Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DİRAK

    ДИРАК (Дираъ) Пол Адрийен Морис (8.8.1902, Бристол – 20.10.1984, АБШ, Флорида штаты, Таллахасси) – инэилис нязяриййячи-физики, квант механикасынын баниляриндян бири, Лондон Крал ъямиййятинин цзвц (1930), ССРИ ЕА яъняби цзвц (1931). Нобел мцкафаты лауреаты (1933, Е.Шрюдинэерля бирликдя). Бристол (1921) вя Кембриъ (1924) ун-т-лярини битирмишдир. Кембриъ Ун-тинин проф. (1932–68), вах тиля И.Нйутонун чалышдыьы кафедранын мцдири олмушдур. 1968 илдян Флорида Ун-ти нин (Таллахасси) проф.-у. Квант механикасынын рийази апаратынын ясасларыны ишлямиш (1926–27), икинъи квантлама цсулуну тяклиф етмишдир (1927). Статистик пайланма характери иля дальа функсийасынын симметрийа хцсусиййятляринин ялагясини мцяййян етмишдир (1926). Нисбилик нязяриййясини гане едян електронун квант механикасы нязяриййясини йаратмышдыр (1928) (бах Дирак тянлийи). Д.-ын нязяриййяси електронун, протонун вя с. елементар зярряъиклярин ясас квант-механики хцсусиййятлярининтяркибиня тябии олараг спини дахил етмишдир. Бу нязяриййядян щямчинин електронун магнит моментинин мювъудлуьу иряли эялир ки, бу да аномал Зееман
    еффектини вя щидроэенябянзяр атомларын инъя структуруну изащ етмяйя имкан вермишдир. Д. нязяриййяси антизярряъийин – кцтляси електронун кцтлясиня бярабяр, лакин мцсбят електрик йцкцня малик олан зярряъийин мювъуд олдуьуну габагъадан сюйлямишдир. 1932 илдя позитронун (вя сонра диэяр антизярряъиклярин) кяшфи вя аннищилйасийа вя ъцтцн доьулмасы просесляри Д. нязяриййясинин експериментал тясдиги олду. Сащянин квант нязяриййясинин, хцсусян дя квант електродинамикасынын йарадыъыларындан биридир. Квант статистикаларындан бирини (1926, бах Ферми–Дирак статистикасы) ишляйиб щазырламышдыр. Магнит моногцтбцнцн мювъудлуьуну габагъадан сюйлямишдир (1931). Гравитасийа нязяриййясини инкишаф етдиряряк (1937), фундаментал физики сабитлярин заман кечдикъя дяйишмясини гейд етмишдир. Щамилтон релйативистик динамикасынын ясас – ани, нюгтяви вя фронтал формаларыны тяклиф етмишдир (1949). Г.Копли медалы иля тялтиф олунмушдур.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DİRAK

    ДИРАК (Дираъ) Пол Адрийен Морис (8.8.1902, Бристол – 20.10.1984, АБШ, Флорида штаты, Таллахасси) – инэилис нязяриййячи-физики, квант механикасынын баниляриндян бири, Лондон Крал ъямиййятинин цзвц (1930), ССРИ ЕА яъняби цзвц (1931). Нобел мцкафаты лауреаты (1933, Е.Шрюдинэерля бирликдя). Бристол (1921) вя Кембриъ (1924) ун-т-лярини битирмишдир. Кембриъ Ун-тинин проф. (1932–68), вах тиля И.Нйутонун чалышдыьы кафедранын мцдири олмушдур. 1968 илдян Флорида Ун-ти нин (Таллахасси) проф.-у. Квант механикасынын рийази апаратынын ясасларыны ишлямиш (1926–27), икинъи квантлама цсулуну тяклиф етмишдир (1927). Статистик пайланма характери иля дальа функсийасынын симметрийа хцсусиййятляринин ялагясини мцяййян етмишдир (1926). Нисбилик нязяриййясини гане едян електронун квант механикасы нязяриййясини йаратмышдыр (1928) (бах Дирак тянлийи). Д.-ын нязяриййяси електронун, протонун вя с. елементар зярряъиклярин ясас квант-механики хцсусиййятлярининтяркибиня тябии олараг спини дахил етмишдир. Бу нязяриййядян щямчинин електронун магнит моментинин мювъудлуьу иряли эялир ки, бу да аномал Зееман
    еффектини вя щидроэенябянзяр атомларын инъя структуруну изащ етмяйя имкан вермишдир. Д. нязяриййяси антизярряъийин – кцтляси електронун кцтлясиня бярабяр, лакин мцсбят електрик йцкцня малик олан зярряъийин мювъуд олдуьуну габагъадан сюйлямишдир. 1932 илдя позитронун (вя сонра диэяр антизярряъиклярин) кяшфи вя аннищилйасийа вя ъцтцн доьулмасы просесляри Д. нязяриййясинин експериментал тясдиги олду. Сащянин квант нязяриййясинин, хцсусян дя квант електродинамикасынын йарадыъыларындан биридир. Квант статистикаларындан бирини (1926, бах Ферми–Дирак статистикасы) ишляйиб щазырламышдыр. Магнит моногцтбцнцн мювъудлуьуну габагъадан сюйлямишдир (1931). Гравитасийа нязяриййясини инкишаф етдиряряк (1937), фундаментал физики сабитлярин заман кечдикъя дяйишмясини гейд етмишдир. Щамилтон релйативистик динамикасынын ясас – ани, нюгтяви вя фронтал формаларыны тяклиф етмишдир (1949). Г.Копли медалы иля тялтиф олунмушдур.

    DİRAK

    ДИРАК (Дираъ) Пол Адрийен Морис (8.8.1902, Бристол – 20.10.1984, АБШ, Флорида штаты, Таллахасси) – инэилис нязяриййячи-физики, квант механикасынын баниляриндян бири, Лондон Крал ъямиййятинин цзвц (1930), ССРИ ЕА яъняби цзвц (1931). Нобел мцкафаты лауреаты (1933, Е.Шрюдинэерля бирликдя). Бристол (1921) вя Кембриъ (1924) ун-т-лярини битирмишдир. Кембриъ Ун-тинин проф. (1932–68), вах тиля И.Нйутонун чалышдыьы кафедранын мцдири олмушдур. 1968 илдян Флорида Ун-ти нин (Таллахасси) проф.-у. Квант механикасынын рийази апаратынын ясасларыны ишлямиш (1926–27), икинъи квантлама цсулуну тяклиф етмишдир (1927). Статистик пайланма характери иля дальа функсийасынын симметрийа хцсусиййятляринин ялагясини мцяййян етмишдир (1926). Нисбилик нязяриййясини гане едян електронун квант механикасы нязяриййясини йаратмышдыр (1928) (бах Дирак тянлийи). Д.-ын нязяриййяси електронун, протонун вя с. елементар зярряъиклярин ясас квант-механики хцсусиййятлярининтяркибиня тябии олараг спини дахил етмишдир. Бу нязяриййядян щямчинин електронун магнит моментинин мювъудлуьу иряли эялир ки, бу да аномал Зееман
    еффектини вя щидроэенябянзяр атомларын инъя структуруну изащ етмяйя имкан вермишдир. Д. нязяриййяси антизярряъийин – кцтляси електронун кцтлясиня бярабяр, лакин мцсбят електрик йцкцня малик олан зярряъийин мювъуд олдуьуну габагъадан сюйлямишдир. 1932 илдя позитронун (вя сонра диэяр антизярряъиклярин) кяшфи вя аннищилйасийа вя ъцтцн доьулмасы просесляри Д. нязяриййясинин експериментал тясдиги олду. Сащянин квант нязяриййясинин, хцсусян дя квант електродинамикасынын йарадыъыларындан биридир. Квант статистикаларындан бирини (1926, бах Ферми–Дирак статистикасы) ишляйиб щазырламышдыр. Магнит моногцтбцнцн мювъудлуьуну габагъадан сюйлямишдир (1931). Гравитасийа нязяриййясини инкишаф етдиряряк (1937), фундаментал физики сабитлярин заман кечдикъя дяйишмясини гейд етмишдир. Щамилтон релйативистик динамикасынын ясас – ани, нюгтяви вя фронтал формаларыны тяклиф етмишдир (1949). Г.Копли медалы иля тялтиф олунмушдур.