Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DOPİNQ

    ДÓПИНГ (инэ. допе – наркотик вермяк) – физики вя психи фяалиййяти мцвяггяти эцъляндирян, идманда истифадяси гадаьан олунан фармаколожи препаратлар, маддяляр вя методлар. Дилчилярин чоху “Д” сюзцнцн дини айинлярдя истифадя едилян вя банту диалектиндя наркотик ички билдирян “доп” сюзцндян ямяля эялдийини эюстярир. Инэилис дилиндя гисмян дяйишилмиш “допе” шяклиндя 1889 илдя мейдана чыхмыш вя илк вахтлар гачыш атларынын стимулйасийасы цчцн истифадя олунан наркотик гарышыьына дейилмишдир. Физики вя психи фяалиййятин стимулйасийасы вя идманда йцксяк нятиъяляр газанмаг мягсядиля мцхтялиф маддялярдян истифадя щаллары Гядим Йунаныстанын Олимпийа Ойунлары тарихиндян мялумдур. Мцасир идманда Д.-ин тятбигиня 19 ясрин орталарында башланылмышдыр. Д.-дян истифадяйя эюря идман йарышларындан кянарлашдырма щадисяси илк дяфя 1865 илдя Амстердамда шящярин каналларында кечирилян цзэцчцлцк йарышы заманы гейдя алынмышдыр. 1896 илдя инэилис велосипедчиси А.Линтон чох эцълц препаратын йцксяк дозасындан юлмцшдцр. П. де Кубертен Олимпийа гайдалары мяъяллясини тяртиб едяркян “Щявяскарлыг щаггында” параграфда йазмышдыр: “Наркотиклярин вя йа сцни фяалиййятартыран васитялярин бцтцн нювляринин истифадяси гадаьан едилир вя щяр щансы формада допинги гябул едян, йахуд ону тяклиф едян бцтцн шяхсляр щявяскар йарышларына вя Олимпийа Ойунларына бурахылмырлар”. Бунунла беля 1930-ъу иллярдя идманда Д. маддяляринин гябул едилмяси щаллары чохалмаьа башлады. 1933 илдя БОК-ун тибби комиссийасы идманчылара бир сыра фармаколожи препаратдан (синир фяалиййяти стимулйаторлары, наркотик аналэетикляр, анаболик васитяляр, бязи щормонлар, сидикговуъу препаратлар
    вя с.) истифадяни гадаьан етди.


    1968 илдян БОК-ун вя бейнялхалг идман федерасийаларынын гайдалары ясасында хцсуси антидопинг комиссийалары тяряфиндян допинг нязаряти щяйата кечирилир (1976 илдя Монреалда Олимпийа Ойунларында илк дяфя анаболик нязарят тятбиг едилди). 1988 илдя Сеулда дцнйа идманы тарихиндя илк дяфя 100 м мясафяйя гачышда дцнйа рекордуну ютцб кечян Олимпийа чемпиону – канадалы идманчы Б.Ъонсон йарышдан кянарлашдырылды. Допинг нязаряти, бир гайда олараг, йарышларын мцкафатчыларына аид едилир. Лакин 1999 илдя бцтцн идманчыларын йохланмасы практикасы эениш тятбиг олунур. Бундан башга, идманчы мяшг заманы, истиращятдя, евдя вя с. йердя йарышданкянар допинг нязарятиндян кечир.


    Идманчыны Д.-дян истифадядя иттищам етмяк цчцн Д. маддяляринин вя йа онларын метаболитляринин биоложи майелярдя (ганда, сидикдя, аьыз суйунда) олмасынын обйектив сцбутуну ялдя етмяк лазымдыр. Айры-айры щалларда, организмдя Д. вя онун метаболитляри тапылмадыгда беля, бир сыра биокимйяви вя щематоложи эюстяриъиляр дялил ола биляр. Идманчынын Д. истифадя етмяси факты сцбута йетирилдикдян сонра о, газандыьы медаллардан, адлардан мящрум едилир, онун идман нятиъяляри, о ъцмлядян Д. истифадя етмякля эюстярдийи рекордлар ляьв олунур. Идманчы Д.-дян истифадяйя эюря биринъи дяфя йарышлардан 2 ил мцддятиня, тякрар щалда ися юмцрлцк кянарлашдырылыр. Допинг йохланышы цчцн нцмуня вермякдян имтина етмяк, Д. препаратларыны дашымаг, онлара сащиб олмаг вя йа онлары йаймаг, щямчинин юзцнцн олдуьу йер щаггында доьру мялумат вермямяк дя идманчынын йарышлардан кянарлашдырылмасына сябяб олур. Идманчынын гадаьан олунмуш препаратлардан вя методлардан истифадя етмясиндя тягсири сцбута йетирилян мяшгчиляр, щякимляр вя диэяр идман персоналы да ихтисасындан мящрум едиля билярляр.


    1999 илин нойабрында мянзил-гярарэащы Монреалда йерляшян Цмумдцнйа Антидопинг Аэентлийи (WАДА) йарадылмышдыр. Аэентлийин 2003 илдя гябул етдийи Цмумдцнйа антидопинг кодекси бейнялхалг вя милли допинг нязаряти гайдалары вя нормативлярини тянзимляйян ясас сяняддир. ЙУНЕСКО-нун 2005 илдя гябул етдийи идманда Д.-ля мцбаризя щаггында Бейнялхалг конвенсийа 1.2.2007 илдян гцввядядир вя бцтцн юлкяляр цчцн иъбаридир. 2007 илдян Азярб. Респ. Шярги Авропа Реэионал Антидопинг Тяшкилатына (РАДО) цзвдцр. 2009 илдя Азярб. Респ. йени Антидопинг Мяъяллясини танымыш вя онун ясасында Милли Антидопинг Гайдаларыны гябул етмишдир. 2010 илдя Бядян тярбийяси вя идман щаггында Азярб. Респ. Ганунуна ялавяляр вя дяйишикликляр едилмиш, идманда допинг васитяляриндян вя (вя йа) методлардан истифадяйя, щямчинин онлардан истифадяйя мяъбур етмяйя вя йа истифадяни тяблиь етмяйя эюря ъинайят мясулиййяти нязярдя тутулмушдур.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DOPİNQ

    ДÓПИНГ (инэ. допе – наркотик вермяк) – физики вя психи фяалиййяти мцвяггяти эцъляндирян, идманда истифадяси гадаьан олунан фармаколожи препаратлар, маддяляр вя методлар. Дилчилярин чоху “Д” сюзцнцн дини айинлярдя истифадя едилян вя банту диалектиндя наркотик ички билдирян “доп” сюзцндян ямяля эялдийини эюстярир. Инэилис дилиндя гисмян дяйишилмиш “допе” шяклиндя 1889 илдя мейдана чыхмыш вя илк вахтлар гачыш атларынын стимулйасийасы цчцн истифадя олунан наркотик гарышыьына дейилмишдир. Физики вя психи фяалиййятин стимулйасийасы вя идманда йцксяк нятиъяляр газанмаг мягсядиля мцхтялиф маддялярдян истифадя щаллары Гядим Йунаныстанын Олимпийа Ойунлары тарихиндян мялумдур. Мцасир идманда Д.-ин тятбигиня 19 ясрин орталарында башланылмышдыр. Д.-дян истифадяйя эюря идман йарышларындан кянарлашдырма щадисяси илк дяфя 1865 илдя Амстердамда шящярин каналларында кечирилян цзэцчцлцк йарышы заманы гейдя алынмышдыр. 1896 илдя инэилис велосипедчиси А.Линтон чох эцълц препаратын йцксяк дозасындан юлмцшдцр. П. де Кубертен Олимпийа гайдалары мяъяллясини тяртиб едяркян “Щявяскарлыг щаггында” параграфда йазмышдыр: “Наркотиклярин вя йа сцни фяалиййятартыран васитялярин бцтцн нювляринин истифадяси гадаьан едилир вя щяр щансы формада допинги гябул едян, йахуд ону тяклиф едян бцтцн шяхсляр щявяскар йарышларына вя Олимпийа Ойунларына бурахылмырлар”. Бунунла беля 1930-ъу иллярдя идманда Д. маддяляринин гябул едилмяси щаллары чохалмаьа башлады. 1933 илдя БОК-ун тибби комиссийасы идманчылара бир сыра фармаколожи препаратдан (синир фяалиййяти стимулйаторлары, наркотик аналэетикляр, анаболик васитяляр, бязи щормонлар, сидикговуъу препаратлар
    вя с.) истифадяни гадаьан етди.


    1968 илдян БОК-ун вя бейнялхалг идман федерасийаларынын гайдалары ясасында хцсуси антидопинг комиссийалары тяряфиндян допинг нязаряти щяйата кечирилир (1976 илдя Монреалда Олимпийа Ойунларында илк дяфя анаболик нязарят тятбиг едилди). 1988 илдя Сеулда дцнйа идманы тарихиндя илк дяфя 100 м мясафяйя гачышда дцнйа рекордуну ютцб кечян Олимпийа чемпиону – канадалы идманчы Б.Ъонсон йарышдан кянарлашдырылды. Допинг нязаряти, бир гайда олараг, йарышларын мцкафатчыларына аид едилир. Лакин 1999 илдя бцтцн идманчыларын йохланмасы практикасы эениш тятбиг олунур. Бундан башга, идманчы мяшг заманы, истиращятдя, евдя вя с. йердя йарышданкянар допинг нязарятиндян кечир.


    Идманчыны Д.-дян истифадядя иттищам етмяк цчцн Д. маддяляринин вя йа онларын метаболитляринин биоложи майелярдя (ганда, сидикдя, аьыз суйунда) олмасынын обйектив сцбутуну ялдя етмяк лазымдыр. Айры-айры щалларда, организмдя Д. вя онун метаболитляри тапылмадыгда беля, бир сыра биокимйяви вя щематоложи эюстяриъиляр дялил ола биляр. Идманчынын Д. истифадя етмяси факты сцбута йетирилдикдян сонра о, газандыьы медаллардан, адлардан мящрум едилир, онун идман нятиъяляри, о ъцмлядян Д. истифадя етмякля эюстярдийи рекордлар ляьв олунур. Идманчы Д.-дян истифадяйя эюря биринъи дяфя йарышлардан 2 ил мцддятиня, тякрар щалда ися юмцрлцк кянарлашдырылыр. Допинг йохланышы цчцн нцмуня вермякдян имтина етмяк, Д. препаратларыны дашымаг, онлара сащиб олмаг вя йа онлары йаймаг, щямчинин юзцнцн олдуьу йер щаггында доьру мялумат вермямяк дя идманчынын йарышлардан кянарлашдырылмасына сябяб олур. Идманчынын гадаьан олунмуш препаратлардан вя методлардан истифадя етмясиндя тягсири сцбута йетирилян мяшгчиляр, щякимляр вя диэяр идман персоналы да ихтисасындан мящрум едиля билярляр.


    1999 илин нойабрында мянзил-гярарэащы Монреалда йерляшян Цмумдцнйа Антидопинг Аэентлийи (WАДА) йарадылмышдыр. Аэентлийин 2003 илдя гябул етдийи Цмумдцнйа антидопинг кодекси бейнялхалг вя милли допинг нязаряти гайдалары вя нормативлярини тянзимляйян ясас сяняддир. ЙУНЕСКО-нун 2005 илдя гябул етдийи идманда Д.-ля мцбаризя щаггында Бейнялхалг конвенсийа 1.2.2007 илдян гцввядядир вя бцтцн юлкяляр цчцн иъбаридир. 2007 илдян Азярб. Респ. Шярги Авропа Реэионал Антидопинг Тяшкилатына (РАДО) цзвдцр. 2009 илдя Азярб. Респ. йени Антидопинг Мяъяллясини танымыш вя онун ясасында Милли Антидопинг Гайдаларыны гябул етмишдир. 2010 илдя Бядян тярбийяси вя идман щаггында Азярб. Респ. Ганунуна ялавяляр вя дяйишикликляр едилмиш, идманда допинг васитяляриндян вя (вя йа) методлардан истифадяйя, щямчинин онлардан истифадяйя мяъбур етмяйя вя йа истифадяни тяблиь етмяйя эюря ъинайят мясулиййяти нязярдя тутулмушдур.

    DOPİNQ

    ДÓПИНГ (инэ. допе – наркотик вермяк) – физики вя психи фяалиййяти мцвяггяти эцъляндирян, идманда истифадяси гадаьан олунан фармаколожи препаратлар, маддяляр вя методлар. Дилчилярин чоху “Д” сюзцнцн дини айинлярдя истифадя едилян вя банту диалектиндя наркотик ички билдирян “доп” сюзцндян ямяля эялдийини эюстярир. Инэилис дилиндя гисмян дяйишилмиш “допе” шяклиндя 1889 илдя мейдана чыхмыш вя илк вахтлар гачыш атларынын стимулйасийасы цчцн истифадя олунан наркотик гарышыьына дейилмишдир. Физики вя психи фяалиййятин стимулйасийасы вя идманда йцксяк нятиъяляр газанмаг мягсядиля мцхтялиф маддялярдян истифадя щаллары Гядим Йунаныстанын Олимпийа Ойунлары тарихиндян мялумдур. Мцасир идманда Д.-ин тятбигиня 19 ясрин орталарында башланылмышдыр. Д.-дян истифадяйя эюря идман йарышларындан кянарлашдырма щадисяси илк дяфя 1865 илдя Амстердамда шящярин каналларында кечирилян цзэцчцлцк йарышы заманы гейдя алынмышдыр. 1896 илдя инэилис велосипедчиси А.Линтон чох эцълц препаратын йцксяк дозасындан юлмцшдцр. П. де Кубертен Олимпийа гайдалары мяъяллясини тяртиб едяркян “Щявяскарлыг щаггында” параграфда йазмышдыр: “Наркотиклярин вя йа сцни фяалиййятартыран васитялярин бцтцн нювляринин истифадяси гадаьан едилир вя щяр щансы формада допинги гябул едян, йахуд ону тяклиф едян бцтцн шяхсляр щявяскар йарышларына вя Олимпийа Ойунларына бурахылмырлар”. Бунунла беля 1930-ъу иллярдя идманда Д. маддяляринин гябул едилмяси щаллары чохалмаьа башлады. 1933 илдя БОК-ун тибби комиссийасы идманчылара бир сыра фармаколожи препаратдан (синир фяалиййяти стимулйаторлары, наркотик аналэетикляр, анаболик васитяляр, бязи щормонлар, сидикговуъу препаратлар
    вя с.) истифадяни гадаьан етди.


    1968 илдян БОК-ун вя бейнялхалг идман федерасийаларынын гайдалары ясасында хцсуси антидопинг комиссийалары тяряфиндян допинг нязаряти щяйата кечирилир (1976 илдя Монреалда Олимпийа Ойунларында илк дяфя анаболик нязарят тятбиг едилди). 1988 илдя Сеулда дцнйа идманы тарихиндя илк дяфя 100 м мясафяйя гачышда дцнйа рекордуну ютцб кечян Олимпийа чемпиону – канадалы идманчы Б.Ъонсон йарышдан кянарлашдырылды. Допинг нязаряти, бир гайда олараг, йарышларын мцкафатчыларына аид едилир. Лакин 1999 илдя бцтцн идманчыларын йохланмасы практикасы эениш тятбиг олунур. Бундан башга, идманчы мяшг заманы, истиращятдя, евдя вя с. йердя йарышданкянар допинг нязарятиндян кечир.


    Идманчыны Д.-дян истифадядя иттищам етмяк цчцн Д. маддяляринин вя йа онларын метаболитляринин биоложи майелярдя (ганда, сидикдя, аьыз суйунда) олмасынын обйектив сцбутуну ялдя етмяк лазымдыр. Айры-айры щалларда, организмдя Д. вя онун метаболитляри тапылмадыгда беля, бир сыра биокимйяви вя щематоложи эюстяриъиляр дялил ола биляр. Идманчынын Д. истифадя етмяси факты сцбута йетирилдикдян сонра о, газандыьы медаллардан, адлардан мящрум едилир, онун идман нятиъяляри, о ъцмлядян Д. истифадя етмякля эюстярдийи рекордлар ляьв олунур. Идманчы Д.-дян истифадяйя эюря биринъи дяфя йарышлардан 2 ил мцддятиня, тякрар щалда ися юмцрлцк кянарлашдырылыр. Допинг йохланышы цчцн нцмуня вермякдян имтина етмяк, Д. препаратларыны дашымаг, онлара сащиб олмаг вя йа онлары йаймаг, щямчинин юзцнцн олдуьу йер щаггында доьру мялумат вермямяк дя идманчынын йарышлардан кянарлашдырылмасына сябяб олур. Идманчынын гадаьан олунмуш препаратлардан вя методлардан истифадя етмясиндя тягсири сцбута йетирилян мяшгчиляр, щякимляр вя диэяр идман персоналы да ихтисасындан мящрум едиля билярляр.


    1999 илин нойабрында мянзил-гярарэащы Монреалда йерляшян Цмумдцнйа Антидопинг Аэентлийи (WАДА) йарадылмышдыр. Аэентлийин 2003 илдя гябул етдийи Цмумдцнйа антидопинг кодекси бейнялхалг вя милли допинг нязаряти гайдалары вя нормативлярини тянзимляйян ясас сяняддир. ЙУНЕСКО-нун 2005 илдя гябул етдийи идманда Д.-ля мцбаризя щаггында Бейнялхалг конвенсийа 1.2.2007 илдян гцввядядир вя бцтцн юлкяляр цчцн иъбаридир. 2007 илдян Азярб. Респ. Шярги Авропа Реэионал Антидопинг Тяшкилатына (РАДО) цзвдцр. 2009 илдя Азярб. Респ. йени Антидопинг Мяъяллясини танымыш вя онун ясасында Милли Антидопинг Гайдаларыны гябул етмишдир. 2010 илдя Бядян тярбийяси вя идман щаггында Азярб. Респ. Ганунуна ялавяляр вя дяйишикликляр едилмиш, идманда допинг васитяляриндян вя (вя йа) методлардан истифадяйя, щямчинин онлардан истифадяйя мяъбур етмяйя вя йа истифадяни тяблиь етмяйя эюря ъинайят мясулиййяти нязярдя тутулмушдур.