ETİBARLILIQ NƏZƏRİYYƏSİ – mürәkkәb sistemin etibarlılıq göstәricilәri ilә әlaqәdar mәsәlәlәri (hesablama, optimallaşdırma, tәcrübi nәticәlәrә әsasәn qiymәtlәndirmә vә s.) öyrәnәn elm. 20 әsrin ikinci yarısında hәrbi vә sәnaye obyektlәrinin etibarlılığını öyrәnmәk zәrurәtindәn yaranmış, sürәtlә inkişaf etmişdir. E.n. riyazi statistika, tәsadüfi proseslәr nәzәriyyәsi, riyazi mәntiq, kütlәvi xidmәt nәzәriyyәsi, qraflar nәzәriyyәsi, optimallaşdırma nәzәriyyәsi, termodinamika, texniki diaqnostika vә s. kimi elmi fәnlәrin qovuşağında yaranmışdır. E.n.-nin әsas anlayışı imtinadır, yәni mәmulatın öz funksiyasını normal yerinә yetirmәk qabiliyyәtini itirmәsi, yaxud onun işinin pozulmasıdır. E.n.-ndә sıradan çıxan elementlәrin әvәz olunması vә tәmiri, istismar müddәtindә nasaz elementlәrin aşkar edilmәsi, profilaktikası, onların iş qabiliyyәtini itirmәsinә sәbәb olan fiziki vә kimyәvi proseslәrin nәzәrә alınması da araşdırılır. Sistemin etibarlılığı üçün, әsasәn, aşağıdakı miqdar göstәricilәri işlәdilir: imtinaların intensiv liyi (mәmulatın bir iş saatı әrzindә baş verәn vә zaman üzrә bәrabәr paylanan imtinalarının sayı), imtinayadәk iş lәmә (tәmir olunan mәmulatın imtinalar arasında orta işlәmә müddәti), saz iş lәmә ehtimalı (müәyyәn zaman intervalında sistemin, yaxud mәmulatın sıradan çıxmaması ehtimalı), qeyri-sta sionar hazırlıq әmsalı (sistemin verilәn zaman anında saz vәziyyәtdә olma ehtimalı), stasionar hazırlıq әmsalı (sonlu zaman intervalında sistemin saz işlәmә müddәtinin riyazi gözlәmәsi), xidmәt müddәti (mәmulatın istismarın әvvәlindәn son hәddә çatdığı, yәni mәmulatın tәyinatı üzrә tәtbiqinin imkansız vә ya mәqsәdәuyğun olmadığı dövrәqәdәrki müddәt), mәmulatın işlәk vәziyyәtinin bәrpa olunmasının orta müddәti vә s. Sistemi tәşkil edәn ardıcıl birlәşdirilmiş elementlәrin sayı artdıqda, onun etibarlılığı (saz işlәmә ehtimalı) azalır. Amerika alimlәri Con fon Neyman, E.F.Mur vә K.E.Şennon azetibarlı elementlәrdәn yüksәketibarlı sistem qurmaq problemini araşdırmışlar. Etibarlılığı yüksәltmәk üçün әsas üsul sistemә әlavә ehtiyat elementlәrinin daxil edilmәsidir. Sistemi tәşkil edәn elementlәrin hәcmi, çәkisi vә dәyәri üzәrinә qoyulan mәhdudluq şәrtlәri ehtiyat elementlәrdәn istәnilәn miqdarda istifadәyә imkan vermir. Ona görә etibarlılığı maks.-a çatdıran ehtiyat elementlәrinin optimal sayı tapılır. Etibarlılığın miqdar xarakteristikaları sadә halda analitik üsulla, mürәkkәb halda isә sistemin fәaliyyәtini tәsvir edәn tәsadüfi prosesi modellәşdirmәklә tәyin edilir. E.n.-nin statistik mәsәlәsi etibarlılığı tәcrübәnin nәticәlәrinә әsasәn qiymәtlәndirmәkdir.
Azәrb.-da E.n. ilk dәfә neftçıxarma sәnayesi üçün işlәnәn avtomatika vә telemexanika vasitәlәrinin, o cümlәdәn AQM, ÇTP tipli neft-mәdәn ölçmә vә nәzarәt qurğularının layihәlәndirilmәsi, istehsalı vә istifadәsi proseslәrindә tәtbiq olunmuşdur.
Texnikada E.n imtinaların fizikası, davamlılığın statistik nәzәriyyәsi, mühәndis psixologiyası, әmәliyyatların tәdqiqi, eksperimentlәrin planlaşdırılması kimi yeni elmi istiqamәtlәrin yaranmasına sәbәb olmuşdur.
