Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    DEBRETSEN

    ДÉБРЕТСЕН (Дебреъен) – Маъарыстанын ш.-индя шящяр. Щайду-Бищар медйесинин инз. м. Ящ. 204,7 мин (2012; ящалисинин сайына эюря Будапештдян сонра юлкянин икинъи шящяри; шящярятрафы иля бирликдя тягр. 350 мин). Будапештдян 220 км ш.-дя, Алфюлд дцзянлийиндядир. Мцщцм д.й. говшаьы. Бейнялхалг аеропорт.

     Дебретсен шящяринин панорамы.


    Илк дяфя 1235 илдя гейд олунмушдур. 1332 илдя Д.-дя шящяр шурасы йарадылмыш, 1361 илдя маъар кралы Ы Бюйцк Лайош шящяр сакинляриня эениш имтийазлар верян зяманят фярманы вермишди; 15 ясрдя имтийазлар даща да эенишляндирилмишди. 16 ясрин орталарында Маъарыстанын 3 щиссяйя бюлцнмяси заманы сярщядйаны зонада галан Д. икигат верэи – Австрийа вя Османлы империйасына юдямяйя мяъбур олмушду. 1536 илдя шящярдя калвинизм формасында Реформасийа кечирилмишди. Тцрклярин Маъарыстандан чыхарылмасындан сонра (17 ясрин сону) Ы Леополд Щабсбург Д.-я азад крал шящяри статусу вермишди (1693). Д. Маъарыстанда 1848–49 илляр ингилабы заманы мцщцм рол ойнамыш, 1849 илин йанварында маъарларын Вятяни Мцдафия Комитяси вя Дювлят мяълиси бурайа кючмцшдц. 1849 илин апрелиндя Дювлят мяълиси тяряфиндян Мцстягиллик щаггында бяйаннамя гябул олунмуш вя Щабсбургларын деврилдийи елан едилмишди. 1857 илдя Д.-ни Пештля бирляшдирян д.й. хятти чякилмишдир. Икинъи дцнйа мцщарибяси заманы Д.-дяки тикилилярин 70%-и щава щцъумлары нятиъясиндя даьыдылмышды. 1944 илин декабрында бурада Маъарыстанын Алманийайа мцщарибя елан етмиш Мцвяггяти Милли Щюкумяти вя Мцвяггяти Милли Мяълиси йарадылмышды.


    Шящяр мцдафия системинин галыглары (“Шейтан хяндяйи”, 13 –14 ясрляр) сахланылмышдыр. Д.-ин мяркязи щиссясинин мемарлыг эюрцнцшцнц классисизм цслубунда инша едилян Реформасийа икибашлы килсяси мцяййян едир (1805–19, мемар М. Печи). Реформасийа коллеэийасы бинасы (1801–17, мемар М.Печи), “Бигадо” дяниз щамамынын мещманхана-саьламлыг комплекси (1823) сахланылмышдыр. Надердю паркы (1920 –30-ъу илляр) 100-иллик палыд аьаълары, инъичичякляри вя с. иля мяшщурдур. Шаир МЧоканаи-Витезя абидя гойулмушдур (1871, щейкялтяраш М.Ижо).

     Дебретсен. Калвинист килсяси.


    Ун-т (1538; 2000 илдян индики статусу вя ады иля; ясас бинасы – 1932), Али к.-т. мяктяби (19 ясрин 2-ъи йарысы); Реформасийа коллеъи (16 яср) вар. Ф. Дери ад. Тарих-етнографийа музейи (1902), опера студийасы иля бирликдя Чоканаи театры (1865; бина 1861–65), Филармонийа оркестри (1923, индики ады 1991 илдян), Ф.Лист ад. Мусиги Академийасынын филиалы, З.Кодай ад. хор (1955) фяалиййят эюстярир. Бейнялхалг хор мцсабигяси (1961 илдян) кечирилир.


    Яняняви бейнялхалг шащмат турнирляри (1925 вя 1961 илдян) кечирилир. “Дебретсен” футбол клубу дяфялярля Маъарыстан чемпионудур (2004–14), Маъарыстан супер кубокунун (2005, 2006, 2007, 2009, 2010), лигалар кубокунун (2010) галиби- дир. 1995 вя 1996 иллярдя гадынлардан ибарят “Дебретсен” щяндбол командасы Авропа Щяндбол Федерасийасынын кубокуну газанмышдыр. Д.-дя щяндбол (1982 вя 1995, гадынлар арасында) вя идман эимнастикасы (2002) цзря дцнйа чемпионатлары, щяндбол (2004, гадынлар арасында), ъцдо (2005) вя су идман нювляри цзря Авропа чемпионаты (2012), бокс цзря бейнялхалг турнир (2015) кечирилмишдир.


    Д. Маъарыстанын мцщцм игтисади, ири к.т. р-нунун тиъарят-пайлашдырыъы вя хидмят мяркязидир. Ишляйянлярин 72%-и хидмят сферасында (2005; о ъцмлядян профессионал хидмятляр, дашынмаз ямлак сатышы, мещманхана тясяррцфаты вя с.), 26%-и, 2%-и сянайе вя тикинтидя игтисадиййатын аграр секторунда чалышыр. Сянайе ширкятляринин мцлкиййяти структурунда хариъи капиталын (Алманийа, Италийа вя с.) пайы ящямиййятли- дир. Йейинти сянайеси (дяйирмадинэ, тярявяз вя мейвя консервляринин, сцд мящсулларынын, тцтцн мямулатларынын вя с. истещсалы) апарыъы сащядир. Кимйа-яъзачылыг (“Биоэал-Тева Пщарма” фирмасы вя с.), кимйа сащяляри (пластик кцтля емалы), щямчинин машынгайырма (подшипник, сянайе вя мяишят електрик вя радио аваданлыглары, тибби алятляр вя с. истещсалы), йцнэцл сянайе инкишаф етмишдир; хястяляря гуллуг васитяляри, дярс вясаити вя с. истещсал едилир. Мцасир елмтутумлу истещсалларын инкишафы цчцн инновасийа-сянайе паркы йарадылмышдыр (сащ. тягр. 40 ща; Маъарыстан фирмаларынын мцяссисяляри). Финландийа ширкяти “Нокиа”нын елми тядгигат мяркязи фяалиййят эюстярир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    DEBRETSEN

    ДÉБРЕТСЕН (Дебреъен) – Маъарыстанын ш.-индя шящяр. Щайду-Бищар медйесинин инз. м. Ящ. 204,7 мин (2012; ящалисинин сайына эюря Будапештдян сонра юлкянин икинъи шящяри; шящярятрафы иля бирликдя тягр. 350 мин). Будапештдян 220 км ш.-дя, Алфюлд дцзянлийиндядир. Мцщцм д.й. говшаьы. Бейнялхалг аеропорт.

     Дебретсен шящяринин панорамы.


    Илк дяфя 1235 илдя гейд олунмушдур. 1332 илдя Д.-дя шящяр шурасы йарадылмыш, 1361 илдя маъар кралы Ы Бюйцк Лайош шящяр сакинляриня эениш имтийазлар верян зяманят фярманы вермишди; 15 ясрдя имтийазлар даща да эенишляндирилмишди. 16 ясрин орталарында Маъарыстанын 3 щиссяйя бюлцнмяси заманы сярщядйаны зонада галан Д. икигат верэи – Австрийа вя Османлы империйасына юдямяйя мяъбур олмушду. 1536 илдя шящярдя калвинизм формасында Реформасийа кечирилмишди. Тцрклярин Маъарыстандан чыхарылмасындан сонра (17 ясрин сону) Ы Леополд Щабсбург Д.-я азад крал шящяри статусу вермишди (1693). Д. Маъарыстанда 1848–49 илляр ингилабы заманы мцщцм рол ойнамыш, 1849 илин йанварында маъарларын Вятяни Мцдафия Комитяси вя Дювлят мяълиси бурайа кючмцшдц. 1849 илин апрелиндя Дювлят мяълиси тяряфиндян Мцстягиллик щаггында бяйаннамя гябул олунмуш вя Щабсбургларын деврилдийи елан едилмишди. 1857 илдя Д.-ни Пештля бирляшдирян д.й. хятти чякилмишдир. Икинъи дцнйа мцщарибяси заманы Д.-дяки тикилилярин 70%-и щава щцъумлары нятиъясиндя даьыдылмышды. 1944 илин декабрында бурада Маъарыстанын Алманийайа мцщарибя елан етмиш Мцвяггяти Милли Щюкумяти вя Мцвяггяти Милли Мяълиси йарадылмышды.


    Шящяр мцдафия системинин галыглары (“Шейтан хяндяйи”, 13 –14 ясрляр) сахланылмышдыр. Д.-ин мяркязи щиссясинин мемарлыг эюрцнцшцнц классисизм цслубунда инша едилян Реформасийа икибашлы килсяси мцяййян едир (1805–19, мемар М. Печи). Реформасийа коллеэийасы бинасы (1801–17, мемар М.Печи), “Бигадо” дяниз щамамынын мещманхана-саьламлыг комплекси (1823) сахланылмышдыр. Надердю паркы (1920 –30-ъу илляр) 100-иллик палыд аьаълары, инъичичякляри вя с. иля мяшщурдур. Шаир МЧоканаи-Витезя абидя гойулмушдур (1871, щейкялтяраш М.Ижо).

     Дебретсен. Калвинист килсяси.


    Ун-т (1538; 2000 илдян индики статусу вя ады иля; ясас бинасы – 1932), Али к.-т. мяктяби (19 ясрин 2-ъи йарысы); Реформасийа коллеъи (16 яср) вар. Ф. Дери ад. Тарих-етнографийа музейи (1902), опера студийасы иля бирликдя Чоканаи театры (1865; бина 1861–65), Филармонийа оркестри (1923, индики ады 1991 илдян), Ф.Лист ад. Мусиги Академийасынын филиалы, З.Кодай ад. хор (1955) фяалиййят эюстярир. Бейнялхалг хор мцсабигяси (1961 илдян) кечирилир.


    Яняняви бейнялхалг шащмат турнирляри (1925 вя 1961 илдян) кечирилир. “Дебретсен” футбол клубу дяфялярля Маъарыстан чемпионудур (2004–14), Маъарыстан супер кубокунун (2005, 2006, 2007, 2009, 2010), лигалар кубокунун (2010) галиби- дир. 1995 вя 1996 иллярдя гадынлардан ибарят “Дебретсен” щяндбол командасы Авропа Щяндбол Федерасийасынын кубокуну газанмышдыр. Д.-дя щяндбол (1982 вя 1995, гадынлар арасында) вя идман эимнастикасы (2002) цзря дцнйа чемпионатлары, щяндбол (2004, гадынлар арасында), ъцдо (2005) вя су идман нювляри цзря Авропа чемпионаты (2012), бокс цзря бейнялхалг турнир (2015) кечирилмишдир.


    Д. Маъарыстанын мцщцм игтисади, ири к.т. р-нунун тиъарят-пайлашдырыъы вя хидмят мяркязидир. Ишляйянлярин 72%-и хидмят сферасында (2005; о ъцмлядян профессионал хидмятляр, дашынмаз ямлак сатышы, мещманхана тясяррцфаты вя с.), 26%-и, 2%-и сянайе вя тикинтидя игтисадиййатын аграр секторунда чалышыр. Сянайе ширкятляринин мцлкиййяти структурунда хариъи капиталын (Алманийа, Италийа вя с.) пайы ящямиййятли- дир. Йейинти сянайеси (дяйирмадинэ, тярявяз вя мейвя консервляринин, сцд мящсулларынын, тцтцн мямулатларынын вя с. истещсалы) апарыъы сащядир. Кимйа-яъзачылыг (“Биоэал-Тева Пщарма” фирмасы вя с.), кимйа сащяляри (пластик кцтля емалы), щямчинин машынгайырма (подшипник, сянайе вя мяишят електрик вя радио аваданлыглары, тибби алятляр вя с. истещсалы), йцнэцл сянайе инкишаф етмишдир; хястяляря гуллуг васитяляри, дярс вясаити вя с. истещсал едилир. Мцасир елмтутумлу истещсалларын инкишафы цчцн инновасийа-сянайе паркы йарадылмышдыр (сащ. тягр. 40 ща; Маъарыстан фирмаларынын мцяссисяляри). Финландийа ширкяти “Нокиа”нын елми тядгигат мяркязи фяалиййят эюстярир.

    DEBRETSEN

    ДÉБРЕТСЕН (Дебреъен) – Маъарыстанын ш.-индя шящяр. Щайду-Бищар медйесинин инз. м. Ящ. 204,7 мин (2012; ящалисинин сайына эюря Будапештдян сонра юлкянин икинъи шящяри; шящярятрафы иля бирликдя тягр. 350 мин). Будапештдян 220 км ш.-дя, Алфюлд дцзянлийиндядир. Мцщцм д.й. говшаьы. Бейнялхалг аеропорт.

     Дебретсен шящяринин панорамы.


    Илк дяфя 1235 илдя гейд олунмушдур. 1332 илдя Д.-дя шящяр шурасы йарадылмыш, 1361 илдя маъар кралы Ы Бюйцк Лайош шящяр сакинляриня эениш имтийазлар верян зяманят фярманы вермишди; 15 ясрдя имтийазлар даща да эенишляндирилмишди. 16 ясрин орталарында Маъарыстанын 3 щиссяйя бюлцнмяси заманы сярщядйаны зонада галан Д. икигат верэи – Австрийа вя Османлы империйасына юдямяйя мяъбур олмушду. 1536 илдя шящярдя калвинизм формасында Реформасийа кечирилмишди. Тцрклярин Маъарыстандан чыхарылмасындан сонра (17 ясрин сону) Ы Леополд Щабсбург Д.-я азад крал шящяри статусу вермишди (1693). Д. Маъарыстанда 1848–49 илляр ингилабы заманы мцщцм рол ойнамыш, 1849 илин йанварында маъарларын Вятяни Мцдафия Комитяси вя Дювлят мяълиси бурайа кючмцшдц. 1849 илин апрелиндя Дювлят мяълиси тяряфиндян Мцстягиллик щаггында бяйаннамя гябул олунмуш вя Щабсбургларын деврилдийи елан едилмишди. 1857 илдя Д.-ни Пештля бирляшдирян д.й. хятти чякилмишдир. Икинъи дцнйа мцщарибяси заманы Д.-дяки тикилилярин 70%-и щава щцъумлары нятиъясиндя даьыдылмышды. 1944 илин декабрында бурада Маъарыстанын Алманийайа мцщарибя елан етмиш Мцвяггяти Милли Щюкумяти вя Мцвяггяти Милли Мяълиси йарадылмышды.


    Шящяр мцдафия системинин галыглары (“Шейтан хяндяйи”, 13 –14 ясрляр) сахланылмышдыр. Д.-ин мяркязи щиссясинин мемарлыг эюрцнцшцнц классисизм цслубунда инша едилян Реформасийа икибашлы килсяси мцяййян едир (1805–19, мемар М. Печи). Реформасийа коллеэийасы бинасы (1801–17, мемар М.Печи), “Бигадо” дяниз щамамынын мещманхана-саьламлыг комплекси (1823) сахланылмышдыр. Надердю паркы (1920 –30-ъу илляр) 100-иллик палыд аьаълары, инъичичякляри вя с. иля мяшщурдур. Шаир МЧоканаи-Витезя абидя гойулмушдур (1871, щейкялтяраш М.Ижо).

     Дебретсен. Калвинист килсяси.


    Ун-т (1538; 2000 илдян индики статусу вя ады иля; ясас бинасы – 1932), Али к.-т. мяктяби (19 ясрин 2-ъи йарысы); Реформасийа коллеъи (16 яср) вар. Ф. Дери ад. Тарих-етнографийа музейи (1902), опера студийасы иля бирликдя Чоканаи театры (1865; бина 1861–65), Филармонийа оркестри (1923, индики ады 1991 илдян), Ф.Лист ад. Мусиги Академийасынын филиалы, З.Кодай ад. хор (1955) фяалиййят эюстярир. Бейнялхалг хор мцсабигяси (1961 илдян) кечирилир.


    Яняняви бейнялхалг шащмат турнирляри (1925 вя 1961 илдян) кечирилир. “Дебретсен” футбол клубу дяфялярля Маъарыстан чемпионудур (2004–14), Маъарыстан супер кубокунун (2005, 2006, 2007, 2009, 2010), лигалар кубокунун (2010) галиби- дир. 1995 вя 1996 иллярдя гадынлардан ибарят “Дебретсен” щяндбол командасы Авропа Щяндбол Федерасийасынын кубокуну газанмышдыр. Д.-дя щяндбол (1982 вя 1995, гадынлар арасында) вя идман эимнастикасы (2002) цзря дцнйа чемпионатлары, щяндбол (2004, гадынлар арасында), ъцдо (2005) вя су идман нювляри цзря Авропа чемпионаты (2012), бокс цзря бейнялхалг турнир (2015) кечирилмишдир.


    Д. Маъарыстанын мцщцм игтисади, ири к.т. р-нунун тиъарят-пайлашдырыъы вя хидмят мяркязидир. Ишляйянлярин 72%-и хидмят сферасында (2005; о ъцмлядян профессионал хидмятляр, дашынмаз ямлак сатышы, мещманхана тясяррцфаты вя с.), 26%-и, 2%-и сянайе вя тикинтидя игтисадиййатын аграр секторунда чалышыр. Сянайе ширкятляринин мцлкиййяти структурунда хариъи капиталын (Алманийа, Италийа вя с.) пайы ящямиййятли- дир. Йейинти сянайеси (дяйирмадинэ, тярявяз вя мейвя консервляринин, сцд мящсулларынын, тцтцн мямулатларынын вя с. истещсалы) апарыъы сащядир. Кимйа-яъзачылыг (“Биоэал-Тева Пщарма” фирмасы вя с.), кимйа сащяляри (пластик кцтля емалы), щямчинин машынгайырма (подшипник, сянайе вя мяишят електрик вя радио аваданлыглары, тибби алятляр вя с. истещсалы), йцнэцл сянайе инкишаф етмишдир; хястяляря гуллуг васитяляри, дярс вясаити вя с. истещсал едилир. Мцасир елмтутумлу истещсалларын инкишафы цчцн инновасийа-сянайе паркы йарадылмышдыр (сащ. тягр. 40 ща; Маъарыстан фирмаларынын мцяссисяляри). Финландийа ширкяти “Нокиа”нын елми тядгигат мяркязи фяалиййят эюстярир.