Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DİXROİZM

    ДИХРОИЗМ – ишыьын, онун полйарлашмасындан асылы олараг анизотроп маддя тяряфиндян мцхтялиф ъцр удулмасы (удулманын анизотропийасы). Удулма йалныз дальа узунлуьундан асылы олдуьуна эюря дихроик маддяляри мцхтялиф истигамятляр цзря мцшащидя етдикдя, онларын мцхтялиф рянэляри ашкара чыхыр, “Д.” (йун. δίχροος– икирянэли) ады да бурадандыр; даща дцзэцн термин “плеохроизмдир” (йун. πλέων – даща чохсайлы вя χρόα – рянэ), лакин о аз ишлядилир. Д.-и 1809 илдя франсыз эеологу П.Кордйе кордийерит адланан минералда кяшф етмишдир. Сонралар (1816) Д.-и Ж.Б.Био вя алман физики Т.И. Зеебек турмалин кристалында мцшащидя етмишляр.


    Ишыьын полйарлашмасынын типиндян асылы олараг хятти, даиряви вя еллиптик Д.-и фяргляндирирляр. Д. тябии ишыьын, онун маддядя йайылма истигамятиндян асылы олараг мцхтялиф ъцр удулмасына эятирир. Д.-ин юлчцсц олараг адятян

                                Д =(Кмакс – Кмин)/(Кмакс + Кмин)

    гябул едилир, бурада Кмакс вя Кмин – уйьун полйарлашмалар цчцн макс. вя минимум удулма ямсалларыдыр. Конденсяолунмуш маддяляр вя айры-айры сярбяст молекуллар да Д.-я малик ола биляр.


    Кристалларда Д.-ин характери вя бюйцклцйц кристалын симметрийасындан вя ишыьын йайылма истигамятиндян асылыдыр. Кристалларда еля истигамятляр вар ки, бу истигамятляр цзря мцяййян полйарлашмайа малик ишыг икигат шцасынма олмадан йайылыр. Бунлар изотроп вя даиряви охлар дейилян охлар ола биляр. Бу истигамятлярдя уйьун олараг хятти вя даиряви Д. мцшащидя олунур. Башга истигамятлярдя еллиптик икигат сынма вя еллиптик Д. баш верир.


    Д. щадисяси тятбиги кристаллооптикада вя минералоэийада (минераллары вя даь сцхурларыны тяйин етмяк цчцн), кимйа вя биолоэийада (молекулларын структуруну тяйин етмяк цчцн) истифадя едилир. Хятти Д. полйароидлярин алынмасы цчцн тятбиг олунур.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DİXROİZM

    ДИХРОИЗМ – ишыьын, онун полйарлашмасындан асылы олараг анизотроп маддя тяряфиндян мцхтялиф ъцр удулмасы (удулманын анизотропийасы). Удулма йалныз дальа узунлуьундан асылы олдуьуна эюря дихроик маддяляри мцхтялиф истигамятляр цзря мцшащидя етдикдя, онларын мцхтялиф рянэляри ашкара чыхыр, “Д.” (йун. δίχροος– икирянэли) ады да бурадандыр; даща дцзэцн термин “плеохроизмдир” (йун. πλέων – даща чохсайлы вя χρόα – рянэ), лакин о аз ишлядилир. Д.-и 1809 илдя франсыз эеологу П.Кордйе кордийерит адланан минералда кяшф етмишдир. Сонралар (1816) Д.-и Ж.Б.Био вя алман физики Т.И. Зеебек турмалин кристалында мцшащидя етмишляр.


    Ишыьын полйарлашмасынын типиндян асылы олараг хятти, даиряви вя еллиптик Д.-и фяргляндирирляр. Д. тябии ишыьын, онун маддядя йайылма истигамятиндян асылы олараг мцхтялиф ъцр удулмасына эятирир. Д.-ин юлчцсц олараг адятян

                                Д =(Кмакс – Кмин)/(Кмакс + Кмин)

    гябул едилир, бурада Кмакс вя Кмин – уйьун полйарлашмалар цчцн макс. вя минимум удулма ямсалларыдыр. Конденсяолунмуш маддяляр вя айры-айры сярбяст молекуллар да Д.-я малик ола биляр.


    Кристалларда Д.-ин характери вя бюйцклцйц кристалын симметрийасындан вя ишыьын йайылма истигамятиндян асылыдыр. Кристалларда еля истигамятляр вар ки, бу истигамятляр цзря мцяййян полйарлашмайа малик ишыг икигат шцасынма олмадан йайылыр. Бунлар изотроп вя даиряви охлар дейилян охлар ола биляр. Бу истигамятлярдя уйьун олараг хятти вя даиряви Д. мцшащидя олунур. Башга истигамятлярдя еллиптик икигат сынма вя еллиптик Д. баш верир.


    Д. щадисяси тятбиги кристаллооптикада вя минералоэийада (минераллары вя даь сцхурларыны тяйин етмяк цчцн), кимйа вя биолоэийада (молекулларын структуруну тяйин етмяк цчцн) истифадя едилир. Хятти Д. полйароидлярин алынмасы цчцн тятбиг олунур.

    DİXROİZM

    ДИХРОИЗМ – ишыьын, онун полйарлашмасындан асылы олараг анизотроп маддя тяряфиндян мцхтялиф ъцр удулмасы (удулманын анизотропийасы). Удулма йалныз дальа узунлуьундан асылы олдуьуна эюря дихроик маддяляри мцхтялиф истигамятляр цзря мцшащидя етдикдя, онларын мцхтялиф рянэляри ашкара чыхыр, “Д.” (йун. δίχροος– икирянэли) ады да бурадандыр; даща дцзэцн термин “плеохроизмдир” (йун. πλέων – даща чохсайлы вя χρόα – рянэ), лакин о аз ишлядилир. Д.-и 1809 илдя франсыз эеологу П.Кордйе кордийерит адланан минералда кяшф етмишдир. Сонралар (1816) Д.-и Ж.Б.Био вя алман физики Т.И. Зеебек турмалин кристалында мцшащидя етмишляр.


    Ишыьын полйарлашмасынын типиндян асылы олараг хятти, даиряви вя еллиптик Д.-и фяргляндирирляр. Д. тябии ишыьын, онун маддядя йайылма истигамятиндян асылы олараг мцхтялиф ъцр удулмасына эятирир. Д.-ин юлчцсц олараг адятян

                                Д =(Кмакс – Кмин)/(Кмакс + Кмин)

    гябул едилир, бурада Кмакс вя Кмин – уйьун полйарлашмалар цчцн макс. вя минимум удулма ямсалларыдыр. Конденсяолунмуш маддяляр вя айры-айры сярбяст молекуллар да Д.-я малик ола биляр.


    Кристалларда Д.-ин характери вя бюйцклцйц кристалын симметрийасындан вя ишыьын йайылма истигамятиндян асылыдыр. Кристалларда еля истигамятляр вар ки, бу истигамятляр цзря мцяййян полйарлашмайа малик ишыг икигат шцасынма олмадан йайылыр. Бунлар изотроп вя даиряви охлар дейилян охлар ола биляр. Бу истигамятлярдя уйьун олараг хятти вя даиряви Д. мцшащидя олунур. Башга истигамятлярдя еллиптик икигат сынма вя еллиптик Д. баш верир.


    Д. щадисяси тятбиги кристаллооптикада вя минералоэийада (минераллары вя даь сцхурларыны тяйин етмяк цчцн), кимйа вя биолоэийада (молекулларын структуруну тяйин етмяк цчцн) истифадя едилир. Хятти Д. полйароидлярин алынмасы цчцн тятбиг олунур.