Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DİŞ EMALI DƏZGAHLARI

    ДИШ ЕМАЛЫ ДЯЗЭАЩЛАРЫ – дишли чарх, тамаса, сонсуз винт чархы вя с.-нин дишляринин кясилмяси вя емалы цчцн металкясмя дязэащы. Д.е.д. истифадя олунан алятин нювцня эюря дцз вя винтвары дишли силиндрик, буъагдишли вя с. чархларда дишачан дязэащлара айрылыр. Д.е.д.-нда дишлярин яввялъядян кясилмяси (кобуд емалы), тямиз емалы, дишлярин дяйирмилянмяси, цст сятщинин тамамланмасы кими ямялиййатлар йериня йетирилир. Емал цсулуна эюря д и ш ф р е з л я м я, дишискянялямя, дишйонма, дишшевинглямя, дишпардаглама, дишъилалама, дишсцртмя, дишдийирлятмя, дишдяйирмилямя дязэащлары вардыр. Ян чох истифадя олунан дишфрезлямя дязэащында силиндрик чархларын (дцздишли, чяпдишли вя сонсуз винт чархлары) кобуд емалы йериня йетирилир. Емал дийирлятмя цсулу иля сонсуз винт фрези васитясиля апарылыр. Бу заман пястащын фырланмасы фрезин фырланмасы иля уйьунлашдырылмалыдыр. Бунун цчцн дязэащын дяйишдирилян дишли чархларындан истифадя олунур. Ирисерийалы вя кцтляви истещсал шяраитиндя силиндрик дцздишли вя конусшякилли чархларда дишлярин кобуд емалы цчцн модул фрезиндян истифадя етмякля сурятчыхарма цсулу тятбиг олунур. Д и ш и с к я н я л я м я дязэащларында кясиъи алят дишли чарх шяклиндя щазырланан искянядир. Бу дязэащларда дахили вя хариъи илишмяли силиндрик чархлар, тамасалар, хырхыра чархы вя с. емал олунур. Бундан башга бир нечя чархдан ибарят блоклар, чяпдишли чархлар (чяпдишли искяня олдугда) да щазырланыр. Буъагдишли чархларын дишляри нювбяли шякилдя чяпдишли искяня иля кясилир. Адятян, дийирлятмя, надир щалларда ися сурятчыхарма цсулундан истифадя едилир. Д и ш й о н м а дязэащларында конусвары дцздишли (дцзхятли) чархлар (дийирлятмя цсулу иля) вя чяпдишли (яйрихятли) чархлар (сурятчыхарма цсулу иля кяски башлыьындан истифадя етмякля), щямчинин, даиряви дишли щипоид чархлар емал олунур. Д и ш ш е в и н г л я  м я дязэащларында табландырылмамыш силиндрик вя сонсуз винт чархларынын дишляринин тямиз емалы апарылыр. Дязэащын иши алятин (шеверин) вя емал едилян дишли чархын щярякяти заманы илишмядя олан дишляринин йан цзляринин гаршылыглы сцрцшмясиня ясасланыр. Д и ш п а р д а г л а м а дязэащларында дийирлятмя вя йа профилли сурятчыхарма цсулу иля дишли чархларын пардаг даиряси васитясиля тямиз емалы апарылыр. Д и ш б ц л  ю в л я м я дязэащларында дцздишли вя чяпдишли чархларын дишляри емал едилир, щямчинин щашийялянмиш вя чяллякшякилли дишлярин профил сятщляриндяки кяля- кютцрлцк хырда абразивли бцлюв дашы бяркидилмиш бцлюв башлыьынын кюмяйиля азалдылыр. Д и ш с ц р т м я дязэащларында термики емалдан кечмиш дишли чархларын дишляринин сятщинин тамамланмасы ямялиййаты апарылыр. Бу заман емал едилян дишли чарх иля илишмядя олан сцртцъц алятдян (чугун дишли чархдан) истифадя олунур. Д и ш д и й и р л я т м я дязэащларында табланмамыш дишли чарх йаь мцщитиндя (абразив овунтусуз) емал едилир; чарх йцксяк дягигликли (нцмуняви) бир вя йа бир нечя табланмыш чархларла бирэя ишляйир. Дийирлятмя просесиндя щям дишлярин кяляютцрлцйц щамарланыр, щям дя дишлярин сятщи даща да мющкямлянир. Бу емал цсулу йалныз чох дягиглик тяляб етмяйян, щямчинин термики емалдан кечирилмяйян дишли чархлар цчцн тятбиг едилир. Д и ш  д я й и р м и л  я м я дязэащларында дахили вя хариъи илишмяли дишли чархларын дцз вя чяп дишляри дяйирмилянир. Дишлярин емалында алят кими ейни вахтда фырланан вя иряли-эери щярякят едян конусвары фрездян истифадя олунур; фрезин щярякяти нятиъясиндя дяйирмилянмя просеси баш верир, щямчинин дишлярдяки итиликляр вя тилишкяляр кянар едилир. Дязэащын тяйинатындан, алятдян вя уйьун сазланмадан асылы олараг диаметри2 мм-дян 750 мм-дяк вя даща чох, дишлярин илишмя модулу 0,05–10 мм-дяк вя даща чох олан (мяс., дишфрезлямя дязэащларында); диаметри 1,6 мм-дяк, илишмя модулу ися 25 мм-я гядяр олан (мяс., дишйонма дязэащларында) дишли чархлар емал олуна биляр.


    Д.е.д.-нын мящсулдарлыьы онлары емалын автоматлашдырылмасына имкан верян рягямли-програмлы идаряетмя системи иля тяъщиз етмякля, ейни заманда емал олунан дишлярин сайыны артырмагла, емалын оптимал параметрлярини, кясмя режимини, алятлярин вя йа пястащларын верилмясиндя иш
    сцрятини тяйин етмякля вя с. артырылыр.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DİŞ EMALI DƏZGAHLARI

    ДИШ ЕМАЛЫ ДЯЗЭАЩЛАРЫ – дишли чарх, тамаса, сонсуз винт чархы вя с.-нин дишляринин кясилмяси вя емалы цчцн металкясмя дязэащы. Д.е.д. истифадя олунан алятин нювцня эюря дцз вя винтвары дишли силиндрик, буъагдишли вя с. чархларда дишачан дязэащлара айрылыр. Д.е.д.-нда дишлярин яввялъядян кясилмяси (кобуд емалы), тямиз емалы, дишлярин дяйирмилянмяси, цст сятщинин тамамланмасы кими ямялиййатлар йериня йетирилир. Емал цсулуна эюря д и ш ф р е з л я м я, дишискянялямя, дишйонма, дишшевинглямя, дишпардаглама, дишъилалама, дишсцртмя, дишдийирлятмя, дишдяйирмилямя дязэащлары вардыр. Ян чох истифадя олунан дишфрезлямя дязэащында силиндрик чархларын (дцздишли, чяпдишли вя сонсуз винт чархлары) кобуд емалы йериня йетирилир. Емал дийирлятмя цсулу иля сонсуз винт фрези васитясиля апарылыр. Бу заман пястащын фырланмасы фрезин фырланмасы иля уйьунлашдырылмалыдыр. Бунун цчцн дязэащын дяйишдирилян дишли чархларындан истифадя олунур. Ирисерийалы вя кцтляви истещсал шяраитиндя силиндрик дцздишли вя конусшякилли чархларда дишлярин кобуд емалы цчцн модул фрезиндян истифадя етмякля сурятчыхарма цсулу тятбиг олунур. Д и ш и с к я н я л я м я дязэащларында кясиъи алят дишли чарх шяклиндя щазырланан искянядир. Бу дязэащларда дахили вя хариъи илишмяли силиндрик чархлар, тамасалар, хырхыра чархы вя с. емал олунур. Бундан башга бир нечя чархдан ибарят блоклар, чяпдишли чархлар (чяпдишли искяня олдугда) да щазырланыр. Буъагдишли чархларын дишляри нювбяли шякилдя чяпдишли искяня иля кясилир. Адятян, дийирлятмя, надир щалларда ися сурятчыхарма цсулундан истифадя едилир. Д и ш й о н м а дязэащларында конусвары дцздишли (дцзхятли) чархлар (дийирлятмя цсулу иля) вя чяпдишли (яйрихятли) чархлар (сурятчыхарма цсулу иля кяски башлыьындан истифадя етмякля), щямчинин, даиряви дишли щипоид чархлар емал олунур. Д и ш ш е в и н г л я  м я дязэащларында табландырылмамыш силиндрик вя сонсуз винт чархларынын дишляринин тямиз емалы апарылыр. Дязэащын иши алятин (шеверин) вя емал едилян дишли чархын щярякяти заманы илишмядя олан дишляринин йан цзляринин гаршылыглы сцрцшмясиня ясасланыр. Д и ш п а р д а г л а м а дязэащларында дийирлятмя вя йа профилли сурятчыхарма цсулу иля дишли чархларын пардаг даиряси васитясиля тямиз емалы апарылыр. Д и ш б ц л  ю в л я м я дязэащларында дцздишли вя чяпдишли чархларын дишляри емал едилир, щямчинин щашийялянмиш вя чяллякшякилли дишлярин профил сятщляриндяки кяля- кютцрлцк хырда абразивли бцлюв дашы бяркидилмиш бцлюв башлыьынын кюмяйиля азалдылыр. Д и ш с ц р т м я дязэащларында термики емалдан кечмиш дишли чархларын дишляринин сятщинин тамамланмасы ямялиййаты апарылыр. Бу заман емал едилян дишли чарх иля илишмядя олан сцртцъц алятдян (чугун дишли чархдан) истифадя олунур. Д и ш д и й и р л я т м я дязэащларында табланмамыш дишли чарх йаь мцщитиндя (абразив овунтусуз) емал едилир; чарх йцксяк дягигликли (нцмуняви) бир вя йа бир нечя табланмыш чархларла бирэя ишляйир. Дийирлятмя просесиндя щям дишлярин кяляютцрлцйц щамарланыр, щям дя дишлярин сятщи даща да мющкямлянир. Бу емал цсулу йалныз чох дягиглик тяляб етмяйян, щямчинин термики емалдан кечирилмяйян дишли чархлар цчцн тятбиг едилир. Д и ш  д я й и р м и л  я м я дязэащларында дахили вя хариъи илишмяли дишли чархларын дцз вя чяп дишляри дяйирмилянир. Дишлярин емалында алят кими ейни вахтда фырланан вя иряли-эери щярякят едян конусвары фрездян истифадя олунур; фрезин щярякяти нятиъясиндя дяйирмилянмя просеси баш верир, щямчинин дишлярдяки итиликляр вя тилишкяляр кянар едилир. Дязэащын тяйинатындан, алятдян вя уйьун сазланмадан асылы олараг диаметри2 мм-дян 750 мм-дяк вя даща чох, дишлярин илишмя модулу 0,05–10 мм-дяк вя даща чох олан (мяс., дишфрезлямя дязэащларында); диаметри 1,6 мм-дяк, илишмя модулу ися 25 мм-я гядяр олан (мяс., дишйонма дязэащларында) дишли чархлар емал олуна биляр.


    Д.е.д.-нын мящсулдарлыьы онлары емалын автоматлашдырылмасына имкан верян рягямли-програмлы идаряетмя системи иля тяъщиз етмякля, ейни заманда емал олунан дишлярин сайыны артырмагла, емалын оптимал параметрлярини, кясмя режимини, алятлярин вя йа пястащларын верилмясиндя иш
    сцрятини тяйин етмякля вя с. артырылыр.

    DİŞ EMALI DƏZGAHLARI

    ДИШ ЕМАЛЫ ДЯЗЭАЩЛАРЫ – дишли чарх, тамаса, сонсуз винт чархы вя с.-нин дишляринин кясилмяси вя емалы цчцн металкясмя дязэащы. Д.е.д. истифадя олунан алятин нювцня эюря дцз вя винтвары дишли силиндрик, буъагдишли вя с. чархларда дишачан дязэащлара айрылыр. Д.е.д.-нда дишлярин яввялъядян кясилмяси (кобуд емалы), тямиз емалы, дишлярин дяйирмилянмяси, цст сятщинин тамамланмасы кими ямялиййатлар йериня йетирилир. Емал цсулуна эюря д и ш ф р е з л я м я, дишискянялямя, дишйонма, дишшевинглямя, дишпардаглама, дишъилалама, дишсцртмя, дишдийирлятмя, дишдяйирмилямя дязэащлары вардыр. Ян чох истифадя олунан дишфрезлямя дязэащында силиндрик чархларын (дцздишли, чяпдишли вя сонсуз винт чархлары) кобуд емалы йериня йетирилир. Емал дийирлятмя цсулу иля сонсуз винт фрези васитясиля апарылыр. Бу заман пястащын фырланмасы фрезин фырланмасы иля уйьунлашдырылмалыдыр. Бунун цчцн дязэащын дяйишдирилян дишли чархларындан истифадя олунур. Ирисерийалы вя кцтляви истещсал шяраитиндя силиндрик дцздишли вя конусшякилли чархларда дишлярин кобуд емалы цчцн модул фрезиндян истифадя етмякля сурятчыхарма цсулу тятбиг олунур. Д и ш и с к я н я л я м я дязэащларында кясиъи алят дишли чарх шяклиндя щазырланан искянядир. Бу дязэащларда дахили вя хариъи илишмяли силиндрик чархлар, тамасалар, хырхыра чархы вя с. емал олунур. Бундан башга бир нечя чархдан ибарят блоклар, чяпдишли чархлар (чяпдишли искяня олдугда) да щазырланыр. Буъагдишли чархларын дишляри нювбяли шякилдя чяпдишли искяня иля кясилир. Адятян, дийирлятмя, надир щалларда ися сурятчыхарма цсулундан истифадя едилир. Д и ш й о н м а дязэащларында конусвары дцздишли (дцзхятли) чархлар (дийирлятмя цсулу иля) вя чяпдишли (яйрихятли) чархлар (сурятчыхарма цсулу иля кяски башлыьындан истифадя етмякля), щямчинин, даиряви дишли щипоид чархлар емал олунур. Д и ш ш е в и н г л я  м я дязэащларында табландырылмамыш силиндрик вя сонсуз винт чархларынын дишляринин тямиз емалы апарылыр. Дязэащын иши алятин (шеверин) вя емал едилян дишли чархын щярякяти заманы илишмядя олан дишляринин йан цзляринин гаршылыглы сцрцшмясиня ясасланыр. Д и ш п а р д а г л а м а дязэащларында дийирлятмя вя йа профилли сурятчыхарма цсулу иля дишли чархларын пардаг даиряси васитясиля тямиз емалы апарылыр. Д и ш б ц л  ю в л я м я дязэащларында дцздишли вя чяпдишли чархларын дишляри емал едилир, щямчинин щашийялянмиш вя чяллякшякилли дишлярин профил сятщляриндяки кяля- кютцрлцк хырда абразивли бцлюв дашы бяркидилмиш бцлюв башлыьынын кюмяйиля азалдылыр. Д и ш с ц р т м я дязэащларында термики емалдан кечмиш дишли чархларын дишляринин сятщинин тамамланмасы ямялиййаты апарылыр. Бу заман емал едилян дишли чарх иля илишмядя олан сцртцъц алятдян (чугун дишли чархдан) истифадя олунур. Д и ш д и й и р л я т м я дязэащларында табланмамыш дишли чарх йаь мцщитиндя (абразив овунтусуз) емал едилир; чарх йцксяк дягигликли (нцмуняви) бир вя йа бир нечя табланмыш чархларла бирэя ишляйир. Дийирлятмя просесиндя щям дишлярин кяляютцрлцйц щамарланыр, щям дя дишлярин сятщи даща да мющкямлянир. Бу емал цсулу йалныз чох дягиглик тяляб етмяйян, щямчинин термики емалдан кечирилмяйян дишли чархлар цчцн тятбиг едилир. Д и ш  д я й и р м и л  я м я дязэащларында дахили вя хариъи илишмяли дишли чархларын дцз вя чяп дишляри дяйирмилянир. Дишлярин емалында алят кими ейни вахтда фырланан вя иряли-эери щярякят едян конусвары фрездян истифадя олунур; фрезин щярякяти нятиъясиндя дяйирмилянмя просеси баш верир, щямчинин дишлярдяки итиликляр вя тилишкяляр кянар едилир. Дязэащын тяйинатындан, алятдян вя уйьун сазланмадан асылы олараг диаметри2 мм-дян 750 мм-дяк вя даща чох, дишлярин илишмя модулу 0,05–10 мм-дяк вя даща чох олан (мяс., дишфрезлямя дязэащларында); диаметри 1,6 мм-дяк, илишмя модулу ися 25 мм-я гядяр олан (мяс., дишйонма дязэащларында) дишли чархлар емал олуна биляр.


    Д.е.д.-нын мящсулдарлыьы онлары емалын автоматлашдырылмасына имкан верян рягямли-програмлы идаряетмя системи иля тяъщиз етмякля, ейни заманда емал олунан дишлярин сайыны артырмагла, емалын оптимал параметрлярини, кясмя режимини, алятлярин вя йа пястащларын верилмясиндя иш
    сцрятини тяйин етмякля вя с. артырылыр.