-дир. Бейнялхалг маэистраллар да дахил олмагла, автомобил йолларынын цмуми уз. 3960 км, о ъцмлядян вил. вя йерли ящямиййятли йолларын уз. 2324 км-дир.

(