Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DÖVLƏT İDARƏÇİLİYİ

    ДЮВЛЯТ ИДАРЯЧИЛИЙИ – дювлятин гаршысында дуран вязифялярин йериня йетирилмяси эедишиндя дювлятин ъямиййятя тяшкиледиъи тясири. Ъямиййятин нормал фяалиййяти вя инкишафынын зярури шярти олан сосиал идарячилик нювцдцр.


    Дювлят щакимиййятинин атрибутларындан бири олан Д.и.-нин юз спесификасы вардыр. Д.и.-нин субйекти дювлятдир вя онун органлары, дювлят идаряляри, дювлят тяшкилатлары, айры-айры вязифяли шяхсляр дювлятин адындан чыхыш едир. Д.и.-нин обйекти цмуми мараглара аид олан сащялярдя (о ъцмлядян, игтисади сащядя) инсанларын бирэя фяалиййятидир. Идарячилийин субйекти иля обйекти арасындакы мцнасибят кими нязярдян кечирилян Д.и. субйект тяряфиндян бир сыра ардыъыл ямялиййатларын йериня йетирилмясини нязярдя тутур: гярарларын щазырланмасы вя гябулу, бу гярарларын йериня йетирилмяси цзря фяалиййят, верилмиш гярарларын йериня йетирилмясиня нязарят, нятиъялярин йекунлашдырылмасы вя йекун нятиъяляр цзря сонракы фяалиййятин планлашдырылмасы (бах Гярарларын гябулу).


    Мцхтялиф дюврлярдя вя юлкялярдя бу вя йа диэяр амиллярин тясириндян асылы олараг, Д.и. сащяси эащ эенишлянир, эащ да даралырды. Д.и.-ня щядгойманын база принсипи субсидиарлыгдыр ки, буна ясасян идарячилийин ашаьы сявиййясиндя щялл олуна билян мясяляляри йухары сявиййяйя ютцрмяйин мянасы йохдур, иътимаи вя щакимиййят институтларынын гаршылыглы мцнасибятляриндя ися дювлят органлары иътимаи ишляря вятяндашлар вя онларын юзцнцтяшкил гайдасында йаратдыглары бирликляр йалныз щяр щансы проблеми мцстягил шякилдя щялл едя билмядикдя гарышмалыдыр. Бязи юлкялярдя (мяс., Португалийада) субсидиарлыг принсипи конститусийада тясбит олунмушдур. Д.и. сащясиндя бир сыра универсал принсипляр (йяни истянилян дюврдя истянилян дювлятдя тятбиг едиля билян) мювъуддур ки, дювлят органлары системи – ганунчулуг, ийерархийачылыг, мцхтялиф органларын гаршылыглы фяалиййяти, онларын мцстягиллийи вя бязи локал принсипляр (йяни бязи тарихи дюврляр вя айры-айры дювлятляр, йахуд дювлятляр групу цчцн етибарлы олан) – халгын щакимиййяти, дювлятин тякбашына башчысынын мцтляг али щакимиййяти вя с. онларын ясасында гурулур вя фяалиййят эюстярир.


    Д.и. мцхтялиф методларла щяйата кечирилир: щцгуги нормаларын йарадылмасы вя санксийалашдырылмасы; щцгуги нормаларын реаллашдырылмасы цчцн шяраит йарадылмасы; мадди вя мяняви стимуллашдырма тядбирляри, лайищяляри вя програмлары малиййяляшдирмя вя диэяр ресурсларла тяминетмя; милли эялирин бцдъя васитясиля бюлцшдцрцлмяси; щцгуг чярчивясиндя зор тятбиги; ящалинин сяфярбяр едилмяси; информасийа тяминаты; мцхтялиф сащялярдя методики тювсийялярин щазырланмасы; стандартларын ишляниб щазырланмасы, гябулу вя дястяклянмяси; йохлайыъы вя нязарятедиъи фяалиййят вя с.

    Д.и. эениш мянада бцтцн дювлят органларынын щяйата кечирдийи идаряетмя кими вя дар мянада йалныз иъраедиъи щакимиййят органларынын фяалиййяти кими фяргляндирилир.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DÖVLƏT İDARƏÇİLİYİ

    ДЮВЛЯТ ИДАРЯЧИЛИЙИ – дювлятин гаршысында дуран вязифялярин йериня йетирилмяси эедишиндя дювлятин ъямиййятя тяшкиледиъи тясири. Ъямиййятин нормал фяалиййяти вя инкишафынын зярури шярти олан сосиал идарячилик нювцдцр.


    Дювлят щакимиййятинин атрибутларындан бири олан Д.и.-нин юз спесификасы вардыр. Д.и.-нин субйекти дювлятдир вя онун органлары, дювлят идаряляри, дювлят тяшкилатлары, айры-айры вязифяли шяхсляр дювлятин адындан чыхыш едир. Д.и.-нин обйекти цмуми мараглара аид олан сащялярдя (о ъцмлядян, игтисади сащядя) инсанларын бирэя фяалиййятидир. Идарячилийин субйекти иля обйекти арасындакы мцнасибят кими нязярдян кечирилян Д.и. субйект тяряфиндян бир сыра ардыъыл ямялиййатларын йериня йетирилмясини нязярдя тутур: гярарларын щазырланмасы вя гябулу, бу гярарларын йериня йетирилмяси цзря фяалиййят, верилмиш гярарларын йериня йетирилмясиня нязарят, нятиъялярин йекунлашдырылмасы вя йекун нятиъяляр цзря сонракы фяалиййятин планлашдырылмасы (бах Гярарларын гябулу).


    Мцхтялиф дюврлярдя вя юлкялярдя бу вя йа диэяр амиллярин тясириндян асылы олараг, Д.и. сащяси эащ эенишлянир, эащ да даралырды. Д.и.-ня щядгойманын база принсипи субсидиарлыгдыр ки, буна ясасян идарячилийин ашаьы сявиййясиндя щялл олуна билян мясяляляри йухары сявиййяйя ютцрмяйин мянасы йохдур, иътимаи вя щакимиййят институтларынын гаршылыглы мцнасибятляриндя ися дювлят органлары иътимаи ишляря вятяндашлар вя онларын юзцнцтяшкил гайдасында йаратдыглары бирликляр йалныз щяр щансы проблеми мцстягил шякилдя щялл едя билмядикдя гарышмалыдыр. Бязи юлкялярдя (мяс., Португалийада) субсидиарлыг принсипи конститусийада тясбит олунмушдур. Д.и. сащясиндя бир сыра универсал принсипляр (йяни истянилян дюврдя истянилян дювлятдя тятбиг едиля билян) мювъуддур ки, дювлят органлары системи – ганунчулуг, ийерархийачылыг, мцхтялиф органларын гаршылыглы фяалиййяти, онларын мцстягиллийи вя бязи локал принсипляр (йяни бязи тарихи дюврляр вя айры-айры дювлятляр, йахуд дювлятляр групу цчцн етибарлы олан) – халгын щакимиййяти, дювлятин тякбашына башчысынын мцтляг али щакимиййяти вя с. онларын ясасында гурулур вя фяалиййят эюстярир.


    Д.и. мцхтялиф методларла щяйата кечирилир: щцгуги нормаларын йарадылмасы вя санксийалашдырылмасы; щцгуги нормаларын реаллашдырылмасы цчцн шяраит йарадылмасы; мадди вя мяняви стимуллашдырма тядбирляри, лайищяляри вя програмлары малиййяляшдирмя вя диэяр ресурсларла тяминетмя; милли эялирин бцдъя васитясиля бюлцшдцрцлмяси; щцгуг чярчивясиндя зор тятбиги; ящалинин сяфярбяр едилмяси; информасийа тяминаты; мцхтялиф сащялярдя методики тювсийялярин щазырланмасы; стандартларын ишляниб щазырланмасы, гябулу вя дястяклянмяси; йохлайыъы вя нязарятедиъи фяалиййят вя с.

    Д.и. эениш мянада бцтцн дювлят органларынын щяйата кечирдийи идаряетмя кими вя дар мянада йалныз иъраедиъи щакимиййят органларынын фяалиййяти кими фяргляндирилир.

    DÖVLƏT İDARƏÇİLİYİ

    ДЮВЛЯТ ИДАРЯЧИЛИЙИ – дювлятин гаршысында дуран вязифялярин йериня йетирилмяси эедишиндя дювлятин ъямиййятя тяшкиледиъи тясири. Ъямиййятин нормал фяалиййяти вя инкишафынын зярури шярти олан сосиал идарячилик нювцдцр.


    Дювлят щакимиййятинин атрибутларындан бири олан Д.и.-нин юз спесификасы вардыр. Д.и.-нин субйекти дювлятдир вя онун органлары, дювлят идаряляри, дювлят тяшкилатлары, айры-айры вязифяли шяхсляр дювлятин адындан чыхыш едир. Д.и.-нин обйекти цмуми мараглара аид олан сащялярдя (о ъцмлядян, игтисади сащядя) инсанларын бирэя фяалиййятидир. Идарячилийин субйекти иля обйекти арасындакы мцнасибят кими нязярдян кечирилян Д.и. субйект тяряфиндян бир сыра ардыъыл ямялиййатларын йериня йетирилмясини нязярдя тутур: гярарларын щазырланмасы вя гябулу, бу гярарларын йериня йетирилмяси цзря фяалиййят, верилмиш гярарларын йериня йетирилмясиня нязарят, нятиъялярин йекунлашдырылмасы вя йекун нятиъяляр цзря сонракы фяалиййятин планлашдырылмасы (бах Гярарларын гябулу).


    Мцхтялиф дюврлярдя вя юлкялярдя бу вя йа диэяр амиллярин тясириндян асылы олараг, Д.и. сащяси эащ эенишлянир, эащ да даралырды. Д.и.-ня щядгойманын база принсипи субсидиарлыгдыр ки, буна ясасян идарячилийин ашаьы сявиййясиндя щялл олуна билян мясяляляри йухары сявиййяйя ютцрмяйин мянасы йохдур, иътимаи вя щакимиййят институтларынын гаршылыглы мцнасибятляриндя ися дювлят органлары иътимаи ишляря вятяндашлар вя онларын юзцнцтяшкил гайдасында йаратдыглары бирликляр йалныз щяр щансы проблеми мцстягил шякилдя щялл едя билмядикдя гарышмалыдыр. Бязи юлкялярдя (мяс., Португалийада) субсидиарлыг принсипи конститусийада тясбит олунмушдур. Д.и. сащясиндя бир сыра универсал принсипляр (йяни истянилян дюврдя истянилян дювлятдя тятбиг едиля билян) мювъуддур ки, дювлят органлары системи – ганунчулуг, ийерархийачылыг, мцхтялиф органларын гаршылыглы фяалиййяти, онларын мцстягиллийи вя бязи локал принсипляр (йяни бязи тарихи дюврляр вя айры-айры дювлятляр, йахуд дювлятляр групу цчцн етибарлы олан) – халгын щакимиййяти, дювлятин тякбашына башчысынын мцтляг али щакимиййяти вя с. онларын ясасында гурулур вя фяалиййят эюстярир.


    Д.и. мцхтялиф методларла щяйата кечирилир: щцгуги нормаларын йарадылмасы вя санксийалашдырылмасы; щцгуги нормаларын реаллашдырылмасы цчцн шяраит йарадылмасы; мадди вя мяняви стимуллашдырма тядбирляри, лайищяляри вя програмлары малиййяляшдирмя вя диэяр ресурсларла тяминетмя; милли эялирин бцдъя васитясиля бюлцшдцрцлмяси; щцгуг чярчивясиндя зор тятбиги; ящалинин сяфярбяр едилмяси; информасийа тяминаты; мцхтялиф сащялярдя методики тювсийялярин щазырланмасы; стандартларын ишляниб щазырланмасы, гябулу вя дястяклянмяси; йохлайыъы вя нязарятедиъи фяалиййят вя с.

    Д.и. эениш мянада бцтцн дювлят органларынын щяйата кечирдийи идаряетмя кими вя дар мянада йалныз иъраедиъи щакимиййят органларынын фяалиййяти кими фяргляндирилир.