ESTROGÉNLƏR (yun. οioτρoς – canlılıq vә parlaqlıq + gen) – qadınlarda, әsasәn, yumurtalıqların follikulyar aparatının istehsal etdiyi steroid qadın cinsiyyәt hormonları yarımsinfinin ümumilәşdirilmiş adı. E.-i hәmçinin az miqdarda kişi xayaları vә hәr iki cinsin böyrәküstü vәzisi qabığı da istehsal edir. İnsanda üç tip E. olur: estradiol, estriol vә estron. Onlar orqanizmdә mürәkkәb fermentativ reaksiya ilә androgenlәrdәn әmәlә gәlir. Estradiol testosterondan, estron isә aromataza fermentinin tәsiri ilә androstendiondan әmәlә gәlir. Estron estradiola nisbәtәn daha zәif tәsirlidir vә menopauzadan sonra onun sәviyyәsi estradioldan üstün olur.
“Estrogenler” adı bu hormonların dişi mәmәli heyvanlarda proliferasiya, buynuz maddәsi әmәlә gәtirmә, balalıq yolu epitelisinin qismәn qopmasına vә balalıq yolunun qopmuş epitelisinin erkәklәri cәlb edәn spesifik iyli maddәlәrin (feromonları) ifrazına sәbәb olması qabiliyyәti ilә әlaqәdar әmәlә gәlmişdir. Qadınlarda E. fizioloji konsentrasiyada uşaqlıq yolu seliyinin sekresiyasını, uşaqlıq yolu epitelisi hüceyrәlәrinin artmasını vә fәrqlәnmәsini güclәndirir, lakin bu, dişi mәmәli heyvanlar üçün balalıq yolu epitelisinin buynuzlaşması vә dәyişmәsi fenomeni qәdәr xarakterik deyil. Eyni zamanda E.-in yüksәk konsentrasiyası zamanı qadınlarda da uşaqlıq yolu epitelisinin qismәn buynuzlaşma vә qopma meyli müşahidә oluna bilәr (adәtәn makroskopik görünmür, ancaq uşaqlıq yolundan götürülmüş yaxmada mikroskop altında müşahidә olunur). E. hәdәf orqanların hüceyrәlәrindә spesifik reseptorlarla komplekslәr әmәlә gәtirir (müxtәlif orqanlarda – uşaqlıqda, uşaqlıq yolunda, sidik kanalında, süd vәzisindә, qara ciyәrdә, hipotalamusda, hipofizdә aşkar edilir). Liqand-reseptor kompleksi genom estrogen-effektor elementi vә mRNT, zülalların, sitokinlәrin azad olmasını vә böyümә amillәrinin sintezini tәmin edәn spesifik hüceyrәdaxili zülallarla bir-birinә tәsir edir. E. orqanizmә güclü qadın әlamәtlәri qazandırır. Onlar uşaqlığın, uşaqlıq borularının, uşaqlıq yolunun, süd vәzilәri stromasının vә axacaqlarının inkişafını, döş gilәsi vә cinsiyyәt orqanları nahiyәsinin piqmentlәşmәsini, qadın tipinә aid ikincili cinsi әlamәtlәrin formalaşmasını, böyümәni vә uzun borulu sümüklәrin epifizlәrinin bağlanmasını stimullaşdırır. Uşaqlığın daxili selikli qişasının vaxtında qopmasını vә düzgün qanaxmanı tәmin edir, daha böyük konsentrasiyalarda uşaqlığın daxili qişasının hiperplaziyasını vә kistozvәzili degenerasiyasını törәdir, laktasiyanı vә sümük toxuması sorulmasını dayandırır, bir sıra nәql. zülallarının, fibrinogenin sintezini stimullaşdırır. Prokoaqulyant tәsiri göstәrir, qara ciyәrdә qanın laxtalanmasının vitamin K-asılı amillәrinin (II, VII, IX, X) sintezini tәmin edir, antitrombin III konsentrasiyasını azaldır. E. qanda tiroksinin, dәmirin, misin konsentrasiyasını artırır. Antiaterosklerotik tәsir göstәrir. E. reseptorların progestinә qarşı hәssaslığını, saya әzәlәlәrin tonusunun simpatik requlyasiyasını dәyişdirir, damardaxili mayenin toxumalara keçmәsinә tәkan verir, natriumun vә suyun kompensator saxlanmasını törәdir. Menopauzadan sonra qadınların orqanizmindә az miqdarda E. әmәlә gәlir. E.-in miqdarının azalması çox qadınlarda damar-hәrәki vә temp-r tәnzimlәnmәsinin qeyri-sabitliyi, yuxu pozulmaları, hәmçinin sidik-cinsiyyәt sistemi orqanlarının şiddәtlәnәn atrofiyası ilә müşayiәt olunur. Menopauzadan sonrakı dövrdә qadınlarda E.-in defisiti nәticәsindә osteoporoz (әsasәn, onurğa sütununda) inkişaf edir.
