Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DÖVLƏT BAŞÇISI

    ДЮВЛЯТ БАШЧЫСЫ – али дювлят щакимиййятинин мяхсус олдуьу, юлкядахили мцнасибятлярдя вя бейнялхалг алямдя дювляти тямсил едян ян йцксяк вязифяли шяхс. Юлкялярин бюйцк яксяриййятиндя Д.б. тяк шяхсдян ибарят ин-тдур (монарх, президент) вя йалныз бязиляриндя о, дювлятин коллеэиал (ямирляр шурасы, президент шурасы, дювлят шурасы вя с.) али органыдыр. Яксяр юлкялярдя Д.б. сечкили президент, бязи юлкялярдя ися щакимиййятя ирсян йийялянян монархдыр (император, крал, султан, ямир).

    П р е з и д е н т йенидян сечилмяк щцгугу иля 4 илдян 7 илядяк мцддятя сечилир. Бязи юлкялярдя йенидянсечилмянин сайы мящдудлашдырылмамышдыр (Мисир, Сурийа вя с.), бязиляриндя ися о, йалныз бир дяфя сечиля биляр (Мексика). Ашаьыдакы сечки тялябляриня уйьун эялян истянилян вятяндаш президент сечиля биляр: йашын ганунла мцяййян едилян щяддян ашаьы олмамасы, бцтцн вятяндаш вя сийаси щцгуглара малик олмасы, юлкядя йашама илляринин мцяййян сайда олмасы вя с. Д.б. сечилмясинин мцхтялиф цсуллары вар: ящали тяряфиндян (Бразилийа, Франса вя с.), парламент тяряфиндян (Маъарыстан), бунун цчцн хцсуси олараг йарадылмыш сечки коллеэийасы тяряфиндян (Алманийа,
    Щиндистан), сечиъиляр коллеэийасы тяряфиндян (АБШ). Президентин сяла- щиййятляри идаряетмя формасындан асылыдыр. Президент, бир гайда олараг, дювлятин хариъи сийасятиня рящбярлийи щяйата кечирир, данышыглар апарыр вя бейнялхалг мцгавиляляри, ратификасийа сянядлярини имзалайыр, юлкядя аккредитасийа алан дипломатик нцмайяндялярин етимаднамялярини вя эеричаьырылма сянядлярини гябул едир; силащлы гцввялярин Али баш команданыдыр; вятяндашлыг мясялялярини щялл едир, дювлят мцкафатлары иля тялтиф едир вя яфветмяни щяйата кечирир.


    Президент республикасында (Мексика, АБШ) Д.б. юз сялащиййятлярини мцстягил щяйата кечирир. Гарышыг президент-парламент (Русийа) вя парламент (Алманийа, Италийа) республикаларында о, сялащиййятлярини щюкумятин вя парламентин иштиракы иля щяйата кечирир вя бу заман дювлят щакимиййяти системиндя щялледиъи институт олараг галыр.


    Идаряетмянин истянилян формасында президент юз щярякятляриня эюря мясулиййят дашыйыр. Мясулиййятя ъялбетмя проседуру президентин парламент тяряфиндян вязифясиндян кянарлашдырылмасы вя мящкямяйя верилмяси иля нятиъяляня биляр. Бязи юлкялярдя (Алманийа) парламент йалныз иттищам щюкмцнц гябул едир, президентин юз вязифясиндян кянарлашдырылмасы щаггында гярары ися конститусийа мящкямяси гябул едир.


    М о н а р х Д.б. вязифясини ирсян алыр (истисна олан Малайзийада монарх федерасийа субйектляринин султанлары тяряфиндян сечилир). Вялиящдлийин мцхтялиф цсуллары вар: салича (йалныз оьуллар доьулма сырасы- на эюря тахт-таъа йийялянирляр), Кастилийа (оьул йашъа гыздан кичик олса да, цстцнлцйя маликдир), Скандинавийа (оьуллар вя гызлар ейни щцгуглара маликдирляр), мцсялман (вариси аиля шурасы мцяййян едир), Австрийа (гадынлар мцяййян шяртляр дахилиндя монарх ола билярляр), адят щцгугуна эюря варислик (тахт-таъын варисини тайфа башчылары шурасы юлянин оьулларындан мцяййянляшдирир).


    Монархын сялащиййятляри идаряетмя формасындан асылыдыр. Мцтляг вя йарым-мцтляг монархийаларда (мцсялман дцнйасынын бязи юлкяляриндя) монарх юлкяни юзц мцстягил идаря едир, али щаким вя дини рящбярдир. Дуалист монархийаларда (Иорданийа, Кцвейт) монархын щакимиййятини парламент мящдудлашдырыр, лакин о, вето щцгугуна маликдир; бундан ялавя, назирляри тяйин едир. Парламент монархийаларында (Б.Британийа, Йапонийа, Испанийа) монарх реал сялащиййятляря малик дейил, юлкяни парламент сечкиляриндя галиб эялмиш партийанын йаратдыьы щюкумят идаря едир. Тахта чыхмаьын рясмиляшдирилмяси бир чох юлкядя хцсуси таъгойма мярасими иля баьлыдыр. Парламент дювлят бцдъясиндян щяр ил монарха сарайыны вя аиля цзвлярини сахламаг цчцн мцяййян мябляь айырыр. Монарх тохунулмаз шяхсдир, юз щярякятляриня эюря щцгуги мясулиййят дашымыр, она эюря дя тарихян монархларын щакимиййятдян узаглашдырылмасы дювлят чеврилишляри вя ингилабларла баьлыдыр. Монарх азйашлы олдугда, йахуд диэяр сябяблярдян узун мцддят сялащиййятлярини щяйата кечиря билмядикдя, реэент вя йа реэент шурасы тяйин едилир.

    Азярб. Респ.-нда Д.б. Азярб. Респ.-нын Президентидир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DÖVLƏT BAŞÇISI

    ДЮВЛЯТ БАШЧЫСЫ – али дювлят щакимиййятинин мяхсус олдуьу, юлкядахили мцнасибятлярдя вя бейнялхалг алямдя дювляти тямсил едян ян йцксяк вязифяли шяхс. Юлкялярин бюйцк яксяриййятиндя Д.б. тяк шяхсдян ибарят ин-тдур (монарх, президент) вя йалныз бязиляриндя о, дювлятин коллеэиал (ямирляр шурасы, президент шурасы, дювлят шурасы вя с.) али органыдыр. Яксяр юлкялярдя Д.б. сечкили президент, бязи юлкялярдя ися щакимиййятя ирсян йийялянян монархдыр (император, крал, султан, ямир).

    П р е з и д е н т йенидян сечилмяк щцгугу иля 4 илдян 7 илядяк мцддятя сечилир. Бязи юлкялярдя йенидянсечилмянин сайы мящдудлашдырылмамышдыр (Мисир, Сурийа вя с.), бязиляриндя ися о, йалныз бир дяфя сечиля биляр (Мексика). Ашаьыдакы сечки тялябляриня уйьун эялян истянилян вятяндаш президент сечиля биляр: йашын ганунла мцяййян едилян щяддян ашаьы олмамасы, бцтцн вятяндаш вя сийаси щцгуглара малик олмасы, юлкядя йашама илляринин мцяййян сайда олмасы вя с. Д.б. сечилмясинин мцхтялиф цсуллары вар: ящали тяряфиндян (Бразилийа, Франса вя с.), парламент тяряфиндян (Маъарыстан), бунун цчцн хцсуси олараг йарадылмыш сечки коллеэийасы тяряфиндян (Алманийа,
    Щиндистан), сечиъиляр коллеэийасы тяряфиндян (АБШ). Президентин сяла- щиййятляри идаряетмя формасындан асылыдыр. Президент, бир гайда олараг, дювлятин хариъи сийасятиня рящбярлийи щяйата кечирир, данышыглар апарыр вя бейнялхалг мцгавиляляри, ратификасийа сянядлярини имзалайыр, юлкядя аккредитасийа алан дипломатик нцмайяндялярин етимаднамялярини вя эеричаьырылма сянядлярини гябул едир; силащлы гцввялярин Али баш команданыдыр; вятяндашлыг мясялялярини щялл едир, дювлят мцкафатлары иля тялтиф едир вя яфветмяни щяйата кечирир.


    Президент республикасында (Мексика, АБШ) Д.б. юз сялащиййятлярини мцстягил щяйата кечирир. Гарышыг президент-парламент (Русийа) вя парламент (Алманийа, Италийа) республикаларында о, сялащиййятлярини щюкумятин вя парламентин иштиракы иля щяйата кечирир вя бу заман дювлят щакимиййяти системиндя щялледиъи институт олараг галыр.


    Идаряетмянин истянилян формасында президент юз щярякятляриня эюря мясулиййят дашыйыр. Мясулиййятя ъялбетмя проседуру президентин парламент тяряфиндян вязифясиндян кянарлашдырылмасы вя мящкямяйя верилмяси иля нятиъяляня биляр. Бязи юлкялярдя (Алманийа) парламент йалныз иттищам щюкмцнц гябул едир, президентин юз вязифясиндян кянарлашдырылмасы щаггында гярары ися конститусийа мящкямяси гябул едир.


    М о н а р х Д.б. вязифясини ирсян алыр (истисна олан Малайзийада монарх федерасийа субйектляринин султанлары тяряфиндян сечилир). Вялиящдлийин мцхтялиф цсуллары вар: салича (йалныз оьуллар доьулма сырасы- на эюря тахт-таъа йийялянирляр), Кастилийа (оьул йашъа гыздан кичик олса да, цстцнлцйя маликдир), Скандинавийа (оьуллар вя гызлар ейни щцгуглара маликдирляр), мцсялман (вариси аиля шурасы мцяййян едир), Австрийа (гадынлар мцяййян шяртляр дахилиндя монарх ола билярляр), адят щцгугуна эюря варислик (тахт-таъын варисини тайфа башчылары шурасы юлянин оьулларындан мцяййянляшдирир).


    Монархын сялащиййятляри идаряетмя формасындан асылыдыр. Мцтляг вя йарым-мцтляг монархийаларда (мцсялман дцнйасынын бязи юлкяляриндя) монарх юлкяни юзц мцстягил идаря едир, али щаким вя дини рящбярдир. Дуалист монархийаларда (Иорданийа, Кцвейт) монархын щакимиййятини парламент мящдудлашдырыр, лакин о, вето щцгугуна маликдир; бундан ялавя, назирляри тяйин едир. Парламент монархийаларында (Б.Британийа, Йапонийа, Испанийа) монарх реал сялащиййятляря малик дейил, юлкяни парламент сечкиляриндя галиб эялмиш партийанын йаратдыьы щюкумят идаря едир. Тахта чыхмаьын рясмиляшдирилмяси бир чох юлкядя хцсуси таъгойма мярасими иля баьлыдыр. Парламент дювлят бцдъясиндян щяр ил монарха сарайыны вя аиля цзвлярини сахламаг цчцн мцяййян мябляь айырыр. Монарх тохунулмаз шяхсдир, юз щярякятляриня эюря щцгуги мясулиййят дашымыр, она эюря дя тарихян монархларын щакимиййятдян узаглашдырылмасы дювлят чеврилишляри вя ингилабларла баьлыдыр. Монарх азйашлы олдугда, йахуд диэяр сябяблярдян узун мцддят сялащиййятлярини щяйата кечиря билмядикдя, реэент вя йа реэент шурасы тяйин едилир.

    Азярб. Респ.-нда Д.б. Азярб. Респ.-нын Президентидир.

    DÖVLƏT BAŞÇISI

    ДЮВЛЯТ БАШЧЫСЫ – али дювлят щакимиййятинин мяхсус олдуьу, юлкядахили мцнасибятлярдя вя бейнялхалг алямдя дювляти тямсил едян ян йцксяк вязифяли шяхс. Юлкялярин бюйцк яксяриййятиндя Д.б. тяк шяхсдян ибарят ин-тдур (монарх, президент) вя йалныз бязиляриндя о, дювлятин коллеэиал (ямирляр шурасы, президент шурасы, дювлят шурасы вя с.) али органыдыр. Яксяр юлкялярдя Д.б. сечкили президент, бязи юлкялярдя ися щакимиййятя ирсян йийялянян монархдыр (император, крал, султан, ямир).

    П р е з и д е н т йенидян сечилмяк щцгугу иля 4 илдян 7 илядяк мцддятя сечилир. Бязи юлкялярдя йенидянсечилмянин сайы мящдудлашдырылмамышдыр (Мисир, Сурийа вя с.), бязиляриндя ися о, йалныз бир дяфя сечиля биляр (Мексика). Ашаьыдакы сечки тялябляриня уйьун эялян истянилян вятяндаш президент сечиля биляр: йашын ганунла мцяййян едилян щяддян ашаьы олмамасы, бцтцн вятяндаш вя сийаси щцгуглара малик олмасы, юлкядя йашама илляринин мцяййян сайда олмасы вя с. Д.б. сечилмясинин мцхтялиф цсуллары вар: ящали тяряфиндян (Бразилийа, Франса вя с.), парламент тяряфиндян (Маъарыстан), бунун цчцн хцсуси олараг йарадылмыш сечки коллеэийасы тяряфиндян (Алманийа,
    Щиндистан), сечиъиляр коллеэийасы тяряфиндян (АБШ). Президентин сяла- щиййятляри идаряетмя формасындан асылыдыр. Президент, бир гайда олараг, дювлятин хариъи сийасятиня рящбярлийи щяйата кечирир, данышыглар апарыр вя бейнялхалг мцгавиляляри, ратификасийа сянядлярини имзалайыр, юлкядя аккредитасийа алан дипломатик нцмайяндялярин етимаднамялярини вя эеричаьырылма сянядлярини гябул едир; силащлы гцввялярин Али баш команданыдыр; вятяндашлыг мясялялярини щялл едир, дювлят мцкафатлары иля тялтиф едир вя яфветмяни щяйата кечирир.


    Президент республикасында (Мексика, АБШ) Д.б. юз сялащиййятлярини мцстягил щяйата кечирир. Гарышыг президент-парламент (Русийа) вя парламент (Алманийа, Италийа) республикаларында о, сялащиййятлярини щюкумятин вя парламентин иштиракы иля щяйата кечирир вя бу заман дювлят щакимиййяти системиндя щялледиъи институт олараг галыр.


    Идаряетмянин истянилян формасында президент юз щярякятляриня эюря мясулиййят дашыйыр. Мясулиййятя ъялбетмя проседуру президентин парламент тяряфиндян вязифясиндян кянарлашдырылмасы вя мящкямяйя верилмяси иля нятиъяляня биляр. Бязи юлкялярдя (Алманийа) парламент йалныз иттищам щюкмцнц гябул едир, президентин юз вязифясиндян кянарлашдырылмасы щаггында гярары ися конститусийа мящкямяси гябул едир.


    М о н а р х Д.б. вязифясини ирсян алыр (истисна олан Малайзийада монарх федерасийа субйектляринин султанлары тяряфиндян сечилир). Вялиящдлийин мцхтялиф цсуллары вар: салича (йалныз оьуллар доьулма сырасы- на эюря тахт-таъа йийялянирляр), Кастилийа (оьул йашъа гыздан кичик олса да, цстцнлцйя маликдир), Скандинавийа (оьуллар вя гызлар ейни щцгуглара маликдирляр), мцсялман (вариси аиля шурасы мцяййян едир), Австрийа (гадынлар мцяййян шяртляр дахилиндя монарх ола билярляр), адят щцгугуна эюря варислик (тахт-таъын варисини тайфа башчылары шурасы юлянин оьулларындан мцяййянляшдирир).


    Монархын сялащиййятляри идаряетмя формасындан асылыдыр. Мцтляг вя йарым-мцтляг монархийаларда (мцсялман дцнйасынын бязи юлкяляриндя) монарх юлкяни юзц мцстягил идаря едир, али щаким вя дини рящбярдир. Дуалист монархийаларда (Иорданийа, Кцвейт) монархын щакимиййятини парламент мящдудлашдырыр, лакин о, вето щцгугуна маликдир; бундан ялавя, назирляри тяйин едир. Парламент монархийаларында (Б.Британийа, Йапонийа, Испанийа) монарх реал сялащиййятляря малик дейил, юлкяни парламент сечкиляриндя галиб эялмиш партийанын йаратдыьы щюкумят идаря едир. Тахта чыхмаьын рясмиляшдирилмяси бир чох юлкядя хцсуси таъгойма мярасими иля баьлыдыр. Парламент дювлят бцдъясиндян щяр ил монарха сарайыны вя аиля цзвлярини сахламаг цчцн мцяййян мябляь айырыр. Монарх тохунулмаз шяхсдир, юз щярякятляриня эюря щцгуги мясулиййят дашымыр, она эюря дя тарихян монархларын щакимиййятдян узаглашдырылмасы дювлят чеврилишляри вя ингилабларла баьлыдыр. Монарх азйашлы олдугда, йахуд диэяр сябяблярдян узун мцддят сялащиййятлярини щяйата кечиря билмядикдя, реэент вя йа реэент шурасы тяйин едилир.

    Азярб. Респ.-нда Д.б. Азярб. Респ.-нын Президентидир.