Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    DEKABRİSTLƏR

    ДЕКАБРИСТЛЯР – 1825 илин декабрында чаризмя гаршы цсйан галдырмыш ингилабчы рус задяэанлары. Д. цсйаны Русийада ингилаби щярякатын илк дюврцнцн башланьыъы олмушдур. Русийада Вятян мцщарибяси (1812), Авропада 1813–14 иллярдя щярби ямялиййатлар эяляъяк Д. щярякатынын баниляри вя бир чох фяал цзвц цчцн мцяййян дяряъядя сийаси мяктяб олду. 1816 илдя забитлярдян А.Н. Муравйов, Муравйов-Апостол гардашлары, Н.М. Муравйов Петербургда илк эизли сийаси ъямиййят (“Ниъат иттифагы”; 1817 илдян “Вятянин щягиги вя сядагятли оьуллары”) тяшкил етдиляр. 1818 илин яввялиндя Москвада эизли ъямиййят (“Фираванлыг иттифагы”) йаранды. 1820 илдя иттифаг респ. гурулушуна тяряфдар чыхды. Орду, чеврилишин ясас гцввяси сайылырды; ъямиййятин цзвляри бу ишя рящбярлик етмяли идиляр. Д.-ин фикринъя, ингилаб халг цчцн, лакин халгын иштиракы олмадан едилмяли иди. 1821 илдя “Фираванлыг иттифагы” бурахылды, Декабристлярин ъянуб ъямиййяти вя Декабристлярин шимал ъямиййяти йарадылды. Шимал ъямиййяти Мцяссисляр мяълиси идейасыны мцдафия едирди. Цмуми конститусийа ясасларыны ишляйиб щазырламаг цчцн 1826 илдя ъямиййятлярин гурултайыны чаьырмаг нязярдя тутулурду. 1825 илин нойабрында I Александр гяфлятян юлдц. Д.-ин чыхыша щазырлашдыглары щаггында щюкумят хябярдар иди. Д. 1825 ил декабрын 14-дя I Николайын андичмя эцнц чыхыш етмяйи гярара алдылар. Ингилаби гошунлар Д.-ин команданлыьы алтында Сенат мейданына топланмалы вя сенаторларын, Дювлят шурасы цзвляринин чара сядагят анды ичмясиня мане олмалы идиляр. Сонра ися сенаторлар чар щюкумятинин деврилдийини елан етмяли вя рус халгына цнванланмыш манифести имзаламалы идиляр. Манифест чар щюкумятини девирмяйи, тящкимчилийин ляьвини, бцтцн вятяндашлара щцгуг бярабярлийи, мятбуат, дин азадлыьы верилмясини, Мцяссисляр мяълиси чаьырылмасыны нязярдя тутурду. Декабрын 14-дя сящяр саат 11-дя лейб-гвардийа Москва полку, лейб-гвардийа гренадер полку вя гвардийа дяниз екипажы Сенат мейданына эялди. Мейдана 30 забитин рящбярлийи алтында тягр. 3 мин ясэяр вя матрос топланмышды. Сенат мейданына ъамаат да йыьылмышды.


    Андичмя мярасимини сящяр тездян баша чатдырмыш I Николай юзцня садиг гошунлары вя артиллерийаны мейдана йцрцтдц. Д.-ин цсйаны дармадаьын едилди. Рясми мялуматда 80-дян артыг адамын юлдцрцлдцйц эюстярился дя, яслиндя юлянлярин сайы чох иди.

    Декабрын 25-дя Ъянуб ъямиййятинин цзвляри чыхыш етмяк гярарына эялдиляр. С.И.Муравйов-Апостол вя М.П. Бестужев-Рйумин Чернигов полкуну цсйана галдырдылар. Диэяр полкларын онлары мцдафия етмямяси нятиъясиндя цсйан йатырылды. Д.-ин иши цзря 579 няфяр мящкямяйя верилди. Щябс олунанлары I Николай шяхсян юзц диндирирди. Цсйанын 5 ясас башчысы – П.И.Пестел, С.И.Муравйов-Апостол, М.И. Бестужев-Рйумин, К.Ф.Рылейев вя П.Г. Каховски дар аьаъындан асылдылар. Д.-дян 121 няфяри Сибиря каторгайа вя сцрэцня эюндярилди. Тягр. 200 ясэяр ъисмани ъязайа мяруз галды; бязиляри Сибиря сцрэцн едилди. Тягр. 2000 ясэяр Гафгаза – даьлыларла мцщарибяйя эюндярилди.


    Император II Александр таъгойма мярасими иля баьлы имзаладыьы Манифестиндя (26.8.1856) саь галмыш Д.-я амнистийа верди. Сибирдян гайытмыш Д. ЫЫ Александрын ислащатларынын щяйата кечирилмясиндя йахындан иштирак етдиляр. Д.-ин сянядляри (мяктублар, гейдляр, ясярляр) “Полйарнайа звезда” (1–25 ъилдляр, 1978–2005) силсиля няшрляриндя дяръ едилмишдир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    DEKABRİSTLƏR

    ДЕКАБРИСТЛЯР – 1825 илин декабрында чаризмя гаршы цсйан галдырмыш ингилабчы рус задяэанлары. Д. цсйаны Русийада ингилаби щярякатын илк дюврцнцн башланьыъы олмушдур. Русийада Вятян мцщарибяси (1812), Авропада 1813–14 иллярдя щярби ямялиййатлар эяляъяк Д. щярякатынын баниляри вя бир чох фяал цзвц цчцн мцяййян дяряъядя сийаси мяктяб олду. 1816 илдя забитлярдян А.Н. Муравйов, Муравйов-Апостол гардашлары, Н.М. Муравйов Петербургда илк эизли сийаси ъямиййят (“Ниъат иттифагы”; 1817 илдян “Вятянин щягиги вя сядагятли оьуллары”) тяшкил етдиляр. 1818 илин яввялиндя Москвада эизли ъямиййят (“Фираванлыг иттифагы”) йаранды. 1820 илдя иттифаг респ. гурулушуна тяряфдар чыхды. Орду, чеврилишин ясас гцввяси сайылырды; ъямиййятин цзвляри бу ишя рящбярлик етмяли идиляр. Д.-ин фикринъя, ингилаб халг цчцн, лакин халгын иштиракы олмадан едилмяли иди. 1821 илдя “Фираванлыг иттифагы” бурахылды, Декабристлярин ъянуб ъямиййяти вя Декабристлярин шимал ъямиййяти йарадылды. Шимал ъямиййяти Мцяссисляр мяълиси идейасыны мцдафия едирди. Цмуми конститусийа ясасларыны ишляйиб щазырламаг цчцн 1826 илдя ъямиййятлярин гурултайыны чаьырмаг нязярдя тутулурду. 1825 илин нойабрында I Александр гяфлятян юлдц. Д.-ин чыхыша щазырлашдыглары щаггында щюкумят хябярдар иди. Д. 1825 ил декабрын 14-дя I Николайын андичмя эцнц чыхыш етмяйи гярара алдылар. Ингилаби гошунлар Д.-ин команданлыьы алтында Сенат мейданына топланмалы вя сенаторларын, Дювлят шурасы цзвляринин чара сядагят анды ичмясиня мане олмалы идиляр. Сонра ися сенаторлар чар щюкумятинин деврилдийини елан етмяли вя рус халгына цнванланмыш манифести имзаламалы идиляр. Манифест чар щюкумятини девирмяйи, тящкимчилийин ляьвини, бцтцн вятяндашлара щцгуг бярабярлийи, мятбуат, дин азадлыьы верилмясини, Мцяссисляр мяълиси чаьырылмасыны нязярдя тутурду. Декабрын 14-дя сящяр саат 11-дя лейб-гвардийа Москва полку, лейб-гвардийа гренадер полку вя гвардийа дяниз екипажы Сенат мейданына эялди. Мейдана 30 забитин рящбярлийи алтында тягр. 3 мин ясэяр вя матрос топланмышды. Сенат мейданына ъамаат да йыьылмышды.


    Андичмя мярасимини сящяр тездян баша чатдырмыш I Николай юзцня садиг гошунлары вя артиллерийаны мейдана йцрцтдц. Д.-ин цсйаны дармадаьын едилди. Рясми мялуматда 80-дян артыг адамын юлдцрцлдцйц эюстярился дя, яслиндя юлянлярин сайы чох иди.

    Декабрын 25-дя Ъянуб ъямиййятинин цзвляри чыхыш етмяк гярарына эялдиляр. С.И.Муравйов-Апостол вя М.П. Бестужев-Рйумин Чернигов полкуну цсйана галдырдылар. Диэяр полкларын онлары мцдафия етмямяси нятиъясиндя цсйан йатырылды. Д.-ин иши цзря 579 няфяр мящкямяйя верилди. Щябс олунанлары I Николай шяхсян юзц диндирирди. Цсйанын 5 ясас башчысы – П.И.Пестел, С.И.Муравйов-Апостол, М.И. Бестужев-Рйумин, К.Ф.Рылейев вя П.Г. Каховски дар аьаъындан асылдылар. Д.-дян 121 няфяри Сибиря каторгайа вя сцрэцня эюндярилди. Тягр. 200 ясэяр ъисмани ъязайа мяруз галды; бязиляри Сибиря сцрэцн едилди. Тягр. 2000 ясэяр Гафгаза – даьлыларла мцщарибяйя эюндярилди.


    Император II Александр таъгойма мярасими иля баьлы имзаладыьы Манифестиндя (26.8.1856) саь галмыш Д.-я амнистийа верди. Сибирдян гайытмыш Д. ЫЫ Александрын ислащатларынын щяйата кечирилмясиндя йахындан иштирак етдиляр. Д.-ин сянядляри (мяктублар, гейдляр, ясярляр) “Полйарнайа звезда” (1–25 ъилдляр, 1978–2005) силсиля няшрляриндя дяръ едилмишдир.

    DEKABRİSTLƏR

    ДЕКАБРИСТЛЯР – 1825 илин декабрында чаризмя гаршы цсйан галдырмыш ингилабчы рус задяэанлары. Д. цсйаны Русийада ингилаби щярякатын илк дюврцнцн башланьыъы олмушдур. Русийада Вятян мцщарибяси (1812), Авропада 1813–14 иллярдя щярби ямялиййатлар эяляъяк Д. щярякатынын баниляри вя бир чох фяал цзвц цчцн мцяййян дяряъядя сийаси мяктяб олду. 1816 илдя забитлярдян А.Н. Муравйов, Муравйов-Апостол гардашлары, Н.М. Муравйов Петербургда илк эизли сийаси ъямиййят (“Ниъат иттифагы”; 1817 илдян “Вятянин щягиги вя сядагятли оьуллары”) тяшкил етдиляр. 1818 илин яввялиндя Москвада эизли ъямиййят (“Фираванлыг иттифагы”) йаранды. 1820 илдя иттифаг респ. гурулушуна тяряфдар чыхды. Орду, чеврилишин ясас гцввяси сайылырды; ъямиййятин цзвляри бу ишя рящбярлик етмяли идиляр. Д.-ин фикринъя, ингилаб халг цчцн, лакин халгын иштиракы олмадан едилмяли иди. 1821 илдя “Фираванлыг иттифагы” бурахылды, Декабристлярин ъянуб ъямиййяти вя Декабристлярин шимал ъямиййяти йарадылды. Шимал ъямиййяти Мцяссисляр мяълиси идейасыны мцдафия едирди. Цмуми конститусийа ясасларыны ишляйиб щазырламаг цчцн 1826 илдя ъямиййятлярин гурултайыны чаьырмаг нязярдя тутулурду. 1825 илин нойабрында I Александр гяфлятян юлдц. Д.-ин чыхыша щазырлашдыглары щаггында щюкумят хябярдар иди. Д. 1825 ил декабрын 14-дя I Николайын андичмя эцнц чыхыш етмяйи гярара алдылар. Ингилаби гошунлар Д.-ин команданлыьы алтында Сенат мейданына топланмалы вя сенаторларын, Дювлят шурасы цзвляринин чара сядагят анды ичмясиня мане олмалы идиляр. Сонра ися сенаторлар чар щюкумятинин деврилдийини елан етмяли вя рус халгына цнванланмыш манифести имзаламалы идиляр. Манифест чар щюкумятини девирмяйи, тящкимчилийин ляьвини, бцтцн вятяндашлара щцгуг бярабярлийи, мятбуат, дин азадлыьы верилмясини, Мцяссисляр мяълиси чаьырылмасыны нязярдя тутурду. Декабрын 14-дя сящяр саат 11-дя лейб-гвардийа Москва полку, лейб-гвардийа гренадер полку вя гвардийа дяниз екипажы Сенат мейданына эялди. Мейдана 30 забитин рящбярлийи алтында тягр. 3 мин ясэяр вя матрос топланмышды. Сенат мейданына ъамаат да йыьылмышды.


    Андичмя мярасимини сящяр тездян баша чатдырмыш I Николай юзцня садиг гошунлары вя артиллерийаны мейдана йцрцтдц. Д.-ин цсйаны дармадаьын едилди. Рясми мялуматда 80-дян артыг адамын юлдцрцлдцйц эюстярился дя, яслиндя юлянлярин сайы чох иди.

    Декабрын 25-дя Ъянуб ъямиййятинин цзвляри чыхыш етмяк гярарына эялдиляр. С.И.Муравйов-Апостол вя М.П. Бестужев-Рйумин Чернигов полкуну цсйана галдырдылар. Диэяр полкларын онлары мцдафия етмямяси нятиъясиндя цсйан йатырылды. Д.-ин иши цзря 579 няфяр мящкямяйя верилди. Щябс олунанлары I Николай шяхсян юзц диндирирди. Цсйанын 5 ясас башчысы – П.И.Пестел, С.И.Муравйов-Апостол, М.И. Бестужев-Рйумин, К.Ф.Рылейев вя П.Г. Каховски дар аьаъындан асылдылар. Д.-дян 121 няфяри Сибиря каторгайа вя сцрэцня эюндярилди. Тягр. 200 ясэяр ъисмани ъязайа мяруз галды; бязиляри Сибиря сцрэцн едилди. Тягр. 2000 ясэяр Гафгаза – даьлыларла мцщарибяйя эюндярилди.


    Император II Александр таъгойма мярасими иля баьлы имзаладыьы Манифестиндя (26.8.1856) саь галмыш Д.-я амнистийа верди. Сибирдян гайытмыш Д. ЫЫ Александрын ислащатларынын щяйата кечирилмясиндя йахындан иштирак етдиляр. Д.-ин сянядляри (мяктублар, гейдляр, ясярляр) “Полйарнайа звезда” (1–25 ъилдляр, 1978–2005) силсиля няшрляриндя дяръ едилмишдир.