Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VIII CİLD (ENOLLAR - FEDDİN Konstantin Aleksandroviç)
    EYLER TƏNLİKLƏRİ

    ÉYLER TƏNLİKLƏRİ, 1) mexanikada – bәrk cismin hәrәkәtinin öyrәnilmәsi zamanı mexanikada istifadә edilәn dinamik vә kinematik tәnliklәr; 1765 ildә L.Eyler vermişdir. 

    Dinamik E.t. bәrk cismin tәrpәnmәz nöqtә әtrafındakı hәrәkәtinin diferensial tәnliklәrini tәsvir edir vә aşağıdakı şәkildә olur:

    Ixw·x + (Iz Iy)wywz = Mx,

    Iyw·· y + (Ix Iz)wzwx = My,      (1)

    Izw· z + (Iy Ix)wxwy = Mz,

    burada Ix, Iy, Iz – sükunәtdә olan nöqtәdәn keçәn әsas inersiya (әtalәt) oxlarına nәzәrәn cismin әtalәt momentlәri; wx, wy, wz –  bu oxlar üzәrindә ani bucaq sürәtinin proyeksiyaları; Mx, My, Mz – cismә tәsir edәn qüvvәlәrin hәmin oxlara nәzәrәn baş momentlәri; w·x, ·wy, w·z – wx, wy, wz-in zamana görә törәmәlәridir.

    Kinematik E.t. wx, wy, wz ifadәlәrini φ, ψ, θz Eyler bucaqları vasitәsilә verir vә bu şәkildә olur:

     

    (1) vә (2) tәnliklәr sistemi cismin hәrәkәt qanununu bilmәklә, ona tәsir edәn qüvvәlәrin momentini vә әksinә, cismә tәsir edәn qüvvәlәri bilmәklә, onun hәrәkәt qanununu tәyin etmәyә imkan verir.

    2) Hidrodinamikada – ideal mayenin hәrәkәtinin Eyler dәyişәnlәri ilә ifadә edilmiş diferensial tәnliklәri. Əgәr p tәzyiqinә, r sıxlığına, maye hissәciklәrinin u, v, w sürәtlәrinin proyeksiyalarına vә tәsir edәn X, Y, Z hәcmi qüvvәlәrin proyeksiyalarına x, y, z fәza nöqtәlәrinin koordinatlarının vә t zamanının (Eyler dәyi- şәnlәri) funksiyaları kimi baxılarsa, E.t. düzbucaqlı Dekart koordinat sistemindәki oxlar üzәrindә proyeksiyalarda

     olacaq.

    Hidromexanikanın ümumi mәsәlәlәrinin Eyler dәyişәnlәri vasitәsilә hәlli ona gәtirir ki, X, Y, Z-i, hәmçinin başlanğıc vә sәrhәd şәrtlәrini bilmәklә u, υ, w, p, r-nu x, y, z t-nin funksiyaları kimi tәyin etmәk olur. Bunun üçün Eyler dәyişәnlәri ilә ifadә edilmiş kәsilmәzlik tәnliyini E.t.-nә әlavә edirlәr:

    Barotrop maye halında (yәni sıxlıq yalnız tәzyiqdәn asılıdır) 5-ci tәnlik r = φ( p) (vә ya maye sıxılmayan olduqda r = const) hal tәnliyi olacaq. E.t. hidromexanikanın müxtәlif mәsәlәlәrinin hәlli zamanı istifadә edilir.

     

     

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ENOLLAR – FEDDİN Konstantin Aleksandroviç
    EYLER TƏNLİKLƏRİ

    ÉYLER TƏNLİKLƏRİ, 1) mexanikada – bәrk cismin hәrәkәtinin öyrәnilmәsi zamanı mexanikada istifadә edilәn dinamik vә kinematik tәnliklәr; 1765 ildә L.Eyler vermişdir. 

    Dinamik E.t. bәrk cismin tәrpәnmәz nöqtә әtrafındakı hәrәkәtinin diferensial tәnliklәrini tәsvir edir vә aşağıdakı şәkildә olur:

    Ixw·x + (Iz Iy)wywz = Mx,

    Iyw·· y + (Ix Iz)wzwx = My,      (1)

    Izw· z + (Iy Ix)wxwy = Mz,

    burada Ix, Iy, Iz – sükunәtdә olan nöqtәdәn keçәn әsas inersiya (әtalәt) oxlarına nәzәrәn cismin әtalәt momentlәri; wx, wy, wz –  bu oxlar üzәrindә ani bucaq sürәtinin proyeksiyaları; Mx, My, Mz – cismә tәsir edәn qüvvәlәrin hәmin oxlara nәzәrәn baş momentlәri; w·x, ·wy, w·z – wx, wy, wz-in zamana görә törәmәlәridir.

    Kinematik E.t. wx, wy, wz ifadәlәrini φ, ψ, θz Eyler bucaqları vasitәsilә verir vә bu şәkildә olur:

     

    (1) vә (2) tәnliklәr sistemi cismin hәrәkәt qanununu bilmәklә, ona tәsir edәn qüvvәlәrin momentini vә әksinә, cismә tәsir edәn qüvvәlәri bilmәklә, onun hәrәkәt qanununu tәyin etmәyә imkan verir.

    2) Hidrodinamikada – ideal mayenin hәrәkәtinin Eyler dәyişәnlәri ilә ifadә edilmiş diferensial tәnliklәri. Əgәr p tәzyiqinә, r sıxlığına, maye hissәciklәrinin u, v, w sürәtlәrinin proyeksiyalarına vә tәsir edәn X, Y, Z hәcmi qüvvәlәrin proyeksiyalarına x, y, z fәza nöqtәlәrinin koordinatlarının vә t zamanının (Eyler dәyi- şәnlәri) funksiyaları kimi baxılarsa, E.t. düzbucaqlı Dekart koordinat sistemindәki oxlar üzәrindә proyeksiyalarda

     olacaq.

    Hidromexanikanın ümumi mәsәlәlәrinin Eyler dәyişәnlәri vasitәsilә hәlli ona gәtirir ki, X, Y, Z-i, hәmçinin başlanğıc vә sәrhәd şәrtlәrini bilmәklә u, υ, w, p, r-nu x, y, z t-nin funksiyaları kimi tәyin etmәk olur. Bunun üçün Eyler dәyişәnlәri ilә ifadә edilmiş kәsilmәzlik tәnliyini E.t.-nә әlavә edirlәr:

    Barotrop maye halında (yәni sıxlıq yalnız tәzyiqdәn asılıdır) 5-ci tәnlik r = φ( p) (vә ya maye sıxılmayan olduqda r = const) hal tәnliyi olacaq. E.t. hidromexanikanın müxtәlif mәsәlәlәrinin hәlli zamanı istifadә edilir.

     

     

    EYLER TƏNLİKLƏRİ

    ÉYLER TƏNLİKLƏRİ, 1) mexanikada – bәrk cismin hәrәkәtinin öyrәnilmәsi zamanı mexanikada istifadә edilәn dinamik vә kinematik tәnliklәr; 1765 ildә L.Eyler vermişdir. 

    Dinamik E.t. bәrk cismin tәrpәnmәz nöqtә әtrafındakı hәrәkәtinin diferensial tәnliklәrini tәsvir edir vә aşağıdakı şәkildә olur:

    Ixw·x + (Iz Iy)wywz = Mx,

    Iyw·· y + (Ix Iz)wzwx = My,      (1)

    Izw· z + (Iy Ix)wxwy = Mz,

    burada Ix, Iy, Iz – sükunәtdә olan nöqtәdәn keçәn әsas inersiya (әtalәt) oxlarına nәzәrәn cismin әtalәt momentlәri; wx, wy, wz –  bu oxlar üzәrindә ani bucaq sürәtinin proyeksiyaları; Mx, My, Mz – cismә tәsir edәn qüvvәlәrin hәmin oxlara nәzәrәn baş momentlәri; w·x, ·wy, w·z – wx, wy, wz-in zamana görә törәmәlәridir.

    Kinematik E.t. wx, wy, wz ifadәlәrini φ, ψ, θz Eyler bucaqları vasitәsilә verir vә bu şәkildә olur:

     

    (1) vә (2) tәnliklәr sistemi cismin hәrәkәt qanununu bilmәklә, ona tәsir edәn qüvvәlәrin momentini vә әksinә, cismә tәsir edәn qüvvәlәri bilmәklә, onun hәrәkәt qanununu tәyin etmәyә imkan verir.

    2) Hidrodinamikada – ideal mayenin hәrәkәtinin Eyler dәyişәnlәri ilә ifadә edilmiş diferensial tәnliklәri. Əgәr p tәzyiqinә, r sıxlığına, maye hissәciklәrinin u, v, w sürәtlәrinin proyeksiyalarına vә tәsir edәn X, Y, Z hәcmi qüvvәlәrin proyeksiyalarına x, y, z fәza nöqtәlәrinin koordinatlarının vә t zamanının (Eyler dәyi- şәnlәri) funksiyaları kimi baxılarsa, E.t. düzbucaqlı Dekart koordinat sistemindәki oxlar üzәrindә proyeksiyalarda

     olacaq.

    Hidromexanikanın ümumi mәsәlәlәrinin Eyler dәyişәnlәri vasitәsilә hәlli ona gәtirir ki, X, Y, Z-i, hәmçinin başlanğıc vә sәrhәd şәrtlәrini bilmәklә u, υ, w, p, r-nu x, y, z t-nin funksiyaları kimi tәyin etmәk olur. Bunun üçün Eyler dәyişәnlәri ilә ifadә edilmiş kәsilmәzlik tәnliyini E.t.-nә әlavә edirlәr:

    Barotrop maye halında (yәni sıxlıq yalnız tәzyiqdәn asılıdır) 5-ci tәnlik r = φ( p) (vә ya maye sıxılmayan olduqda r = const) hal tәnliyi olacaq. E.t. hidromexanikanın müxtәlif mәsәlәlәrinin hәlli zamanı istifadә edilir.