Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
I CİLD (A, a - ALLAHVERDİYEV Süleyman)
    ABSORBSİYA


    АБСÓРБСИЙА (лат. абсорптио, абсорбео – удмаг сюзцндян) – мящлул ямяля эятирмякля газ вя бухарларын майе вя йа бярк ъисмлярля (абсорбентлярля) щяъми удулмасы; сорбсийанын хцсуси щалы. А.-йа якс-просес десорбсийадыр. Бярк мящлуллар вя йа кимйяви бирляшмяляр ямяля эятирмякля газларын бярк, йахуд яримиш металларла А.-сы окклйузийа адланыр. Абсорбентин газа нязярян инерт мцщит тяшкил етдийи физики А. вя удулан компонентин абсорбентля гаршылыглы кимйяви тясирдя олдуьу кимйяви А. фяргляндирилир (бах Хемосорбсийа).
          А. олунмуш газын мигдары тякъя газын вя майенин тябиятиндян дейил, щям дя тязйиг, системин темп-ру вя газ фазанын тяркибиндян асылыдыр. Физики А. заманы абсорбентдя газын идеал мящлулу ямяля эялдикдя, мящлулдакы бцтцн молекуллар арасында гаршылыглы тясир гцввяляри ейни олдуьундан, газын щялл олмасы Раул гануну (яэяр газ мящлулун темп-рунда конденсляширся) вя йа Щенри гануну иля (бющран темп-ру мящлулун темп-рундан йцксяк олан газлар цчцн) тяйин едилир. Абсорбентин удуъулуг габилиййяти – абсорбентин щяъм ващидинин уддуьу газын максимал мигдарына уйьун олан абсорбсийа щяъми вя просесин истилик еффекти кимйяви А.-да физики А-йа нисбятян чох олур. Кимйяви А.-да щяллолма темп-рдан чох асылыдыр. Абсорбентин щяъминя тязйигин тясири аз олдуьундан, кимйяви А. термодинамики ъящятдян даща ялверишлидир. А.-да удулан газ молекулйар, конвектив, еляъя дя турбулент диффузийа нятиъясиндя газ ахыны нцвясиндян фазалары айыран сярщядя дашыныр вя ейни механизмля майе щяъминдя пайланыр. Кимйяви А.-да газын майедя щяллолма сцряти адятян физики А.-дакындан ъох олур. Бу еффект А.-нын щярякятвериъи гцввясинин артмасы вя йа адятян кцтлявермя ямсалы иля ифадя едилир. Кцтлявермя ямсалы А.-нын сцрятини тяйин едир вя газын верилян айрылма (вя йа тямизлянмя) дяряъясиня уйьун тахма тяртибатын щцндцрлцйцнц щесабламаьа имкан верир.
         Физики А. тсиклик просесляриндя електрик енержиси, ясасян, мящлулун вурулмасына, кимйяви А.-да ися истилик онун реэенерасийасына сярф олунур. Абсорбентин реэенерасийасына сярф олунан енержи мясряфляри, адятян, А.-йа сярф едилян енержидян артыгдыр.
         Сянайедя А. просеси, адятян, майе иля газ арасында бюйцк тямас сятщи йарадан шагули колонлу апаратларда – абсорберлярдя щяйата кечирлир. Даща эениш йайылмыш тахмалы вя нимчяли апаратлар фазалар арасында бюйцк тямас сятщини йаратмаг цчцн мцхтялиф юлчцлц вя формалы бярк ъисм лайлары иля долдурулур. Нимчяли апаратларда бири диэяри цзяриндя йерляшдирилмиш мцхтялиф конструксийалы ениня аракясмяляр вя йа нимчяляр васитясиля колонун щцндцрлцйц бойу газ (бухар) вя майенин дяфялярля дискрет тямасы баш верир. Просес, адятян, абсорбсийа-десорбсийа тсикли цзря щяйата кечирилир, лакин А. нятиъясиндя щазыр мящсул алынырса вя йа удуъунун реэенерасийасы мягсядяуйьун (мцмкцн) дейился, десорбсийа мярщяляси олмайа да биляр. Абсорбентин реэенерасийасы (газларын десорбсийасы) тязйигин ашаьы салынмасы, гыздырылма, гайнар абсорбентин пис щялл олан газлар вя бухарла цфцрцлмяси иля щяйата кечириля биляр. Физики А., адятян, тязйиг алтында бюйцк мигдарда газлардан натамам тямизлянмядя ялверишлидир. Кимйяви А. аз мигдарда гарышыгларын чыхарылмасында вя зяриф тямизлянмядя истифадя едилир.
         А. тябиятдя эениш йайылмышдыр; А. чай вя эюллярдя, дяниз вя океанларын цст гатларында оксиэенин мигдарыны мцяййян едир, ъанлы организмлярдя физиоложи просесляри тянзимляйир. А. просеси сулфат, хлорид вя нитрат туршуларынын, нитрат вя с. дузларын чохтоннажлы истещсалында, бензинин кокс газындан, асетиленин крекинг вя пиролиз газларындан, бутадиенин етил спиртинин парчаланмасындан алынан контакт газларындан айрылмасында вя с.-дя, газларын зярярли гарышыглардан – нефт вя кокс газларынын Щ2С-дян, аммонйак синтези цчцн азот-щидроэен гарышыьынын ЪО2 вя ЪО-дан, щямчинин атмосферя бурахылан газларын санитар тямизлянмясиндя вя с. даща чох тятбиг едилир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
A, a – ALLAHVERDİYEV Süleyman
    ABSORBSİYA


    АБСÓРБСИЙА (лат. абсорптио, абсорбео – удмаг сюзцндян) – мящлул ямяля эятирмякля газ вя бухарларын майе вя йа бярк ъисмлярля (абсорбентлярля) щяъми удулмасы; сорбсийанын хцсуси щалы. А.-йа якс-просес десорбсийадыр. Бярк мящлуллар вя йа кимйяви бирляшмяляр ямяля эятирмякля газларын бярк, йахуд яримиш металларла А.-сы окклйузийа адланыр. Абсорбентин газа нязярян инерт мцщит тяшкил етдийи физики А. вя удулан компонентин абсорбентля гаршылыглы кимйяви тясирдя олдуьу кимйяви А. фяргляндирилир (бах Хемосорбсийа).
          А. олунмуш газын мигдары тякъя газын вя майенин тябиятиндян дейил, щям дя тязйиг, системин темп-ру вя газ фазанын тяркибиндян асылыдыр. Физики А. заманы абсорбентдя газын идеал мящлулу ямяля эялдикдя, мящлулдакы бцтцн молекуллар арасында гаршылыглы тясир гцввяляри ейни олдуьундан, газын щялл олмасы Раул гануну (яэяр газ мящлулун темп-рунда конденсляширся) вя йа Щенри гануну иля (бющран темп-ру мящлулун темп-рундан йцксяк олан газлар цчцн) тяйин едилир. Абсорбентин удуъулуг габилиййяти – абсорбентин щяъм ващидинин уддуьу газын максимал мигдарына уйьун олан абсорбсийа щяъми вя просесин истилик еффекти кимйяви А.-да физики А-йа нисбятян чох олур. Кимйяви А.-да щяллолма темп-рдан чох асылыдыр. Абсорбентин щяъминя тязйигин тясири аз олдуьундан, кимйяви А. термодинамики ъящятдян даща ялверишлидир. А.-да удулан газ молекулйар, конвектив, еляъя дя турбулент диффузийа нятиъясиндя газ ахыны нцвясиндян фазалары айыран сярщядя дашыныр вя ейни механизмля майе щяъминдя пайланыр. Кимйяви А.-да газын майедя щяллолма сцряти адятян физики А.-дакындан ъох олур. Бу еффект А.-нын щярякятвериъи гцввясинин артмасы вя йа адятян кцтлявермя ямсалы иля ифадя едилир. Кцтлявермя ямсалы А.-нын сцрятини тяйин едир вя газын верилян айрылма (вя йа тямизлянмя) дяряъясиня уйьун тахма тяртибатын щцндцрлцйцнц щесабламаьа имкан верир.
         Физики А. тсиклик просесляриндя електрик енержиси, ясасян, мящлулун вурулмасына, кимйяви А.-да ися истилик онун реэенерасийасына сярф олунур. Абсорбентин реэенерасийасына сярф олунан енержи мясряфляри, адятян, А.-йа сярф едилян енержидян артыгдыр.
         Сянайедя А. просеси, адятян, майе иля газ арасында бюйцк тямас сятщи йарадан шагули колонлу апаратларда – абсорберлярдя щяйата кечирлир. Даща эениш йайылмыш тахмалы вя нимчяли апаратлар фазалар арасында бюйцк тямас сятщини йаратмаг цчцн мцхтялиф юлчцлц вя формалы бярк ъисм лайлары иля долдурулур. Нимчяли апаратларда бири диэяри цзяриндя йерляшдирилмиш мцхтялиф конструксийалы ениня аракясмяляр вя йа нимчяляр васитясиля колонун щцндцрлцйц бойу газ (бухар) вя майенин дяфялярля дискрет тямасы баш верир. Просес, адятян, абсорбсийа-десорбсийа тсикли цзря щяйата кечирилир, лакин А. нятиъясиндя щазыр мящсул алынырса вя йа удуъунун реэенерасийасы мягсядяуйьун (мцмкцн) дейился, десорбсийа мярщяляси олмайа да биляр. Абсорбентин реэенерасийасы (газларын десорбсийасы) тязйигин ашаьы салынмасы, гыздырылма, гайнар абсорбентин пис щялл олан газлар вя бухарла цфцрцлмяси иля щяйата кечириля биляр. Физики А., адятян, тязйиг алтында бюйцк мигдарда газлардан натамам тямизлянмядя ялверишлидир. Кимйяви А. аз мигдарда гарышыгларын чыхарылмасында вя зяриф тямизлянмядя истифадя едилир.
         А. тябиятдя эениш йайылмышдыр; А. чай вя эюллярдя, дяниз вя океанларын цст гатларында оксиэенин мигдарыны мцяййян едир, ъанлы организмлярдя физиоложи просесляри тянзимляйир. А. просеси сулфат, хлорид вя нитрат туршуларынын, нитрат вя с. дузларын чохтоннажлы истещсалында, бензинин кокс газындан, асетиленин крекинг вя пиролиз газларындан, бутадиенин етил спиртинин парчаланмасындан алынан контакт газларындан айрылмасында вя с.-дя, газларын зярярли гарышыглардан – нефт вя кокс газларынын Щ2С-дян, аммонйак синтези цчцн азот-щидроэен гарышыьынын ЪО2 вя ЪО-дан, щямчинин атмосферя бурахылан газларын санитар тямизлянмясиндя вя с. даща чох тятбиг едилир.

    ABSORBSİYA


    АБСÓРБСИЙА (лат. абсорптио, абсорбео – удмаг сюзцндян) – мящлул ямяля эятирмякля газ вя бухарларын майе вя йа бярк ъисмлярля (абсорбентлярля) щяъми удулмасы; сорбсийанын хцсуси щалы. А.-йа якс-просес десорбсийадыр. Бярк мящлуллар вя йа кимйяви бирляшмяляр ямяля эятирмякля газларын бярк, йахуд яримиш металларла А.-сы окклйузийа адланыр. Абсорбентин газа нязярян инерт мцщит тяшкил етдийи физики А. вя удулан компонентин абсорбентля гаршылыглы кимйяви тясирдя олдуьу кимйяви А. фяргляндирилир (бах Хемосорбсийа).
          А. олунмуш газын мигдары тякъя газын вя майенин тябиятиндян дейил, щям дя тязйиг, системин темп-ру вя газ фазанын тяркибиндян асылыдыр. Физики А. заманы абсорбентдя газын идеал мящлулу ямяля эялдикдя, мящлулдакы бцтцн молекуллар арасында гаршылыглы тясир гцввяляри ейни олдуьундан, газын щялл олмасы Раул гануну (яэяр газ мящлулун темп-рунда конденсляширся) вя йа Щенри гануну иля (бющран темп-ру мящлулун темп-рундан йцксяк олан газлар цчцн) тяйин едилир. Абсорбентин удуъулуг габилиййяти – абсорбентин щяъм ващидинин уддуьу газын максимал мигдарына уйьун олан абсорбсийа щяъми вя просесин истилик еффекти кимйяви А.-да физики А-йа нисбятян чох олур. Кимйяви А.-да щяллолма темп-рдан чох асылыдыр. Абсорбентин щяъминя тязйигин тясири аз олдуьундан, кимйяви А. термодинамики ъящятдян даща ялверишлидир. А.-да удулан газ молекулйар, конвектив, еляъя дя турбулент диффузийа нятиъясиндя газ ахыны нцвясиндян фазалары айыран сярщядя дашыныр вя ейни механизмля майе щяъминдя пайланыр. Кимйяви А.-да газын майедя щяллолма сцряти адятян физики А.-дакындан ъох олур. Бу еффект А.-нын щярякятвериъи гцввясинин артмасы вя йа адятян кцтлявермя ямсалы иля ифадя едилир. Кцтлявермя ямсалы А.-нын сцрятини тяйин едир вя газын верилян айрылма (вя йа тямизлянмя) дяряъясиня уйьун тахма тяртибатын щцндцрлцйцнц щесабламаьа имкан верир.
         Физики А. тсиклик просесляриндя електрик енержиси, ясасян, мящлулун вурулмасына, кимйяви А.-да ися истилик онун реэенерасийасына сярф олунур. Абсорбентин реэенерасийасына сярф олунан енержи мясряфляри, адятян, А.-йа сярф едилян енержидян артыгдыр.
         Сянайедя А. просеси, адятян, майе иля газ арасында бюйцк тямас сятщи йарадан шагули колонлу апаратларда – абсорберлярдя щяйата кечирлир. Даща эениш йайылмыш тахмалы вя нимчяли апаратлар фазалар арасында бюйцк тямас сятщини йаратмаг цчцн мцхтялиф юлчцлц вя формалы бярк ъисм лайлары иля долдурулур. Нимчяли апаратларда бири диэяри цзяриндя йерляшдирилмиш мцхтялиф конструксийалы ениня аракясмяляр вя йа нимчяляр васитясиля колонун щцндцрлцйц бойу газ (бухар) вя майенин дяфялярля дискрет тямасы баш верир. Просес, адятян, абсорбсийа-десорбсийа тсикли цзря щяйата кечирилир, лакин А. нятиъясиндя щазыр мящсул алынырса вя йа удуъунун реэенерасийасы мягсядяуйьун (мцмкцн) дейился, десорбсийа мярщяляси олмайа да биляр. Абсорбентин реэенерасийасы (газларын десорбсийасы) тязйигин ашаьы салынмасы, гыздырылма, гайнар абсорбентин пис щялл олан газлар вя бухарла цфцрцлмяси иля щяйата кечириля биляр. Физики А., адятян, тязйиг алтында бюйцк мигдарда газлардан натамам тямизлянмядя ялверишлидир. Кимйяви А. аз мигдарда гарышыгларын чыхарылмасында вя зяриф тямизлянмядя истифадя едилир.
         А. тябиятдя эениш йайылмышдыр; А. чай вя эюллярдя, дяниз вя океанларын цст гатларында оксиэенин мигдарыны мцяййян едир, ъанлы организмлярдя физиоложи просесляри тянзимляйир. А. просеси сулфат, хлорид вя нитрат туршуларынын, нитрат вя с. дузларын чохтоннажлы истещсалында, бензинин кокс газындан, асетиленин крекинг вя пиролиз газларындан, бутадиенин етил спиртинин парчаланмасындан алынан контакт газларындан айрылмасында вя с.-дя, газларын зярярли гарышыглардан – нефт вя кокс газларынын Щ2С-дян, аммонйак синтези цчцн азот-щидроэен гарышыьынын ЪО2 вя ЪО-дан, щямчинин атмосферя бурахылан газларын санитар тямизлянмясиндя вя с. даща чох тятбиг едилир.