Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DİSPERSİYA

    ДИСПЕРСИЙА – (лат. дисперсио – сяпялянмя) – тясадцфи кямиййятин ещтималларынын пайланмасынын ядяди характеристикаларындан бири, онун ян
    чох истифадя олунан сяпялянмя юлчцсц. Х тясадцфи кямиййятинин ДХ дисперсийасы Х-ин юз рийази эюзлямясиндян м = ЕХ йайынмасы квадратынын рийази эюзлямяси, йяни Е(х – м)2 кими тяйин олунур. пк=П{Х =хк}, к = 1, 2,… дискрет пайланмасына малик олан Х тясадцфи кямиййяти цчцн Д., (сыранын йыьылмасы шярти дахилиндя)


    бярабярлийи иля тяйин олунур. п (х) ещтимал сыхлыглы кясилмяз пайланмайа малик олан Х тясадцфи кямиййяти цчцн Д. (интегралын йыьылмасы шярти дахилиндя)


    бярабярлийи иля тяйин олунур.


    Сяпялянмя юлчцсц кими Д. иля йана- шы, Х-ин квадратик йайынмасы адланан σ=√ DX кямиййятиндян дя истифадя олунур. ДХ кямиййяти цчцн ДХ = 0 йалныз вя йалныз о вахт олар ки, Х тясадцфи кямиййяти 1 ещтималы иля йеэаня м гиймятини алсын. Д. минималлыг хассясиня маликдир, йяни

    Бу заман минимума а = м олдугда чатыр. ДХ-ин (вя σ-нын) сяпялянмянин характеристикасы кими интерпретасийасы тясадцфи кямиййятин онун рийази эюзлямясиндян йайынма ещтималы цчцн Чебышев бярабярсизлийи цзяриндя ясасландырылмышдыр. Асылы олмайан тясадцфи кямиййятлярин ъяминин дисперсийаларынын бу кямиййятлярин дисперсийаларынын ъяминя бярабяр олмасы щаггында теорем ещтималлар нязяриййясиндя мцщцм ящямиййятя маликдир. Бу хасся дисперсийаны сяпялянмянин диэяр характеристикаларындан фяргляндирир. Рийази статистикада статистик гиймятляндирмялярин кейфиййят характеристикалары цчцн онларын Д.-сы мцщцм рол ойнайыр.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DİSPERSİYA

    ДИСПЕРСИЙА – (лат. дисперсио – сяпялянмя) – тясадцфи кямиййятин ещтималларынын пайланмасынын ядяди характеристикаларындан бири, онун ян
    чох истифадя олунан сяпялянмя юлчцсц. Х тясадцфи кямиййятинин ДХ дисперсийасы Х-ин юз рийази эюзлямясиндян м = ЕХ йайынмасы квадратынын рийази эюзлямяси, йяни Е(х – м)2 кими тяйин олунур. пк=П{Х =хк}, к = 1, 2,… дискрет пайланмасына малик олан Х тясадцфи кямиййяти цчцн Д., (сыранын йыьылмасы шярти дахилиндя)


    бярабярлийи иля тяйин олунур. п (х) ещтимал сыхлыглы кясилмяз пайланмайа малик олан Х тясадцфи кямиййяти цчцн Д. (интегралын йыьылмасы шярти дахилиндя)


    бярабярлийи иля тяйин олунур.


    Сяпялянмя юлчцсц кими Д. иля йана- шы, Х-ин квадратик йайынмасы адланан σ=√ DX кямиййятиндян дя истифадя олунур. ДХ кямиййяти цчцн ДХ = 0 йалныз вя йалныз о вахт олар ки, Х тясадцфи кямиййяти 1 ещтималы иля йеэаня м гиймятини алсын. Д. минималлыг хассясиня маликдир, йяни

    Бу заман минимума а = м олдугда чатыр. ДХ-ин (вя σ-нын) сяпялянмянин характеристикасы кими интерпретасийасы тясадцфи кямиййятин онун рийази эюзлямясиндян йайынма ещтималы цчцн Чебышев бярабярсизлийи цзяриндя ясасландырылмышдыр. Асылы олмайан тясадцфи кямиййятлярин ъяминин дисперсийаларынын бу кямиййятлярин дисперсийаларынын ъяминя бярабяр олмасы щаггында теорем ещтималлар нязяриййясиндя мцщцм ящямиййятя маликдир. Бу хасся дисперсийаны сяпялянмянин диэяр характеристикаларындан фяргляндирир. Рийази статистикада статистик гиймятляндирмялярин кейфиййят характеристикалары цчцн онларын Д.-сы мцщцм рол ойнайыр.

    DİSPERSİYA

    ДИСПЕРСИЙА – (лат. дисперсио – сяпялянмя) – тясадцфи кямиййятин ещтималларынын пайланмасынын ядяди характеристикаларындан бири, онун ян
    чох истифадя олунан сяпялянмя юлчцсц. Х тясадцфи кямиййятинин ДХ дисперсийасы Х-ин юз рийази эюзлямясиндян м = ЕХ йайынмасы квадратынын рийази эюзлямяси, йяни Е(х – м)2 кими тяйин олунур. пк=П{Х =хк}, к = 1, 2,… дискрет пайланмасына малик олан Х тясадцфи кямиййяти цчцн Д., (сыранын йыьылмасы шярти дахилиндя)


    бярабярлийи иля тяйин олунур. п (х) ещтимал сыхлыглы кясилмяз пайланмайа малик олан Х тясадцфи кямиййяти цчцн Д. (интегралын йыьылмасы шярти дахилиндя)


    бярабярлийи иля тяйин олунур.


    Сяпялянмя юлчцсц кими Д. иля йана- шы, Х-ин квадратик йайынмасы адланан σ=√ DX кямиййятиндян дя истифадя олунур. ДХ кямиййяти цчцн ДХ = 0 йалныз вя йалныз о вахт олар ки, Х тясадцфи кямиййяти 1 ещтималы иля йеэаня м гиймятини алсын. Д. минималлыг хассясиня маликдир, йяни

    Бу заман минимума а = м олдугда чатыр. ДХ-ин (вя σ-нын) сяпялянмянин характеристикасы кими интерпретасийасы тясадцфи кямиййятин онун рийази эюзлямясиндян йайынма ещтималы цчцн Чебышев бярабярсизлийи цзяриндя ясасландырылмышдыр. Асылы олмайан тясадцфи кямиййятлярин ъяминин дисперсийаларынын бу кямиййятлярин дисперсийаларынын ъяминя бярабяр олмасы щаггында теорем ещтималлар нязяриййясиндя мцщцм ящямиййятя маликдир. Бу хасся дисперсийаны сяпялянмянин диэяр характеристикаларындан фяргляндирир. Рийази статистикада статистик гиймятляндирмялярин кейфиййят характеристикалары цчцн онларын Д.-сы мцщцм рол ойнайыр.