Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DÖVLƏT GƏRAY II

    ДЮВЛЯТ ЭЯРАЙ ЫЫ (1648, Ядирня – 1718, Визе) – Эярайиляр сцлалясиндян Крым ханы [1699–1702; 1709–13]. Ы Сялим Эярай 1699 илдя ханлыьын идарячилийини оьлу ЫЫ Д.Э.-а веряряк щакимиййятдян узаглашмышды. Щакимиййятинин яввялиндя кальа (вялиящд) вя нуряддин мянсябиня тяйин едийи гардашлары иля мцнагишя баш вермишди. Гардашы Гази Эярай Буъаьа гачараг бурада Крым ханлыьынын табелийиндян чыхмаьа чалышан ногайлары ятрафына топлайараг гийам галдырмышды. Гийамы йатырмаьа мцвяффяг олан ЫЫ Д.Э. тезликля хариъи сийасятдя чятинликлярля гаршылашмышды. Карловтсы конгреси заманы Русийа иля сцлщ баьлайан Османлы империйасы Крым ханынын Ы Пйотрун Тцркийя сярщядляриндя галалар тикдиряряк полйакларла бирэя Истанбула гаршы йени щцъума щазырлашдыьына даир эюндярдийи мялуматлара ящямиййят вермямишди. Беля вязиййятдя ЫЫ Д.Э. султанын иъазяси олмадан бюйцк гошун топлайараг руслара гаршы йцрцш тяшкил етмяйя ъящд эюстярмиш, лакин бундан хябяр тутан Султан ЫЫ Мустафа ону ханлыгдан узаглашдырмыш вя Ы Сялим Эярайы йенидян щакимиййятя эятирмишди. ЫЫ Д.Э. ися Кубана кечяряк чяркязляря сыьынмышды.


    1703 илин гышында ЫЫЫ Ящмядин тахта чыхмасындан сонра икинъи дяфя Крым ханы олмушдур (1709). Прут сяфяри (1711) заманы Балтачы Мещмед паша иля бирэя руслара гаршы вурушмуш Крым гошунларына башчылыг етмишдир. Прут дюйцшцнцн гялябя иля йекунлашмасында мцщцм рол ойнамыш, бундан сонра Полша, Русийа вя Исвеч иля баьлы сийасятин идарячилийи она щяваля олунмушду. Лакин Русийа иля имзаланан Прут мцгавилясини (1711) гябул етмядийиндян Султан ЫЫЫ Ящмядля мцнасибятляриндя сойуглуг йаранмыш, Османлы дювлятиня сыьынан Исвеч кралы ХЫЫ Карла щюрмятсизлик етмякдя иттищам олунараг вязифясиндян азад едилмиш (1713), яввялъя Эелиболуйа, сонра Родоса сцрэцн олунмушдур. Даща сонра Визедя мяскунлашмыш вя бурада вяфат етмишдир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DÖVLƏT GƏRAY II

    ДЮВЛЯТ ЭЯРАЙ ЫЫ (1648, Ядирня – 1718, Визе) – Эярайиляр сцлалясиндян Крым ханы [1699–1702; 1709–13]. Ы Сялим Эярай 1699 илдя ханлыьын идарячилийини оьлу ЫЫ Д.Э.-а веряряк щакимиййятдян узаглашмышды. Щакимиййятинин яввялиндя кальа (вялиящд) вя нуряддин мянсябиня тяйин едийи гардашлары иля мцнагишя баш вермишди. Гардашы Гази Эярай Буъаьа гачараг бурада Крым ханлыьынын табелийиндян чыхмаьа чалышан ногайлары ятрафына топлайараг гийам галдырмышды. Гийамы йатырмаьа мцвяффяг олан ЫЫ Д.Э. тезликля хариъи сийасятдя чятинликлярля гаршылашмышды. Карловтсы конгреси заманы Русийа иля сцлщ баьлайан Османлы империйасы Крым ханынын Ы Пйотрун Тцркийя сярщядляриндя галалар тикдиряряк полйакларла бирэя Истанбула гаршы йени щцъума щазырлашдыьына даир эюндярдийи мялуматлара ящямиййят вермямишди. Беля вязиййятдя ЫЫ Д.Э. султанын иъазяси олмадан бюйцк гошун топлайараг руслара гаршы йцрцш тяшкил етмяйя ъящд эюстярмиш, лакин бундан хябяр тутан Султан ЫЫ Мустафа ону ханлыгдан узаглашдырмыш вя Ы Сялим Эярайы йенидян щакимиййятя эятирмишди. ЫЫ Д.Э. ися Кубана кечяряк чяркязляря сыьынмышды.


    1703 илин гышында ЫЫЫ Ящмядин тахта чыхмасындан сонра икинъи дяфя Крым ханы олмушдур (1709). Прут сяфяри (1711) заманы Балтачы Мещмед паша иля бирэя руслара гаршы вурушмуш Крым гошунларына башчылыг етмишдир. Прут дюйцшцнцн гялябя иля йекунлашмасында мцщцм рол ойнамыш, бундан сонра Полша, Русийа вя Исвеч иля баьлы сийасятин идарячилийи она щяваля олунмушду. Лакин Русийа иля имзаланан Прут мцгавилясини (1711) гябул етмядийиндян Султан ЫЫЫ Ящмядля мцнасибятляриндя сойуглуг йаранмыш, Османлы дювлятиня сыьынан Исвеч кралы ХЫЫ Карла щюрмятсизлик етмякдя иттищам олунараг вязифясиндян азад едилмиш (1713), яввялъя Эелиболуйа, сонра Родоса сцрэцн олунмушдур. Даща сонра Визедя мяскунлашмыш вя бурада вяфат етмишдир.

    DÖVLƏT GƏRAY II

    ДЮВЛЯТ ЭЯРАЙ ЫЫ (1648, Ядирня – 1718, Визе) – Эярайиляр сцлалясиндян Крым ханы [1699–1702; 1709–13]. Ы Сялим Эярай 1699 илдя ханлыьын идарячилийини оьлу ЫЫ Д.Э.-а веряряк щакимиййятдян узаглашмышды. Щакимиййятинин яввялиндя кальа (вялиящд) вя нуряддин мянсябиня тяйин едийи гардашлары иля мцнагишя баш вермишди. Гардашы Гази Эярай Буъаьа гачараг бурада Крым ханлыьынын табелийиндян чыхмаьа чалышан ногайлары ятрафына топлайараг гийам галдырмышды. Гийамы йатырмаьа мцвяффяг олан ЫЫ Д.Э. тезликля хариъи сийасятдя чятинликлярля гаршылашмышды. Карловтсы конгреси заманы Русийа иля сцлщ баьлайан Османлы империйасы Крым ханынын Ы Пйотрун Тцркийя сярщядляриндя галалар тикдиряряк полйакларла бирэя Истанбула гаршы йени щцъума щазырлашдыьына даир эюндярдийи мялуматлара ящямиййят вермямишди. Беля вязиййятдя ЫЫ Д.Э. султанын иъазяси олмадан бюйцк гошун топлайараг руслара гаршы йцрцш тяшкил етмяйя ъящд эюстярмиш, лакин бундан хябяр тутан Султан ЫЫ Мустафа ону ханлыгдан узаглашдырмыш вя Ы Сялим Эярайы йенидян щакимиййятя эятирмишди. ЫЫ Д.Э. ися Кубана кечяряк чяркязляря сыьынмышды.


    1703 илин гышында ЫЫЫ Ящмядин тахта чыхмасындан сонра икинъи дяфя Крым ханы олмушдур (1709). Прут сяфяри (1711) заманы Балтачы Мещмед паша иля бирэя руслара гаршы вурушмуш Крым гошунларына башчылыг етмишдир. Прут дюйцшцнцн гялябя иля йекунлашмасында мцщцм рол ойнамыш, бундан сонра Полша, Русийа вя Исвеч иля баьлы сийасятин идарячилийи она щяваля олунмушду. Лакин Русийа иля имзаланан Прут мцгавилясини (1711) гябул етмядийиндян Султан ЫЫЫ Ящмядля мцнасибятляриндя сойуглуг йаранмыш, Османлы дювлятиня сыьынан Исвеч кралы ХЫЫ Карла щюрмятсизлик етмякдя иттищам олунараг вязифясиндян азад едилмиш (1713), яввялъя Эелиболуйа, сонра Родоса сцрэцн олунмушдур. Даща сонра Визедя мяскунлашмыш вя бурада вяфат етмишдир.