Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    DƏNİZ NƏQLİYYATI

    DӘNİZ НЯГЛИЙЙАТI – dəniz су йоллары иля йцклярин вя сярнишинлярин дашынмасыны тямин едян нягл. нювц. Д.н. юлкяляр, гитяляр арасында, бир юлкянин щцдудлары дахилиндя (каботаж) йцклярин дашынмасыны, еляъя дя ири чайларын мянсябиндян кечмякля апарылан дашынмалары йериня йетирир. Д.н.-на эямиляр (о ъцмлядян техники донанма эямиляри), портлар (лиманлар), эями тямири мцяссисяляри, рабитя, сигнал гурьулары вя с. дахилдир.

     
    Carnival Corporation & plc ширкятиня (АБШ) мяхсус круиз эямиси.


    Дцнйа йцк дювриййясиндя Д.н. ясас нягл. нювцдцр; дцнйада сянайе вя к.т. истещсалынын йцксялмяси иля онун да ролу артыр. Бцтцн дяниз йоллары иля йцк дашынмаларынын тягрибян 85%-ини енерэетика вя сянайе хаммаллары тяшкил едир (бунун да йарысы нефтин, кюмцрцн, газын пайына дцшцр). Йцкляр танкерляр, тарасыз йцкляр дашыйан эямиляр (балкерляр), универсал гуру йцк эямиляри, контейнердашыйан, газдашыйан, нефт-филиздашыйан, кимйяви мящлуллар дашыйан эямиляр, хцсуси (ихтисаслашдырылмыш) эямиляр, ролкерляр васитясиля дашыныр. 20 ясрин сонларындан башлайараг йцклярин контейнердашыйан эямилярля дашынмасы интенсив олараг артыр, универсал гуру йцк эямиляри, ихтисаслашдырылмыш эямиляр вя ролкеллярдян (автомобилдашыйанлар истисна олмагла) нисбятян аз истифадя едилир. Контейнердашыйан эямилярдян истифадя иля эямичилик фидер принсипи цзря тяшкил олунур; бюйцк йцкэютцрмя габилиййятиня малик маэистрал эямиляри ири терминаллар (Роттердам, Сингапур, Лос-Анъелес, Нйу-Йорк вя с. шящярлярин портлары) арасында ишляйир, йцклярин тялябатчылара чатдырылмасы ися кичик, фидер адланан контейнердашыйанларла йериня йетирилир. Дцнйа нягл. донанмасында ян мцряккяб эямилярдян бири газдашыйанлардыр; дашынан газын типиня эюря сыхылмыш (майе) нефт газларыны тязйиг алтында дашыйан вя майеляшдирилмиш тябии газлары –162° темп-рда дашыйан эямиляря айрылыр.


    Сярнишин донанмасында ясас йери автомобил-сярнишин бяряляри (истисмарда олан эямилярин цмуми мигдарынын 60%-и гядяр) тутур. Бяряляр 375-дян 2500-я гядяр сярнишин (отураъагларын сайы), онларла вя йцзлярля автомобил дашыйа билир. Сон иллярдя сцрятли сярнишин эямиляри (ясасян, сцрятли катамаранлар, бирэювдяли эямиляр) эениш тятбиг едилир. Туризм мягсядиля мцхтялиф портлара дахил олмагла сяфярляр (10 эцндян 3 айадяк) едян эямиляр круиз эямиляри адланыр. Круиз эямиляри истисмар р-нундан асылы олараг (Аралыг дянизи щювзяси, Балтика дянизи вя Шм. Авропа, Кариб щювзяси, Сакит океан) тясниф олунур. Ири круиз эямиляриня 3–4 мин сярнишин йерляшир.

     

    A.P. Moller-Maersk Group ширкятинин (Данимарка) контейнердашыйан эямиси.

    Азярб.-да 19 ясрин 2-ъи йарысындан нефт сянайесинин сцрятли инкишафы Д.н.-ны инкишаф етдирмяк зяруриййятини йаратды. 1861 илдя Русийанын бцтцн су маэистрал- ларында цзян эямилярин 296-сы (72,5%-и) Хязярдя ишляйирди. 1900 илдя Бакы порту гуру йцк, нефт мящсуллары, сярнишин дашыйан эямилярин эедиш-эялишиня эюря дцнйада биринъи йери тутурду. 1908 илдя Хязярдя тутуму 6 мин т олан танкерляр ишлямяйя башламышды. Икинъи дцнйа мцщарибяси илляриндя Хязяр Д.н. иля ъябщяйя фасилясиз олараг нефт мящсуллары вя дюйцш сурсаты дашынырды. 1962 илдя Бакыдан Красноводск (индики Тцркмянбашы) портуна, сонракы иллярдя ися Актауйа эями-бярялярин ишлямяйя башламасы дяниз дашын- маларыны сцрятляндирди. Щазырда Азярб. Респ.-сынын дяниз йолларында Бакы–Тцркмянбашы бяря йолу вя Бакы–Актау бяря йолу иля сярнишин вя йцк дашынмалары щяйата кечирилир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    DƏNİZ NƏQLİYYATI

    DӘNİZ НЯГЛИЙЙАТI – dəniz су йоллары иля йцклярин вя сярнишинлярин дашынмасыны тямин едян нягл. нювц. Д.н. юлкяляр, гитяляр арасында, бир юлкянин щцдудлары дахилиндя (каботаж) йцклярин дашынмасыны, еляъя дя ири чайларын мянсябиндян кечмякля апарылан дашынмалары йериня йетирир. Д.н.-на эямиляр (о ъцмлядян техники донанма эямиляри), портлар (лиманлар), эями тямири мцяссисяляри, рабитя, сигнал гурьулары вя с. дахилдир.

     
    Carnival Corporation & plc ширкятиня (АБШ) мяхсус круиз эямиси.


    Дцнйа йцк дювриййясиндя Д.н. ясас нягл. нювцдцр; дцнйада сянайе вя к.т. истещсалынын йцксялмяси иля онун да ролу артыр. Бцтцн дяниз йоллары иля йцк дашынмаларынын тягрибян 85%-ини енерэетика вя сянайе хаммаллары тяшкил едир (бунун да йарысы нефтин, кюмцрцн, газын пайына дцшцр). Йцкляр танкерляр, тарасыз йцкляр дашыйан эямиляр (балкерляр), универсал гуру йцк эямиляри, контейнердашыйан, газдашыйан, нефт-филиздашыйан, кимйяви мящлуллар дашыйан эямиляр, хцсуси (ихтисаслашдырылмыш) эямиляр, ролкерляр васитясиля дашыныр. 20 ясрин сонларындан башлайараг йцклярин контейнердашыйан эямилярля дашынмасы интенсив олараг артыр, универсал гуру йцк эямиляри, ихтисаслашдырылмыш эямиляр вя ролкеллярдян (автомобилдашыйанлар истисна олмагла) нисбятян аз истифадя едилир. Контейнердашыйан эямилярдян истифадя иля эямичилик фидер принсипи цзря тяшкил олунур; бюйцк йцкэютцрмя габилиййятиня малик маэистрал эямиляри ири терминаллар (Роттердам, Сингапур, Лос-Анъелес, Нйу-Йорк вя с. шящярлярин портлары) арасында ишляйир, йцклярин тялябатчылара чатдырылмасы ися кичик, фидер адланан контейнердашыйанларла йериня йетирилир. Дцнйа нягл. донанмасында ян мцряккяб эямилярдян бири газдашыйанлардыр; дашынан газын типиня эюря сыхылмыш (майе) нефт газларыны тязйиг алтында дашыйан вя майеляшдирилмиш тябии газлары –162° темп-рда дашыйан эямиляря айрылыр.


    Сярнишин донанмасында ясас йери автомобил-сярнишин бяряляри (истисмарда олан эямилярин цмуми мигдарынын 60%-и гядяр) тутур. Бяряляр 375-дян 2500-я гядяр сярнишин (отураъагларын сайы), онларла вя йцзлярля автомобил дашыйа билир. Сон иллярдя сцрятли сярнишин эямиляри (ясасян, сцрятли катамаранлар, бирэювдяли эямиляр) эениш тятбиг едилир. Туризм мягсядиля мцхтялиф портлара дахил олмагла сяфярляр (10 эцндян 3 айадяк) едян эямиляр круиз эямиляри адланыр. Круиз эямиляри истисмар р-нундан асылы олараг (Аралыг дянизи щювзяси, Балтика дянизи вя Шм. Авропа, Кариб щювзяси, Сакит океан) тясниф олунур. Ири круиз эямиляриня 3–4 мин сярнишин йерляшир.

     

    A.P. Moller-Maersk Group ширкятинин (Данимарка) контейнердашыйан эямиси.

    Азярб.-да 19 ясрин 2-ъи йарысындан нефт сянайесинин сцрятли инкишафы Д.н.-ны инкишаф етдирмяк зяруриййятини йаратды. 1861 илдя Русийанын бцтцн су маэистрал- ларында цзян эямилярин 296-сы (72,5%-и) Хязярдя ишляйирди. 1900 илдя Бакы порту гуру йцк, нефт мящсуллары, сярнишин дашыйан эямилярин эедиш-эялишиня эюря дцнйада биринъи йери тутурду. 1908 илдя Хязярдя тутуму 6 мин т олан танкерляр ишлямяйя башламышды. Икинъи дцнйа мцщарибяси илляриндя Хязяр Д.н. иля ъябщяйя фасилясиз олараг нефт мящсуллары вя дюйцш сурсаты дашынырды. 1962 илдя Бакыдан Красноводск (индики Тцркмянбашы) портуна, сонракы иллярдя ися Актауйа эями-бярялярин ишлямяйя башламасы дяниз дашын- маларыны сцрятляндирди. Щазырда Азярб. Респ.-сынын дяниз йолларында Бакы–Тцркмянбашы бяря йолу вя Бакы–Актау бяря йолу иля сярнишин вя йцк дашынмалары щяйата кечирилир.

    DƏNİZ NƏQLİYYATI

    DӘNİZ НЯГЛИЙЙАТI – dəniz су йоллары иля йцклярин вя сярнишинлярин дашынмасыны тямин едян нягл. нювц. Д.н. юлкяляр, гитяляр арасында, бир юлкянин щцдудлары дахилиндя (каботаж) йцклярин дашынмасыны, еляъя дя ири чайларын мянсябиндян кечмякля апарылан дашынмалары йериня йетирир. Д.н.-на эямиляр (о ъцмлядян техники донанма эямиляри), портлар (лиманлар), эями тямири мцяссисяляри, рабитя, сигнал гурьулары вя с. дахилдир.

     
    Carnival Corporation & plc ширкятиня (АБШ) мяхсус круиз эямиси.


    Дцнйа йцк дювриййясиндя Д.н. ясас нягл. нювцдцр; дцнйада сянайе вя к.т. истещсалынын йцксялмяси иля онун да ролу артыр. Бцтцн дяниз йоллары иля йцк дашынмаларынын тягрибян 85%-ини енерэетика вя сянайе хаммаллары тяшкил едир (бунун да йарысы нефтин, кюмцрцн, газын пайына дцшцр). Йцкляр танкерляр, тарасыз йцкляр дашыйан эямиляр (балкерляр), универсал гуру йцк эямиляри, контейнердашыйан, газдашыйан, нефт-филиздашыйан, кимйяви мящлуллар дашыйан эямиляр, хцсуси (ихтисаслашдырылмыш) эямиляр, ролкерляр васитясиля дашыныр. 20 ясрин сонларындан башлайараг йцклярин контейнердашыйан эямилярля дашынмасы интенсив олараг артыр, универсал гуру йцк эямиляри, ихтисаслашдырылмыш эямиляр вя ролкеллярдян (автомобилдашыйанлар истисна олмагла) нисбятян аз истифадя едилир. Контейнердашыйан эямилярдян истифадя иля эямичилик фидер принсипи цзря тяшкил олунур; бюйцк йцкэютцрмя габилиййятиня малик маэистрал эямиляри ири терминаллар (Роттердам, Сингапур, Лос-Анъелес, Нйу-Йорк вя с. шящярлярин портлары) арасында ишляйир, йцклярин тялябатчылара чатдырылмасы ися кичик, фидер адланан контейнердашыйанларла йериня йетирилир. Дцнйа нягл. донанмасында ян мцряккяб эямилярдян бири газдашыйанлардыр; дашынан газын типиня эюря сыхылмыш (майе) нефт газларыны тязйиг алтында дашыйан вя майеляшдирилмиш тябии газлары –162° темп-рда дашыйан эямиляря айрылыр.


    Сярнишин донанмасында ясас йери автомобил-сярнишин бяряляри (истисмарда олан эямилярин цмуми мигдарынын 60%-и гядяр) тутур. Бяряляр 375-дян 2500-я гядяр сярнишин (отураъагларын сайы), онларла вя йцзлярля автомобил дашыйа билир. Сон иллярдя сцрятли сярнишин эямиляри (ясасян, сцрятли катамаранлар, бирэювдяли эямиляр) эениш тятбиг едилир. Туризм мягсядиля мцхтялиф портлара дахил олмагла сяфярляр (10 эцндян 3 айадяк) едян эямиляр круиз эямиляри адланыр. Круиз эямиляри истисмар р-нундан асылы олараг (Аралыг дянизи щювзяси, Балтика дянизи вя Шм. Авропа, Кариб щювзяси, Сакит океан) тясниф олунур. Ири круиз эямиляриня 3–4 мин сярнишин йерляшир.

     

    A.P. Moller-Maersk Group ширкятинин (Данимарка) контейнердашыйан эямиси.

    Азярб.-да 19 ясрин 2-ъи йарысындан нефт сянайесинин сцрятли инкишафы Д.н.-ны инкишаф етдирмяк зяруриййятини йаратды. 1861 илдя Русийанын бцтцн су маэистрал- ларында цзян эямилярин 296-сы (72,5%-и) Хязярдя ишляйирди. 1900 илдя Бакы порту гуру йцк, нефт мящсуллары, сярнишин дашыйан эямилярин эедиш-эялишиня эюря дцнйада биринъи йери тутурду. 1908 илдя Хязярдя тутуму 6 мин т олан танкерляр ишлямяйя башламышды. Икинъи дцнйа мцщарибяси илляриндя Хязяр Д.н. иля ъябщяйя фасилясиз олараг нефт мящсуллары вя дюйцш сурсаты дашынырды. 1962 илдя Бакыдан Красноводск (индики Тцркмянбашы) портуна, сонракы иллярдя ися Актауйа эями-бярялярин ишлямяйя башламасы дяниз дашын- маларыны сцрятляндирди. Щазырда Азярб. Респ.-сынын дяниз йолларында Бакы–Тцркмянбашы бяря йолу вя Бакы–Актау бяря йолу иля сярнишин вя йцк дашынмалары щяйата кечирилир.