Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VI CİLD (ÇİNÁB, Çenab - DƏMİRÇİYEVA)
    DƏRİN QAZIMA

    DЯRИN QAZIMA – дяриндя йерляшмиш файдалы газынты йатагларынын ахтарышы вя кяшфиййаты цчцн мцасир елм вя тяърцбянин имканларынын йцксяк щяддиндян истифадя етмякля гуйуларын газылмасы. Йер тякинин ъоьрафи-физики параметрляринин, минерал хаммалын йаранмасы вя йерляшмяси ганунауйьунлугларынын юйрянилмяси вя с. тяърцби вя елми мягсядляр цчцн нязярдя тутулмушдур. Д.г.-дан комплекс эеоложи-эеофизики тядгигатлар апармаг, щямчинин даьыдыъы эцъя малик зялзялялярин прогнозуну вермяк цчцн дя истифадя едилир. Д.г. литосферин юртцк сцхурларынын эео-кимйяви вя эеофизики характеристикаларынын йашыны тяйин етмяйя, физики сащя, сярщяд вя гатларын, Йер тякинин темп-р режиминин вя онун истилик шцаланмасынын эеол. тябиятини мцяййян етмяйя имкан верир.


    20 ясрин 70-ъи илляриндян дяринлийи 6000 м вя даща артыг олан гуйулар чох дярин гуйулара аид едилир. Щазырда дцнйада онларъа беля гуйу газылмышдыр; мяс., АБШ-да Оклащома штатында йерляшян 1№-ли Берта-Роъерс (дяринлийи 9583 м) вя Бейден Йунит (9160 м); Газахыстанда Арал-Сор (6806 м); Украйнада Шевченко (7520 м); Русийада “СГ-5 Тиман-Печорск” (6904 м), “СГ-6 Тцмен” (7501 м) вя с. Азярб.-да газылмыш ян дярин гуйулара 100 №-ли гуйу (6520 м, Шащдили) вя “СГ-1 Саатлы” (8324 м) аиддир; сонунъу 1977–90 иллярдя газылмышдыр вя лайищя дяринлийи 11 км иди. Оклащома штатындакы Бейден гуйусунун газылмасына 1970 илдя башланмыш вя 1,5 ил давам етмишдир. Бцтцнлцкдя гуйуйа 2200 т полад горуйуъу борулар, 1705 т семент вя 150 алмазлы балта сярф едилмишдир; гуйунун газылмасына 6 млн. доллар хярълянмишдир. Дцнйада ян дярин гуйу Русийанын Кола й-а-нда газылмышдыр. Гуйунун газылмасы ишляри 1970 илдя башламышдыр. 1979 илдя гуйунун дяринлийи 9583 м, 1983 илдя 12066 м, 1984 илдя ися 12262 м-я чатмышдыр. Бу дяринликдя темп-р 210°Ъ, тязйиг 132 МПа-дыр. Нефт щасилаты вя йа эеол.-кяшфиййатлар цчцн нязярдя тутулмуш диэяр чох дярин гуйулардан фяргли олараг бу гуйу йалныз литосферин тядгиги цчцн газылмышдыр вя 2008 илядяк щям дя ян узун гуйу щесаб олунурду. 2008 илдя Гатарын Ял-Шащин нефт щювзясиндя газылмыш Маерск Оил БД- 04А нефт гуйусунун уз. 12290 м-дир.

    Чох Д.г. фырланма газымасы технолоэийасына вя кечилмиш интервалларын горуйуъу кямяр сцтунлары иля ардыъыл бяр- кидилмясиня ясасланмышдыр. Дяринлик артдыгъа темп-р вя щидростатик тязйигин чохалмасы; мядян вя щидростатик тязйиг арасында фяргин тясириля сцхурларын даьылмайа мцгавимятинин артмасы; газыма вя горуйуъу сцтунларын кцтлясинин (щяъминин) артмасы; газыма кямяринин ениб-галхма вахтынын артмасы вя сцхурларын газылмасынын чятинляшмяси нятиъясиндя дяринляшмя темпинин зяифлямяси; эцъ тясирляринин сятщдян гуйудибиня верилмяси заманы енержи иткиляринин артмасы вя с. чох Д.г.-нын апарылмасында ясас проблемлярдир. Чох Д.г.-да йцксяк темп-р шяраитиня давам эятиря билян йуйуъу мящлул вя ону щазырламаг цчцн кимйяви реаэентляр, гуйу сементи, гуйуларын газылмасы вя мющкямляндирилмяси цчцн борулар вя с. лазымдыр. Дяринлик артдыгъа тязйиг дя артыр: 7000 м дяринликдя щидростатик тязйиг 70 МПа, 8000 м дяринликдя 80 МПа вя с. олур; лайдакы тязйиг ися ики дяфя чох ола биляр. Чох Д.г.-да ишлядилян полад газыма кямяринин аьырлыьы бир нечя йцз т-а чатыр вя ону галдырмаг цчцн чох эцълц газыма дязэащынын щазырланмасы тяляб олунур. Бу чятинликляри арадан галдырмаг цчцн мцхтялиф тядбирляр эюрцлцр: чох дярин гуйулар газыларкян гуйулары юз чякиси иля “тыхаълайан” аьырлашдырылмыш йуйуъу майеляр истифадя едилир; гуйулар диб мцщяррикляри иля газылыр; газыма борулары йцнэцл вя давамлы алцминиум яринтиляриндян щазырланыр вя с. Газыма гуйуларынын йцкгал- дырма габилиййяти вя эцъцнцн, щямчинин алят вя материалларын истилийядавамлылыьынын артырылмасы, газыма сцтунунун эярэинлик вязиййятинин азалдылмасы, мядян вя лай тязйигинин йаранмасынын гаршысынын алынмасы, гуйу дибиндян эялян информасийайа ясасян газыма просесинин идаря цсуллары вя васитяляринин тякмилляшдирилмяси, горуйуъу сцтунларын йейилмяси вя кющнялмясинин гаршысынын алынмасы вя с. щесабына газыма дяринлийинин артырылмасында ирялиляйишляря наил олмаг олар. Д.г. роторла, турбинля вя йа щяр ики цсулдан истифадя едилмякля йериня йетирилир.


    2000 илдя Шащдяниз йатаьында “Истиглал” газыма гурьусу иля СДХ-3 гуйусу (6688 м) газылмышдыр. 2004 илдя дянизин 740 м дяринлийиндя газылмыш “Зяфяр” гуйусунун дяринлийи 7087 м-дир. Азярб.-да Хязярин бюйцк дяринликляриндя йерляшян сащялярдя дярин кяшфиййат гуйулары газымаг цчцн тямир вя модернизя едилмиш “Дядя Горгуд”, щямчинин “Истиглал” йарымдалма цзян газыма гурьулары 50– 720 м дяниз дяринлийиндя 7620 м-ядяк гуйу газымаг имканына маликдир. Щ.Ялийев ад. “Лидер” гурьусунун кюмяйи иля техника-технолоэийа сащясиндя бюйцк ирялиляйишляр ялдя едилмишдир; бу гурьу дянизин 1000 м дяринлийиндя 9140 м-лик гуйу газымаг цчцн имкан йаратмышдыр. Бах щямчинин Газыма.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ÇİNÁB, Çenab – DƏMİRÇİYEVA
    DƏRİN QAZIMA

    DЯRИN QAZIMA – дяриндя йерляшмиш файдалы газынты йатагларынын ахтарышы вя кяшфиййаты цчцн мцасир елм вя тяърцбянин имканларынын йцксяк щяддиндян истифадя етмякля гуйуларын газылмасы. Йер тякинин ъоьрафи-физики параметрляринин, минерал хаммалын йаранмасы вя йерляшмяси ганунауйьунлугларынын юйрянилмяси вя с. тяърцби вя елми мягсядляр цчцн нязярдя тутулмушдур. Д.г.-дан комплекс эеоложи-эеофизики тядгигатлар апармаг, щямчинин даьыдыъы эцъя малик зялзялялярин прогнозуну вермяк цчцн дя истифадя едилир. Д.г. литосферин юртцк сцхурларынын эео-кимйяви вя эеофизики характеристикаларынын йашыны тяйин етмяйя, физики сащя, сярщяд вя гатларын, Йер тякинин темп-р режиминин вя онун истилик шцаланмасынын эеол. тябиятини мцяййян етмяйя имкан верир.


    20 ясрин 70-ъи илляриндян дяринлийи 6000 м вя даща артыг олан гуйулар чох дярин гуйулара аид едилир. Щазырда дцнйада онларъа беля гуйу газылмышдыр; мяс., АБШ-да Оклащома штатында йерляшян 1№-ли Берта-Роъерс (дяринлийи 9583 м) вя Бейден Йунит (9160 м); Газахыстанда Арал-Сор (6806 м); Украйнада Шевченко (7520 м); Русийада “СГ-5 Тиман-Печорск” (6904 м), “СГ-6 Тцмен” (7501 м) вя с. Азярб.-да газылмыш ян дярин гуйулара 100 №-ли гуйу (6520 м, Шащдили) вя “СГ-1 Саатлы” (8324 м) аиддир; сонунъу 1977–90 иллярдя газылмышдыр вя лайищя дяринлийи 11 км иди. Оклащома штатындакы Бейден гуйусунун газылмасына 1970 илдя башланмыш вя 1,5 ил давам етмишдир. Бцтцнлцкдя гуйуйа 2200 т полад горуйуъу борулар, 1705 т семент вя 150 алмазлы балта сярф едилмишдир; гуйунун газылмасына 6 млн. доллар хярълянмишдир. Дцнйада ян дярин гуйу Русийанын Кола й-а-нда газылмышдыр. Гуйунун газылмасы ишляри 1970 илдя башламышдыр. 1979 илдя гуйунун дяринлийи 9583 м, 1983 илдя 12066 м, 1984 илдя ися 12262 м-я чатмышдыр. Бу дяринликдя темп-р 210°Ъ, тязйиг 132 МПа-дыр. Нефт щасилаты вя йа эеол.-кяшфиййатлар цчцн нязярдя тутулмуш диэяр чох дярин гуйулардан фяргли олараг бу гуйу йалныз литосферин тядгиги цчцн газылмышдыр вя 2008 илядяк щям дя ян узун гуйу щесаб олунурду. 2008 илдя Гатарын Ял-Шащин нефт щювзясиндя газылмыш Маерск Оил БД- 04А нефт гуйусунун уз. 12290 м-дир.

    Чох Д.г. фырланма газымасы технолоэийасына вя кечилмиш интервалларын горуйуъу кямяр сцтунлары иля ардыъыл бяр- кидилмясиня ясасланмышдыр. Дяринлик артдыгъа темп-р вя щидростатик тязйигин чохалмасы; мядян вя щидростатик тязйиг арасында фяргин тясириля сцхурларын даьылмайа мцгавимятинин артмасы; газыма вя горуйуъу сцтунларын кцтлясинин (щяъминин) артмасы; газыма кямяринин ениб-галхма вахтынын артмасы вя сцхурларын газылмасынын чятинляшмяси нятиъясиндя дяринляшмя темпинин зяифлямяси; эцъ тясирляринин сятщдян гуйудибиня верилмяси заманы енержи иткиляринин артмасы вя с. чох Д.г.-нын апарылмасында ясас проблемлярдир. Чох Д.г.-да йцксяк темп-р шяраитиня давам эятиря билян йуйуъу мящлул вя ону щазырламаг цчцн кимйяви реаэентляр, гуйу сементи, гуйуларын газылмасы вя мющкямляндирилмяси цчцн борулар вя с. лазымдыр. Дяринлик артдыгъа тязйиг дя артыр: 7000 м дяринликдя щидростатик тязйиг 70 МПа, 8000 м дяринликдя 80 МПа вя с. олур; лайдакы тязйиг ися ики дяфя чох ола биляр. Чох Д.г.-да ишлядилян полад газыма кямяринин аьырлыьы бир нечя йцз т-а чатыр вя ону галдырмаг цчцн чох эцълц газыма дязэащынын щазырланмасы тяляб олунур. Бу чятинликляри арадан галдырмаг цчцн мцхтялиф тядбирляр эюрцлцр: чох дярин гуйулар газыларкян гуйулары юз чякиси иля “тыхаълайан” аьырлашдырылмыш йуйуъу майеляр истифадя едилир; гуйулар диб мцщяррикляри иля газылыр; газыма борулары йцнэцл вя давамлы алцминиум яринтиляриндян щазырланыр вя с. Газыма гуйуларынын йцкгал- дырма габилиййяти вя эцъцнцн, щямчинин алят вя материалларын истилийядавамлылыьынын артырылмасы, газыма сцтунунун эярэинлик вязиййятинин азалдылмасы, мядян вя лай тязйигинин йаранмасынын гаршысынын алынмасы, гуйу дибиндян эялян информасийайа ясасян газыма просесинин идаря цсуллары вя васитяляринин тякмилляшдирилмяси, горуйуъу сцтунларын йейилмяси вя кющнялмясинин гаршысынын алынмасы вя с. щесабына газыма дяринлийинин артырылмасында ирялиляйишляря наил олмаг олар. Д.г. роторла, турбинля вя йа щяр ики цсулдан истифадя едилмякля йериня йетирилир.


    2000 илдя Шащдяниз йатаьында “Истиглал” газыма гурьусу иля СДХ-3 гуйусу (6688 м) газылмышдыр. 2004 илдя дянизин 740 м дяринлийиндя газылмыш “Зяфяр” гуйусунун дяринлийи 7087 м-дир. Азярб.-да Хязярин бюйцк дяринликляриндя йерляшян сащялярдя дярин кяшфиййат гуйулары газымаг цчцн тямир вя модернизя едилмиш “Дядя Горгуд”, щямчинин “Истиглал” йарымдалма цзян газыма гурьулары 50– 720 м дяниз дяринлийиндя 7620 м-ядяк гуйу газымаг имканына маликдир. Щ.Ялийев ад. “Лидер” гурьусунун кюмяйи иля техника-технолоэийа сащясиндя бюйцк ирялиляйишляр ялдя едилмишдир; бу гурьу дянизин 1000 м дяринлийиндя 9140 м-лик гуйу газымаг цчцн имкан йаратмышдыр. Бах щямчинин Газыма.

    DƏRİN QAZIMA

    DЯRИN QAZIMA – дяриндя йерляшмиш файдалы газынты йатагларынын ахтарышы вя кяшфиййаты цчцн мцасир елм вя тяърцбянин имканларынын йцксяк щяддиндян истифадя етмякля гуйуларын газылмасы. Йер тякинин ъоьрафи-физики параметрляринин, минерал хаммалын йаранмасы вя йерляшмяси ганунауйьунлугларынын юйрянилмяси вя с. тяърцби вя елми мягсядляр цчцн нязярдя тутулмушдур. Д.г.-дан комплекс эеоложи-эеофизики тядгигатлар апармаг, щямчинин даьыдыъы эцъя малик зялзялялярин прогнозуну вермяк цчцн дя истифадя едилир. Д.г. литосферин юртцк сцхурларынын эео-кимйяви вя эеофизики характеристикаларынын йашыны тяйин етмяйя, физики сащя, сярщяд вя гатларын, Йер тякинин темп-р режиминин вя онун истилик шцаланмасынын эеол. тябиятини мцяййян етмяйя имкан верир.


    20 ясрин 70-ъи илляриндян дяринлийи 6000 м вя даща артыг олан гуйулар чох дярин гуйулара аид едилир. Щазырда дцнйада онларъа беля гуйу газылмышдыр; мяс., АБШ-да Оклащома штатында йерляшян 1№-ли Берта-Роъерс (дяринлийи 9583 м) вя Бейден Йунит (9160 м); Газахыстанда Арал-Сор (6806 м); Украйнада Шевченко (7520 м); Русийада “СГ-5 Тиман-Печорск” (6904 м), “СГ-6 Тцмен” (7501 м) вя с. Азярб.-да газылмыш ян дярин гуйулара 100 №-ли гуйу (6520 м, Шащдили) вя “СГ-1 Саатлы” (8324 м) аиддир; сонунъу 1977–90 иллярдя газылмышдыр вя лайищя дяринлийи 11 км иди. Оклащома штатындакы Бейден гуйусунун газылмасына 1970 илдя башланмыш вя 1,5 ил давам етмишдир. Бцтцнлцкдя гуйуйа 2200 т полад горуйуъу борулар, 1705 т семент вя 150 алмазлы балта сярф едилмишдир; гуйунун газылмасына 6 млн. доллар хярълянмишдир. Дцнйада ян дярин гуйу Русийанын Кола й-а-нда газылмышдыр. Гуйунун газылмасы ишляри 1970 илдя башламышдыр. 1979 илдя гуйунун дяринлийи 9583 м, 1983 илдя 12066 м, 1984 илдя ися 12262 м-я чатмышдыр. Бу дяринликдя темп-р 210°Ъ, тязйиг 132 МПа-дыр. Нефт щасилаты вя йа эеол.-кяшфиййатлар цчцн нязярдя тутулмуш диэяр чох дярин гуйулардан фяргли олараг бу гуйу йалныз литосферин тядгиги цчцн газылмышдыр вя 2008 илядяк щям дя ян узун гуйу щесаб олунурду. 2008 илдя Гатарын Ял-Шащин нефт щювзясиндя газылмыш Маерск Оил БД- 04А нефт гуйусунун уз. 12290 м-дир.

    Чох Д.г. фырланма газымасы технолоэийасына вя кечилмиш интервалларын горуйуъу кямяр сцтунлары иля ардыъыл бяр- кидилмясиня ясасланмышдыр. Дяринлик артдыгъа темп-р вя щидростатик тязйигин чохалмасы; мядян вя щидростатик тязйиг арасында фяргин тясириля сцхурларын даьылмайа мцгавимятинин артмасы; газыма вя горуйуъу сцтунларын кцтлясинин (щяъминин) артмасы; газыма кямяринин ениб-галхма вахтынын артмасы вя сцхурларын газылмасынын чятинляшмяси нятиъясиндя дяринляшмя темпинин зяифлямяси; эцъ тясирляринин сятщдян гуйудибиня верилмяси заманы енержи иткиляринин артмасы вя с. чох Д.г.-нын апарылмасында ясас проблемлярдир. Чох Д.г.-да йцксяк темп-р шяраитиня давам эятиря билян йуйуъу мящлул вя ону щазырламаг цчцн кимйяви реаэентляр, гуйу сементи, гуйуларын газылмасы вя мющкямляндирилмяси цчцн борулар вя с. лазымдыр. Дяринлик артдыгъа тязйиг дя артыр: 7000 м дяринликдя щидростатик тязйиг 70 МПа, 8000 м дяринликдя 80 МПа вя с. олур; лайдакы тязйиг ися ики дяфя чох ола биляр. Чох Д.г.-да ишлядилян полад газыма кямяринин аьырлыьы бир нечя йцз т-а чатыр вя ону галдырмаг цчцн чох эцълц газыма дязэащынын щазырланмасы тяляб олунур. Бу чятинликляри арадан галдырмаг цчцн мцхтялиф тядбирляр эюрцлцр: чох дярин гуйулар газыларкян гуйулары юз чякиси иля “тыхаълайан” аьырлашдырылмыш йуйуъу майеляр истифадя едилир; гуйулар диб мцщяррикляри иля газылыр; газыма борулары йцнэцл вя давамлы алцминиум яринтиляриндян щазырланыр вя с. Газыма гуйуларынын йцкгал- дырма габилиййяти вя эцъцнцн, щямчинин алят вя материалларын истилийядавамлылыьынын артырылмасы, газыма сцтунунун эярэинлик вязиййятинин азалдылмасы, мядян вя лай тязйигинин йаранмасынын гаршысынын алынмасы, гуйу дибиндян эялян информасийайа ясасян газыма просесинин идаря цсуллары вя васитяляринин тякмилляшдирилмяси, горуйуъу сцтунларын йейилмяси вя кющнялмясинин гаршысынын алынмасы вя с. щесабына газыма дяринлийинин артырылмасында ирялиляйишляря наил олмаг олар. Д.г. роторла, турбинля вя йа щяр ики цсулдан истифадя едилмякля йериня йетирилир.


    2000 илдя Шащдяниз йатаьында “Истиглал” газыма гурьусу иля СДХ-3 гуйусу (6688 м) газылмышдыр. 2004 илдя дянизин 740 м дяринлийиндя газылмыш “Зяфяр” гуйусунун дяринлийи 7087 м-дир. Азярб.-да Хязярин бюйцк дяринликляриндя йерляшян сащялярдя дярин кяшфиййат гуйулары газымаг цчцн тямир вя модернизя едилмиш “Дядя Горгуд”, щямчинин “Истиглал” йарымдалма цзян газыма гурьулары 50– 720 м дяниз дяринлийиндя 7620 м-ядяк гуйу газымаг имканына маликдир. Щ.Ялийев ад. “Лидер” гурьусунун кюмяйи иля техника-технолоэийа сащясиндя бюйцк ирялиляйишляр ялдя едилмишдир; бу гурьу дянизин 1000 м дяринлийиндя 9140 м-лик гуйу газымаг цчцн имкан йаратмышдыр. Бах щямчинин Газыма.