Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DÜMA (DÜMA-ATA)

    ДЦМÁ (Думас) Александр (Дцма-ата) (24.7.1802, Ен деп-ти, Виллер-Котре – 5.12.1870, Дйеп йахынлыьында, Пци) – франсыз йазычысы, драматург, журналист. А.Дцманын (Дцма-оьул) атасы, республикачы эенералын оьлудур. 1811–13 иллярдя коллеъдя охумуш, 1816 илдя Виллер- Котренин нотариус конторунда клерк ишлямишдир. 1823 илдя Парися эялмиш,Орлеан щерсогунун (эяляъяк крал Луи Филиппин) катиблийиндя гуллуг етмишдир. Йарадыъылыьа 1825 илдя драматург кими башламышдыр. Романтик рущда йаздыьы “III Щенрих вя онун сарайы” (1829), “Антони” (1831), “Нел гцлляси” (1832), “Кин” (1836) пйесляри Д.-йа уьур эятирмишдир. В.Щцго, А.В. де Винйи, Е.Делакруа, Ж. де Нервал иля йахынлашмышдыр. Исвечря (1832), Италийа (1835), Белчика вя Алманийайа (1838) сяйащят етмишдир. Тарихи-маъяра романлары силсиляляри вя йа серийалары иля [мушкетйорлар щаггында трилоэийа – “Цч мушкетйор” (1844), “Ийирми илдян сонра” (1845), “Виконт де Бражелон” (1848–50); дини мцщарибяляр щаггында трилоэийа – “Кралича Марго” (1845), “Графинйа де Монсоро” (1846), “Гырх беш” (1847– 48); “Тябибин гейдляри” серийасы – “Жозеф Бал
    замо” (1846), “Краличанын бойунбаьысы” (1849), “Анж Питу” (1853), “Графинйа де Шарни” (1855); “Граф Монте-Кристо” (1844 – 45) романы] мяшщурлашмышдыр. Йазычы бу романлардан бязилярини пйес формасында йенидян ишлямишдир. Диэяр ясярляри арасында сцжети гисмян Е.Т.А.Щофман вя Щ.К.Андерсендян эютцрцлмцш вя йа юзцнцн йаздыьы фантастик новеллалар вя наьыллар вар: “Мин бир кабус” (1849), “Бюйцк вя кичик ушаглар цчцн наьыллар” (1860). Д.-нын ядяби ирси 1000-дян чох ясяри ящатя едир. Д. юз ясярлярини йазмаг цчцн кюмякчиляр ъялб едяряк, ясл ядяби “емалатхана” йаратмышдыр.

    Милли мяълисин депутаты олмаг уьурсуз ъящдиндян вя 1851 ил чеврилишиндян сонра сийаси тягиблярдян даща чох кредиторлардан гуртулмаг цчцн Белчикайа эетмиш, бурада “Хатирялярим” (1–22 ъ., 1852–54) китабы цзяриндя ишлямяйя башла- мышдыр. 1858 илдя Русийада, Гафгазда, о ъцмлядян Тифлисдя вя Бакыда олмуш, бу мцнасибятля “Парисдян Щяштярхана”, “Гафгаз” китабларыны няшр етдирмишдир. Ещтимала эюря, Тифлисдя М.Ф.Ахундзадя иля эюрцшмцшдцр. Х.Натяван Бакыда Д. иля эюрцшмцш вя йазычыйа юз ял ишляриндян щядиййя вермишдир. “Гафгаз” китабында Бакынын тарихи вя мядяни абидяляриндян, Бакы нефтиндян эениш бящс олунур. 1859 илдя Италийайа эетмишдир. Бурада Ъ.Гарибалди иля таныш олмуш (1860), ону Сиъилийа йцрцшцндя мцшайият етмишдир. Неаполда милли музейлярин директору олмушдур. 1865 илдя Австрийа вя Маъарыстанда йашамыш, 1866 ил Австрийа-Пруссийа мцщарибяси дюврцндя Парис гязетляриндя щярби мцхбир ишлямишдир (“Пруссийа террору” романы, 1868). 1866 илдя йенидян Италийайа эетмиш, 1867 илдя Алманийайа сяйащят етмишдир. 1869 илдя Инэилтярядя йашамыш, бурада “Бюйцк ашпазлыг лцьяти”ни йазмышдыр (няшри 1873). Артыг хястя олан Д. 1870 илдян Пцидя оьлунун йанында йашамыш вя орада вяфат етмишдир. 30.11.2002 илдя Д.-нын ъяназяси тянтяняли сурятдя Пантеона кючцрцлмцшдцр. Д.-нын тамамланмамыш сонунъу романы “Шевалйе де Сент-Ермин” (1869–70; Франса ингилабы вя Наполеон дюврц щаггында трилоэийанын сон щиссяси; 1-ъи щисся: “Аьлар вя эюйляр”, 1867; 2-ъи щисся: “Иещуонун силащдашлары”, 1857) 2005 илдя ашкар олунмуш вя няшр едилмишдир. Д.-нын романлары бцтцн дцнйада ян чох чап олунан, тяръцмя едилян вя екранлашдырылан ясярляр сырасына дахилдир. “Цч мушкетйор”, “Граф Монте-Кристо”, “Гафгаз сяфяри” романлары Азярб. дилиня тяръцмя едилмиш, “Ганлы гала” пйеси Азярб. сящнясиндя тамашайа гойулмушдур (1924).


    Я с я р л я р и:
    Собр. соч. М., 1976–80, т. 1–12; Собр. соч. М., 1991, т. 1–15; Цч мушкетйор. Б., 2011; Гафгаз сяфяри. Б., 2014.


    Яд.:
    М о р у а А. Три Дюма. М., 1965; Щ а м е л П., М е т щ е П. Диктионнарие Думас. Монтреал, 1990; Ц и м м е р м а н Д. Александр Дюма Великий: [В 2 кн.]. М., 1996; С ъ щ о п п Ъ. А.Думас, “ле эение де ла вие”. П., 1997; Д р а й т о в а Э. Повседневная жизнь Дюма и его героев. М., 2005; Л а щ л о у Р. А.Демас оу Ле дон де л’ентщоусиасме. П., 2006.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DÜMA (DÜMA-ATA)

    ДЦМÁ (Думас) Александр (Дцма-ата) (24.7.1802, Ен деп-ти, Виллер-Котре – 5.12.1870, Дйеп йахынлыьында, Пци) – франсыз йазычысы, драматург, журналист. А.Дцманын (Дцма-оьул) атасы, республикачы эенералын оьлудур. 1811–13 иллярдя коллеъдя охумуш, 1816 илдя Виллер- Котренин нотариус конторунда клерк ишлямишдир. 1823 илдя Парися эялмиш,Орлеан щерсогунун (эяляъяк крал Луи Филиппин) катиблийиндя гуллуг етмишдир. Йарадыъылыьа 1825 илдя драматург кими башламышдыр. Романтик рущда йаздыьы “III Щенрих вя онун сарайы” (1829), “Антони” (1831), “Нел гцлляси” (1832), “Кин” (1836) пйесляри Д.-йа уьур эятирмишдир. В.Щцго, А.В. де Винйи, Е.Делакруа, Ж. де Нервал иля йахынлашмышдыр. Исвечря (1832), Италийа (1835), Белчика вя Алманийайа (1838) сяйащят етмишдир. Тарихи-маъяра романлары силсиляляри вя йа серийалары иля [мушкетйорлар щаггында трилоэийа – “Цч мушкетйор” (1844), “Ийирми илдян сонра” (1845), “Виконт де Бражелон” (1848–50); дини мцщарибяляр щаггында трилоэийа – “Кралича Марго” (1845), “Графинйа де Монсоро” (1846), “Гырх беш” (1847– 48); “Тябибин гейдляри” серийасы – “Жозеф Бал
    замо” (1846), “Краличанын бойунбаьысы” (1849), “Анж Питу” (1853), “Графинйа де Шарни” (1855); “Граф Монте-Кристо” (1844 – 45) романы] мяшщурлашмышдыр. Йазычы бу романлардан бязилярини пйес формасында йенидян ишлямишдир. Диэяр ясярляри арасында сцжети гисмян Е.Т.А.Щофман вя Щ.К.Андерсендян эютцрцлмцш вя йа юзцнцн йаздыьы фантастик новеллалар вя наьыллар вар: “Мин бир кабус” (1849), “Бюйцк вя кичик ушаглар цчцн наьыллар” (1860). Д.-нын ядяби ирси 1000-дян чох ясяри ящатя едир. Д. юз ясярлярини йазмаг цчцн кюмякчиляр ъялб едяряк, ясл ядяби “емалатхана” йаратмышдыр.

    Милли мяълисин депутаты олмаг уьурсуз ъящдиндян вя 1851 ил чеврилишиндян сонра сийаси тягиблярдян даща чох кредиторлардан гуртулмаг цчцн Белчикайа эетмиш, бурада “Хатирялярим” (1–22 ъ., 1852–54) китабы цзяриндя ишлямяйя башла- мышдыр. 1858 илдя Русийада, Гафгазда, о ъцмлядян Тифлисдя вя Бакыда олмуш, бу мцнасибятля “Парисдян Щяштярхана”, “Гафгаз” китабларыны няшр етдирмишдир. Ещтимала эюря, Тифлисдя М.Ф.Ахундзадя иля эюрцшмцшдцр. Х.Натяван Бакыда Д. иля эюрцшмцш вя йазычыйа юз ял ишляриндян щядиййя вермишдир. “Гафгаз” китабында Бакынын тарихи вя мядяни абидяляриндян, Бакы нефтиндян эениш бящс олунур. 1859 илдя Италийайа эетмишдир. Бурада Ъ.Гарибалди иля таныш олмуш (1860), ону Сиъилийа йцрцшцндя мцшайият етмишдир. Неаполда милли музейлярин директору олмушдур. 1865 илдя Австрийа вя Маъарыстанда йашамыш, 1866 ил Австрийа-Пруссийа мцщарибяси дюврцндя Парис гязетляриндя щярби мцхбир ишлямишдир (“Пруссийа террору” романы, 1868). 1866 илдя йенидян Италийайа эетмиш, 1867 илдя Алманийайа сяйащят етмишдир. 1869 илдя Инэилтярядя йашамыш, бурада “Бюйцк ашпазлыг лцьяти”ни йазмышдыр (няшри 1873). Артыг хястя олан Д. 1870 илдян Пцидя оьлунун йанында йашамыш вя орада вяфат етмишдир. 30.11.2002 илдя Д.-нын ъяназяси тянтяняли сурятдя Пантеона кючцрцлмцшдцр. Д.-нын тамамланмамыш сонунъу романы “Шевалйе де Сент-Ермин” (1869–70; Франса ингилабы вя Наполеон дюврц щаггында трилоэийанын сон щиссяси; 1-ъи щисся: “Аьлар вя эюйляр”, 1867; 2-ъи щисся: “Иещуонун силащдашлары”, 1857) 2005 илдя ашкар олунмуш вя няшр едилмишдир. Д.-нын романлары бцтцн дцнйада ян чох чап олунан, тяръцмя едилян вя екранлашдырылан ясярляр сырасына дахилдир. “Цч мушкетйор”, “Граф Монте-Кристо”, “Гафгаз сяфяри” романлары Азярб. дилиня тяръцмя едилмиш, “Ганлы гала” пйеси Азярб. сящнясиндя тамашайа гойулмушдур (1924).


    Я с я р л я р и:
    Собр. соч. М., 1976–80, т. 1–12; Собр. соч. М., 1991, т. 1–15; Цч мушкетйор. Б., 2011; Гафгаз сяфяри. Б., 2014.


    Яд.:
    М о р у а А. Три Дюма. М., 1965; Щ а м е л П., М е т щ е П. Диктионнарие Думас. Монтреал, 1990; Ц и м м е р м а н Д. Александр Дюма Великий: [В 2 кн.]. М., 1996; С ъ щ о п п Ъ. А.Думас, “ле эение де ла вие”. П., 1997; Д р а й т о в а Э. Повседневная жизнь Дюма и его героев. М., 2005; Л а щ л о у Р. А.Демас оу Ле дон де л’ентщоусиасме. П., 2006.

    DÜMA (DÜMA-ATA)

    ДЦМÁ (Думас) Александр (Дцма-ата) (24.7.1802, Ен деп-ти, Виллер-Котре – 5.12.1870, Дйеп йахынлыьында, Пци) – франсыз йазычысы, драматург, журналист. А.Дцманын (Дцма-оьул) атасы, республикачы эенералын оьлудур. 1811–13 иллярдя коллеъдя охумуш, 1816 илдя Виллер- Котренин нотариус конторунда клерк ишлямишдир. 1823 илдя Парися эялмиш,Орлеан щерсогунун (эяляъяк крал Луи Филиппин) катиблийиндя гуллуг етмишдир. Йарадыъылыьа 1825 илдя драматург кими башламышдыр. Романтик рущда йаздыьы “III Щенрих вя онун сарайы” (1829), “Антони” (1831), “Нел гцлляси” (1832), “Кин” (1836) пйесляри Д.-йа уьур эятирмишдир. В.Щцго, А.В. де Винйи, Е.Делакруа, Ж. де Нервал иля йахынлашмышдыр. Исвечря (1832), Италийа (1835), Белчика вя Алманийайа (1838) сяйащят етмишдир. Тарихи-маъяра романлары силсиляляри вя йа серийалары иля [мушкетйорлар щаггында трилоэийа – “Цч мушкетйор” (1844), “Ийирми илдян сонра” (1845), “Виконт де Бражелон” (1848–50); дини мцщарибяляр щаггында трилоэийа – “Кралича Марго” (1845), “Графинйа де Монсоро” (1846), “Гырх беш” (1847– 48); “Тябибин гейдляри” серийасы – “Жозеф Бал
    замо” (1846), “Краличанын бойунбаьысы” (1849), “Анж Питу” (1853), “Графинйа де Шарни” (1855); “Граф Монте-Кристо” (1844 – 45) романы] мяшщурлашмышдыр. Йазычы бу романлардан бязилярини пйес формасында йенидян ишлямишдир. Диэяр ясярляри арасында сцжети гисмян Е.Т.А.Щофман вя Щ.К.Андерсендян эютцрцлмцш вя йа юзцнцн йаздыьы фантастик новеллалар вя наьыллар вар: “Мин бир кабус” (1849), “Бюйцк вя кичик ушаглар цчцн наьыллар” (1860). Д.-нын ядяби ирси 1000-дян чох ясяри ящатя едир. Д. юз ясярлярини йазмаг цчцн кюмякчиляр ъялб едяряк, ясл ядяби “емалатхана” йаратмышдыр.

    Милли мяълисин депутаты олмаг уьурсуз ъящдиндян вя 1851 ил чеврилишиндян сонра сийаси тягиблярдян даща чох кредиторлардан гуртулмаг цчцн Белчикайа эетмиш, бурада “Хатирялярим” (1–22 ъ., 1852–54) китабы цзяриндя ишлямяйя башла- мышдыр. 1858 илдя Русийада, Гафгазда, о ъцмлядян Тифлисдя вя Бакыда олмуш, бу мцнасибятля “Парисдян Щяштярхана”, “Гафгаз” китабларыны няшр етдирмишдир. Ещтимала эюря, Тифлисдя М.Ф.Ахундзадя иля эюрцшмцшдцр. Х.Натяван Бакыда Д. иля эюрцшмцш вя йазычыйа юз ял ишляриндян щядиййя вермишдир. “Гафгаз” китабында Бакынын тарихи вя мядяни абидяляриндян, Бакы нефтиндян эениш бящс олунур. 1859 илдя Италийайа эетмишдир. Бурада Ъ.Гарибалди иля таныш олмуш (1860), ону Сиъилийа йцрцшцндя мцшайият етмишдир. Неаполда милли музейлярин директору олмушдур. 1865 илдя Австрийа вя Маъарыстанда йашамыш, 1866 ил Австрийа-Пруссийа мцщарибяси дюврцндя Парис гязетляриндя щярби мцхбир ишлямишдир (“Пруссийа террору” романы, 1868). 1866 илдя йенидян Италийайа эетмиш, 1867 илдя Алманийайа сяйащят етмишдир. 1869 илдя Инэилтярядя йашамыш, бурада “Бюйцк ашпазлыг лцьяти”ни йазмышдыр (няшри 1873). Артыг хястя олан Д. 1870 илдян Пцидя оьлунун йанында йашамыш вя орада вяфат етмишдир. 30.11.2002 илдя Д.-нын ъяназяси тянтяняли сурятдя Пантеона кючцрцлмцшдцр. Д.-нын тамамланмамыш сонунъу романы “Шевалйе де Сент-Ермин” (1869–70; Франса ингилабы вя Наполеон дюврц щаггында трилоэийанын сон щиссяси; 1-ъи щисся: “Аьлар вя эюйляр”, 1867; 2-ъи щисся: “Иещуонун силащдашлары”, 1857) 2005 илдя ашкар олунмуш вя няшр едилмишдир. Д.-нын романлары бцтцн дцнйада ян чох чап олунан, тяръцмя едилян вя екранлашдырылан ясярляр сырасына дахилдир. “Цч мушкетйор”, “Граф Монте-Кристо”, “Гафгаз сяфяри” романлары Азярб. дилиня тяръцмя едилмиш, “Ганлы гала” пйеси Азярб. сящнясиндя тамашайа гойулмушдур (1924).


    Я с я р л я р и:
    Собр. соч. М., 1976–80, т. 1–12; Собр. соч. М., 1991, т. 1–15; Цч мушкетйор. Б., 2011; Гафгаз сяфяри. Б., 2014.


    Яд.:
    М о р у а А. Три Дюма. М., 1965; Щ а м е л П., М е т щ е П. Диктионнарие Думас. Монтреал, 1990; Ц и м м е р м а н Д. Александр Дюма Великий: [В 2 кн.]. М., 1996; С ъ щ о п п Ъ. А.Думас, “ле эение де ла вие”. П., 1997; Д р а й т о в а Э. Повседневная жизнь Дюма и его героев. М., 2005; Л а щ л о у Р. А.Демас оу Ле дон де л’ентщоусиасме. П., 2006.