Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VIII CİLD (ENOLLAR - FEDDİN Konstantin Aleksandroviç)
    EV HEYVANLARI

    EV HEYVANLARI – әsasәn, tәsәrrüfat ehtiyaclarını ödәmәk mәqsәdilә bağlı halda insanın nәzarәti altında çoxaldılan vә cinslәrә ayrılan heyvanlar. E.h. davranışı, eksteryeri, interyeri, mәhsuldarlığı ilә vәhşi әcdadlarından fәrqlәnir. Vәhşi formaların bütün xassәlәrini saxlayan әlә öyrә dilmiş (әhlilәşdirilmi ş) heyvanları E.h.-ndan fәrqlәnditmәk lazımdır. İnsan әzәldәn müәyyәn yerdә yaşayan, onun qidaya tәlәbatını daha çox tәmin edәn, iş, ov vә s. üçün istifadә edilә bilәn, mәhsuldarlıq keyfiyyәtlәrinin tәkmillәşmәsinә daha asanlıqla uyğunlaşan heyvan növlәrini seçәrәk әlә öyrәtmiş vә әhlilәşdirmişdir. Əhlilәşdirmә әsasәn, yerüstü hәyat tәrzi keçirәn xordalılar tipindәn yalnız 2 әn yüksәk tәşkil olunmuş heyvan sinfini (quşlar vә mәmәlilәr) әhatә edirdi; bu zaman hazırda mövcud olan tәqr. 4 (digәr mәlumatlara görә tәqr 5) min növ mәmәlinin yalnız 60 növü (әsas E.h.-nın mәnşәyi haqqında Domestikasiya mәq.-nin  cәdvәlinә  bax) әhlilәşdirilmişdir. E.h.-nın çox hissәsini hәr hansı bir mәhsul (süd, yun vә s.) alınan, yaxud müxtәlif işlәrdә istifad edilәn kәnd tәsәrrüfatı heyvanları tәşkil edir. Qaramal, at, eşşәk, qoyun, keçi, donuz, dәvә, maral,  quşlar  (toyuq,  qaz vә s.), adadovşanı, bağlı saxlanan xәzdәrili heyvanlar (su samuru, tülkü vә s.), hәmçinin arılar vә ipәkqurdu E.h.-na aid edilir. İtlәr vә ev pişiklәri, gölmәçә vә akvariumlarda yetişdirilәn әhlilәşdirilmiş balıq formaları, bağlı şәraitdә yetişdirilәn dekorativ vә oxuyan quşlar, dekorativ gәmiricilәr, hәmçinin laboratoriya heyvanları da E. h.sayılır.

    İctimai-iqtisadi vә ictimai-tarixi şәraitin şәrtlәndirdiyi süni seçmә nәticәsindә insanların bu vә ya digәr tәlәbatını tәmin etmәyә uyğunlaşan E.h.-nın müxtәlif cinslәri formalaşmışdır. Heyvandarlıq inkişaf etdikcә, nәslin daha yüksәk mәhsuldar olması üçün cütlәrin istiqamәtli seçmә vә taylaşdırılması tәtbiq olunmağa başlandı; mövcud cinslәr tәkmillәşdirilir, hәmçinin cәmiyyәtin artmaqda olan tәlәbatına uyğun olan yenilәri yaradılır, Bu E.h.-nın mәhsuldarlığının onların vәhşi әcdadlarına nisbәtәn on vә yüz dәfәlәrlә çox olması ilә nәticәlәndi. Belә ki, vәhşi toyuq ildә 15 yumurta verirsә, müasir yumurtalıq hibrid toyuqlar (mәs., “Hayseks belıy” krossu toyuqları) 300 vә daha çox yumurta verir; vәhşi cütdırnaqlı gövşәyәn heyvanlar bir laktasiyada cәmi bir neçә yüz kq süd verdiyi halda müasir südlük istiqamәtli inәklәr (mәs., Holştin cinsli) 25 min kq-dan artıq süd verir; qaban ildә 1 dәfә 5– 6 çoşqa doğursa, müasir donuz cinslәri (mәs.,iri ağ donuz cinsi ) 10–12 bala verir; anac donuz dәfә ildә 2–3 dәfә çoşqalayır.

    E. h. növlәrinin sayı fasilәsiz olaraq artır. Belә ki, 20 әsrdә Avropa maralı әhlilәşdirilmiş, 1950-ci illәrdә müşk buğasının әhlilәşdirilmәsinә başlanmış, xәzdәrili heyvanların, qulan, sığın, antilop vә nin әhlilәşdirilmәsi davam edir.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ENOLLAR – FEDDİN Konstantin Aleksandroviç
    EV HEYVANLARI

    EV HEYVANLARI – әsasәn, tәsәrrüfat ehtiyaclarını ödәmәk mәqsәdilә bağlı halda insanın nәzarәti altında çoxaldılan vә cinslәrә ayrılan heyvanlar. E.h. davranışı, eksteryeri, interyeri, mәhsuldarlığı ilә vәhşi әcdadlarından fәrqlәnir. Vәhşi formaların bütün xassәlәrini saxlayan әlә öyrә dilmiş (әhlilәşdirilmi ş) heyvanları E.h.-ndan fәrqlәnditmәk lazımdır. İnsan әzәldәn müәyyәn yerdә yaşayan, onun qidaya tәlәbatını daha çox tәmin edәn, iş, ov vә s. üçün istifadә edilә bilәn, mәhsuldarlıq keyfiyyәtlәrinin tәkmillәşmәsinә daha asanlıqla uyğunlaşan heyvan növlәrini seçәrәk әlә öyrәtmiş vә әhlilәşdirmişdir. Əhlilәşdirmә әsasәn, yerüstü hәyat tәrzi keçirәn xordalılar tipindәn yalnız 2 әn yüksәk tәşkil olunmuş heyvan sinfini (quşlar vә mәmәlilәr) әhatә edirdi; bu zaman hazırda mövcud olan tәqr. 4 (digәr mәlumatlara görә tәqr 5) min növ mәmәlinin yalnız 60 növü (әsas E.h.-nın mәnşәyi haqqında Domestikasiya mәq.-nin  cәdvәlinә  bax) әhlilәşdirilmişdir. E.h.-nın çox hissәsini hәr hansı bir mәhsul (süd, yun vә s.) alınan, yaxud müxtәlif işlәrdә istifad edilәn kәnd tәsәrrüfatı heyvanları tәşkil edir. Qaramal, at, eşşәk, qoyun, keçi, donuz, dәvә, maral,  quşlar  (toyuq,  qaz vә s.), adadovşanı, bağlı saxlanan xәzdәrili heyvanlar (su samuru, tülkü vә s.), hәmçinin arılar vә ipәkqurdu E.h.-na aid edilir. İtlәr vә ev pişiklәri, gölmәçә vә akvariumlarda yetişdirilәn әhlilәşdirilmiş balıq formaları, bağlı şәraitdә yetişdirilәn dekorativ vә oxuyan quşlar, dekorativ gәmiricilәr, hәmçinin laboratoriya heyvanları da E. h.sayılır.

    İctimai-iqtisadi vә ictimai-tarixi şәraitin şәrtlәndirdiyi süni seçmә nәticәsindә insanların bu vә ya digәr tәlәbatını tәmin etmәyә uyğunlaşan E.h.-nın müxtәlif cinslәri formalaşmışdır. Heyvandarlıq inkişaf etdikcә, nәslin daha yüksәk mәhsuldar olması üçün cütlәrin istiqamәtli seçmә vә taylaşdırılması tәtbiq olunmağa başlandı; mövcud cinslәr tәkmillәşdirilir, hәmçinin cәmiyyәtin artmaqda olan tәlәbatına uyğun olan yenilәri yaradılır, Bu E.h.-nın mәhsuldarlığının onların vәhşi әcdadlarına nisbәtәn on vә yüz dәfәlәrlә çox olması ilә nәticәlәndi. Belә ki, vәhşi toyuq ildә 15 yumurta verirsә, müasir yumurtalıq hibrid toyuqlar (mәs., “Hayseks belıy” krossu toyuqları) 300 vә daha çox yumurta verir; vәhşi cütdırnaqlı gövşәyәn heyvanlar bir laktasiyada cәmi bir neçә yüz kq süd verdiyi halda müasir südlük istiqamәtli inәklәr (mәs., Holştin cinsli) 25 min kq-dan artıq süd verir; qaban ildә 1 dәfә 5– 6 çoşqa doğursa, müasir donuz cinslәri (mәs.,iri ağ donuz cinsi ) 10–12 bala verir; anac donuz dәfә ildә 2–3 dәfә çoşqalayır.

    E. h. növlәrinin sayı fasilәsiz olaraq artır. Belә ki, 20 әsrdә Avropa maralı әhlilәşdirilmiş, 1950-ci illәrdә müşk buğasının әhlilәşdirilmәsinә başlanmış, xәzdәrili heyvanların, qulan, sığın, antilop vә nin әhlilәşdirilmәsi davam edir.

    EV HEYVANLARI

    EV HEYVANLARI – әsasәn, tәsәrrüfat ehtiyaclarını ödәmәk mәqsәdilә bağlı halda insanın nәzarәti altında çoxaldılan vә cinslәrә ayrılan heyvanlar. E.h. davranışı, eksteryeri, interyeri, mәhsuldarlığı ilә vәhşi әcdadlarından fәrqlәnir. Vәhşi formaların bütün xassәlәrini saxlayan әlә öyrә dilmiş (әhlilәşdirilmi ş) heyvanları E.h.-ndan fәrqlәnditmәk lazımdır. İnsan әzәldәn müәyyәn yerdә yaşayan, onun qidaya tәlәbatını daha çox tәmin edәn, iş, ov vә s. üçün istifadә edilә bilәn, mәhsuldarlıq keyfiyyәtlәrinin tәkmillәşmәsinә daha asanlıqla uyğunlaşan heyvan növlәrini seçәrәk әlә öyrәtmiş vә әhlilәşdirmişdir. Əhlilәşdirmә әsasәn, yerüstü hәyat tәrzi keçirәn xordalılar tipindәn yalnız 2 әn yüksәk tәşkil olunmuş heyvan sinfini (quşlar vә mәmәlilәr) әhatә edirdi; bu zaman hazırda mövcud olan tәqr. 4 (digәr mәlumatlara görә tәqr 5) min növ mәmәlinin yalnız 60 növü (әsas E.h.-nın mәnşәyi haqqında Domestikasiya mәq.-nin  cәdvәlinә  bax) әhlilәşdirilmişdir. E.h.-nın çox hissәsini hәr hansı bir mәhsul (süd, yun vә s.) alınan, yaxud müxtәlif işlәrdә istifad edilәn kәnd tәsәrrüfatı heyvanları tәşkil edir. Qaramal, at, eşşәk, qoyun, keçi, donuz, dәvә, maral,  quşlar  (toyuq,  qaz vә s.), adadovşanı, bağlı saxlanan xәzdәrili heyvanlar (su samuru, tülkü vә s.), hәmçinin arılar vә ipәkqurdu E.h.-na aid edilir. İtlәr vә ev pişiklәri, gölmәçә vә akvariumlarda yetişdirilәn әhlilәşdirilmiş balıq formaları, bağlı şәraitdә yetişdirilәn dekorativ vә oxuyan quşlar, dekorativ gәmiricilәr, hәmçinin laboratoriya heyvanları da E. h.sayılır.

    İctimai-iqtisadi vә ictimai-tarixi şәraitin şәrtlәndirdiyi süni seçmә nәticәsindә insanların bu vә ya digәr tәlәbatını tәmin etmәyә uyğunlaşan E.h.-nın müxtәlif cinslәri formalaşmışdır. Heyvandarlıq inkişaf etdikcә, nәslin daha yüksәk mәhsuldar olması üçün cütlәrin istiqamәtli seçmә vә taylaşdırılması tәtbiq olunmağa başlandı; mövcud cinslәr tәkmillәşdirilir, hәmçinin cәmiyyәtin artmaqda olan tәlәbatına uyğun olan yenilәri yaradılır, Bu E.h.-nın mәhsuldarlığının onların vәhşi әcdadlarına nisbәtәn on vә yüz dәfәlәrlә çox olması ilә nәticәlәndi. Belә ki, vәhşi toyuq ildә 15 yumurta verirsә, müasir yumurtalıq hibrid toyuqlar (mәs., “Hayseks belıy” krossu toyuqları) 300 vә daha çox yumurta verir; vәhşi cütdırnaqlı gövşәyәn heyvanlar bir laktasiyada cәmi bir neçә yüz kq süd verdiyi halda müasir südlük istiqamәtli inәklәr (mәs., Holştin cinsli) 25 min kq-dan artıq süd verir; qaban ildә 1 dәfә 5– 6 çoşqa doğursa, müasir donuz cinslәri (mәs.,iri ağ donuz cinsi ) 10–12 bala verir; anac donuz dәfә ildә 2–3 dәfә çoşqalayır.

    E. h. növlәrinin sayı fasilәsiz olaraq artır. Belә ki, 20 әsrdә Avropa maralı әhlilәşdirilmiş, 1950-ci illәrdә müşk buğasının әhlilәşdirilmәsinә başlanmış, xәzdәrili heyvanların, qulan, sığın, antilop vә nin әhlilәşdirilmәsi davam edir.