DAŞKӘSӘN DӘMİR VӘ KOBALT FİLİZİ YATAĞI – Azərb. Resp. Daşkəsən r-nu ərazisində, Kiçik Qafqazın yüksək dağlıq (1600–1800 m) sahəsində, Gəncə ş.-ndən 35 km c.-q.-dədir. E.ə. 1-ci minillikdən məlumdur. 1954 ildən istismar olunur. Yataq 4 sahədən (Şimal-Qərb–Şimal-Şərq sahələri, bilavasitə Daşkəsən yatağının özü, Cənub-Şərq–Cənub-Qərb sahələri və Cənubi Daşkəsən yatağı) ibarətdir.
Yatağın geol. kəsilişində aşağıdan yuxarı Üst Bayönün (Bayosun) kvarslı porfir tufları, tuflu alevritlər qatı; Batın aqlomerat tufları, porfiritlər və tuffitlərin lay dəstəsi; Oksford-Kimmericin əhəngdaşı lay dəstəsi; Kimmericin tuf və tuffitlər lay dəstəsi; Kimmeric-Tabaşirin ekstruziv diabaz porfiritləri iştirak edir. Bu lay dəstələrini qabbroid və qranitoid intruzivləri kəsir; intruzivlər üçün hibridlilik xarakterikdir. Yatağın geol. quruluşundakı süxurlar şm.-q. istiqamətdə (310°) uzanmış və qanadları az (10–12°) meyilli olan Daşkəsən sinklinalını təşkil edir.
Şm. q. və qismən də eninə istiqamətli dizyunktiv dislokasiyaların təsirindən yataq tektonomorf (pilləli) quruluşludur. Dəmir filizi qatı Üst Kimmeric yaşlı vulkanogen süxurların alt hissəsində və Üst Oksford – Alt Kimmeric yaşlı əhəngdaşı qatında linzavarı formada və lay şəklində yatır. Kobalt filizləşməsi həm skarn dəmir yataqlarında linza, yuva və möhtəvi, həm də ayrıca filiz damarı şəklindədir. Daşkəsəndə 110-dan artıq mineral təyin edilmişdir. Bunlardan daşkəsənit və kalsikopiapit (tussit) yeni minerallardır. Daşkəsən yatağında eyni tipli kontaktmetasomatik yataqlardan fərqli olaraq karbonat süxurlar əvəzinə alümosilikat süxurlar skarnlaşmışdır. Yatağın əmələ gəlməsində yer təkinin ən dərin hissələrindən qalxmış Ca, Fe, Co elementlər üçlüyünün böyük təsiri olmuşdur. Bu üç əsas elementlərlə yanaşı, metasomatoza məruz qalmış ilkin süxurlar içərisindəki Ca və Mg da skarnlaşma prosesində iştirak etmişdir.
Daşkəsən filiz rnunun c.-ş. hissəsində, Daşkəsən sinklinalının c. qanadında “Dəmir” (yatağı kəşf etmiş geoloqun adına) və bundan bir qədər ş.-də Dardərə filizli sahələri aşkar edilmişdir. D.d. və k.f.y.-nda A+B+C1 kateqoriyaları üzrə 252,4 mln. t, C2 kateqoriyası üzrə isə 12,7 mln. t filiz ehtiyatı hesablanmışdır. Filizdə dəmirin orta miqdarı 36,5%, kobaltın orta miqdarı 0,53–0,60%-dir.
