Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    DÜRER Alberx

    ДЦРЕР Албрехт (21.5.1471, Нцрнберг–6.4.1528, Нцрнберг) – алман бойакары, ряссам-график, гравцрачы, инъясянят нязяриййячиси. Алман Интибащынын баниси вя ян эюркямли сяняткары. Яслян Маъарыстандан олан Нцрнберг зярэярляри аилясиндя анадан олмушдур. Бюйцк Албрехт Дцрерин (1427–1502) оьлу вя шаэирди, ряссам Щанс Дцрерин [1490–1534 (?)] гардашыдыр. Бойакарлыьы вя гравцрачылыьы ряссам М.Волэемутун емалатханасында (1486–90) юйрянмишдир. Д. 1490–94 иллярдя Йухары Рейн шящярляриня сяйащят етмиш, 1494 илдя Нцрнбергя гайытмыш вя бурада емалатхана ачмышдыр.
    Д.-ин еркян йарадыъылыьында ксилографийа ясас йер тутурду. Онун 13 йашындан йаратмаьа башладыьы (автопортрет, 1484, Албертина, Вйана) рясмляр бядии ирсинин бюйцк щиссясини тяшкил едир (900-дян чох). Д. о дюврдя мювъуд олан бцтцн рясм техникаларында ишлямиш, анасынын портретини (1514, Дювлят музейи, Берлин), “Севишян кяндлиляр” (Амбрщозиан пинакотекасы, Милан), “Нцрнберг сакини вя венесийалы гадын” (1496–97, Штеделев Ряссамлыг Ин-туту, Франкфурт-Майн), “Антверпен лиманы” (1520, Албертина) вя с. ясярляри йаратмышдыр. Д. еля илк ясярляриндя юзцнц формалашмыш ряссам кими эюстяря билмишдир [Барбара Дцрерин (Алманийа Милли Музейи, Нцрнберг) вя атасынын портретляри (Уффитси, Флоренсийа, щяр икиси 1490 илдя)]. 
    Антик вя ренессанс мядяниййятиня мараг артыг Д.-ин еркян дювр йарадыъылыьында, италйан гравцраларынын мотивляри ясасында ишлядийи графика ясярляриндя юзцнц эюстярирди (“Орфейин юлцмц”, Кунстщал ле, Щамбург). Бу мараг ону Венесийайа ики дяфя (1494–95 вя 1505–1507) сяйащят етмяйя сювг етмишди. Сяйащятлярля баьлы йаранан ясярляр (“Трийент шящяринин эюрцнцшц”, Ряссамлыг галерейасы, Бремен; “Эюл гыраьында кичик ев”, Британийа музейи, Лондон; “Инсбрукун эюрцнцшц”, “Албертина” вя с.) Авропа инъясянятиндя илк мцстягил пейзажлардандыр.
    Венесийа ряссамларынын тясириля, натурадан шякил чякмякля, италйан ясярляринин сурятини чыхармагла, щямчинин Леонардо да Винчинин рясмляриля танышлыг йолу иля интибащ инъясяняти яламятляри Д. йарадыъылыьына дахил олурду: “Гадын щамамы” (1496, Кунстщалле, Бремен), “Адям вя Щявва” диптихи (тягр. 1507, Прадо, Мадрид); Фридрих Саксонийалы (1496, Дювлят музейи, Берлин), Елизабет Тухер (1499, Бядии коллексийа, Кассел) вя Освалд Крелин (тягр. 1499, Кющня пинакотека, Мцнхен) портретляри.
    Ъ.Беллинини тяглид едяряк, Д. “Мярйям кюрпяси иля” (тягр. 1498, Милли инъясянят галерейасы, Вашингтон) ясярини йаратмышдыр. Дини композисийаларында Италийа Интибащы принсиплярини Рейн-Нидерланд инъясяняти иля бирляшдирмяйя тяшяббцс эюстярмишдир (“Дрезден мещрабы”, тягр. 1496, Шякил галерейасы, Дрезден; “Паум гартнерляр мещрабы”, 1502–04, Кющня пинакотека, Мцнхен; “Кащинлярин тязими”, 1504, Уффитси галерейасы вя с.).
    “Апокалипсис” гравцралар серийасы Д.-я цмумавропа шющряти эятирмишдир (гейри-ади бюйцк форматда 15 вяряг, ксилографийа, 1498). Д. гравцра сянятини тякмилляшдирмиш (тясвир мятнин мцшайияти иля верилир) вя ону алман инъясянятинин апарыъы нювляриндян бириня чевирмишдир. “Сцвари, юлцм вя иблис” (1513), “Мцг. Ийероним щцърядя” вя “Малхулйа” (щяр икиси – 1514) гравцралары Д. йарадыъылыьынын зирвясидир.
    Ряссамын рясм вя гравцраларынын сурятляринин чыхарылмасы Авропада эениш йайылмышды. 1512–19 иллярдя Д. император Ы Максимилиан Щабсбургун сифариши иля ишлямишдир. Диэяр алман ряссамлары иля бирликдя “Максимилиан таьы” ксилографийасынын йарадылмасында иштирак етмиш (1515–17, Алманийа Милли Музейи, Нцрнберг; 192 вярягдя чап олунмушдур), щямчинин императорун портретини (1519, Инъясянят-тарих музейи, Вйана) йаратмышдыр. 1520–21 иллярдя Нидерланда сяйащят етмиш, бу сяйащятдян сонра йарадыъылыьында портретляр (синяйя гядяр) цстцнлцк тяшкил етмишдир (Бернард фон Резен, 1521, Шякил галерейасы, Дрезден; “Шлйапалы киши портрети”, 1521, Прадо вя с.). Сон рянэкарлыг ясяри олан “Дюрд апостол” (1526, Кющня пинакотека) бюйцк диптихини Нцрнберг бялядиййяси цчцн ишлямишдир. Д.-ин инъясянятин нязяри мясяляляриня даир ясярляри вар (“Пярэар вя хяткешля юлчмяйя даир дярслик”, 1525; “Шящяр, гяср вя галаларын мющкямляндирилмясиня даир тялимат”, 1527; “Инсанын пропорсийалары щаггында дюрд китаб”, 1528). Д.-ин сяняти, шяхсиййяти вя нязяри ясярляри ону Шимал Интибащынын ян нцфузлу ряссамларындан, дцнйа инъясянятинин мяшщур портрет усталарындан бири етмишдир.

    А.Дцрер. “Гызылэцл чялянэи байрамы”. 1506. Милли галерейа. Прага.

    А.Дцрер. “Адям вя Щявва” диптихи. 1507.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    DÜRER Alberx

    ДЦРЕР Албрехт (21.5.1471, Нцрнберг–6.4.1528, Нцрнберг) – алман бойакары, ряссам-график, гравцрачы, инъясянят нязяриййячиси. Алман Интибащынын баниси вя ян эюркямли сяняткары. Яслян Маъарыстандан олан Нцрнберг зярэярляри аилясиндя анадан олмушдур. Бюйцк Албрехт Дцрерин (1427–1502) оьлу вя шаэирди, ряссам Щанс Дцрерин [1490–1534 (?)] гардашыдыр. Бойакарлыьы вя гравцрачылыьы ряссам М.Волэемутун емалатханасында (1486–90) юйрянмишдир. Д. 1490–94 иллярдя Йухары Рейн шящярляриня сяйащят етмиш, 1494 илдя Нцрнбергя гайытмыш вя бурада емалатхана ачмышдыр.
    Д.-ин еркян йарадыъылыьында ксилографийа ясас йер тутурду. Онун 13 йашындан йаратмаьа башладыьы (автопортрет, 1484, Албертина, Вйана) рясмляр бядии ирсинин бюйцк щиссясини тяшкил едир (900-дян чох). Д. о дюврдя мювъуд олан бцтцн рясм техникаларында ишлямиш, анасынын портретини (1514, Дювлят музейи, Берлин), “Севишян кяндлиляр” (Амбрщозиан пинакотекасы, Милан), “Нцрнберг сакини вя венесийалы гадын” (1496–97, Штеделев Ряссамлыг Ин-туту, Франкфурт-Майн), “Антверпен лиманы” (1520, Албертина) вя с. ясярляри йаратмышдыр. Д. еля илк ясярляриндя юзцнц формалашмыш ряссам кими эюстяря билмишдир [Барбара Дцрерин (Алманийа Милли Музейи, Нцрнберг) вя атасынын портретляри (Уффитси, Флоренсийа, щяр икиси 1490 илдя)]. 
    Антик вя ренессанс мядяниййятиня мараг артыг Д.-ин еркян дювр йарадыъылыьында, италйан гравцраларынын мотивляри ясасында ишлядийи графика ясярляриндя юзцнц эюстярирди (“Орфейин юлцмц”, Кунстщал ле, Щамбург). Бу мараг ону Венесийайа ики дяфя (1494–95 вя 1505–1507) сяйащят етмяйя сювг етмишди. Сяйащятлярля баьлы йаранан ясярляр (“Трийент шящяринин эюрцнцшц”, Ряссамлыг галерейасы, Бремен; “Эюл гыраьында кичик ев”, Британийа музейи, Лондон; “Инсбрукун эюрцнцшц”, “Албертина” вя с.) Авропа инъясянятиндя илк мцстягил пейзажлардандыр.
    Венесийа ряссамларынын тясириля, натурадан шякил чякмякля, италйан ясярляринин сурятини чыхармагла, щямчинин Леонардо да Винчинин рясмляриля танышлыг йолу иля интибащ инъясяняти яламятляри Д. йарадыъылыьына дахил олурду: “Гадын щамамы” (1496, Кунстщалле, Бремен), “Адям вя Щявва” диптихи (тягр. 1507, Прадо, Мадрид); Фридрих Саксонийалы (1496, Дювлят музейи, Берлин), Елизабет Тухер (1499, Бядии коллексийа, Кассел) вя Освалд Крелин (тягр. 1499, Кющня пинакотека, Мцнхен) портретляри.
    Ъ.Беллинини тяглид едяряк, Д. “Мярйям кюрпяси иля” (тягр. 1498, Милли инъясянят галерейасы, Вашингтон) ясярини йаратмышдыр. Дини композисийаларында Италийа Интибащы принсиплярини Рейн-Нидерланд инъясяняти иля бирляшдирмяйя тяшяббцс эюстярмишдир (“Дрезден мещрабы”, тягр. 1496, Шякил галерейасы, Дрезден; “Паум гартнерляр мещрабы”, 1502–04, Кющня пинакотека, Мцнхен; “Кащинлярин тязими”, 1504, Уффитси галерейасы вя с.).
    “Апокалипсис” гравцралар серийасы Д.-я цмумавропа шющряти эятирмишдир (гейри-ади бюйцк форматда 15 вяряг, ксилографийа, 1498). Д. гравцра сянятини тякмилляшдирмиш (тясвир мятнин мцшайияти иля верилир) вя ону алман инъясянятинин апарыъы нювляриндян бириня чевирмишдир. “Сцвари, юлцм вя иблис” (1513), “Мцг. Ийероним щцърядя” вя “Малхулйа” (щяр икиси – 1514) гравцралары Д. йарадыъылыьынын зирвясидир.
    Ряссамын рясм вя гравцраларынын сурятляринин чыхарылмасы Авропада эениш йайылмышды. 1512–19 иллярдя Д. император Ы Максимилиан Щабсбургун сифариши иля ишлямишдир. Диэяр алман ряссамлары иля бирликдя “Максимилиан таьы” ксилографийасынын йарадылмасында иштирак етмиш (1515–17, Алманийа Милли Музейи, Нцрнберг; 192 вярягдя чап олунмушдур), щямчинин императорун портретини (1519, Инъясянят-тарих музейи, Вйана) йаратмышдыр. 1520–21 иллярдя Нидерланда сяйащят етмиш, бу сяйащятдян сонра йарадыъылыьында портретляр (синяйя гядяр) цстцнлцк тяшкил етмишдир (Бернард фон Резен, 1521, Шякил галерейасы, Дрезден; “Шлйапалы киши портрети”, 1521, Прадо вя с.). Сон рянэкарлыг ясяри олан “Дюрд апостол” (1526, Кющня пинакотека) бюйцк диптихини Нцрнберг бялядиййяси цчцн ишлямишдир. Д.-ин инъясянятин нязяри мясяляляриня даир ясярляри вар (“Пярэар вя хяткешля юлчмяйя даир дярслик”, 1525; “Шящяр, гяср вя галаларын мющкямляндирилмясиня даир тялимат”, 1527; “Инсанын пропорсийалары щаггында дюрд китаб”, 1528). Д.-ин сяняти, шяхсиййяти вя нязяри ясярляри ону Шимал Интибащынын ян нцфузлу ряссамларындан, дцнйа инъясянятинин мяшщур портрет усталарындан бири етмишдир.

    А.Дцрер. “Гызылэцл чялянэи байрамы”. 1506. Милли галерейа. Прага.

    А.Дцрер. “Адям вя Щявва” диптихи. 1507.

    DÜRER Alberx

    ДЦРЕР Албрехт (21.5.1471, Нцрнберг–6.4.1528, Нцрнберг) – алман бойакары, ряссам-график, гравцрачы, инъясянят нязяриййячиси. Алман Интибащынын баниси вя ян эюркямли сяняткары. Яслян Маъарыстандан олан Нцрнберг зярэярляри аилясиндя анадан олмушдур. Бюйцк Албрехт Дцрерин (1427–1502) оьлу вя шаэирди, ряссам Щанс Дцрерин [1490–1534 (?)] гардашыдыр. Бойакарлыьы вя гравцрачылыьы ряссам М.Волэемутун емалатханасында (1486–90) юйрянмишдир. Д. 1490–94 иллярдя Йухары Рейн шящярляриня сяйащят етмиш, 1494 илдя Нцрнбергя гайытмыш вя бурада емалатхана ачмышдыр.
    Д.-ин еркян йарадыъылыьында ксилографийа ясас йер тутурду. Онун 13 йашындан йаратмаьа башладыьы (автопортрет, 1484, Албертина, Вйана) рясмляр бядии ирсинин бюйцк щиссясини тяшкил едир (900-дян чох). Д. о дюврдя мювъуд олан бцтцн рясм техникаларында ишлямиш, анасынын портретини (1514, Дювлят музейи, Берлин), “Севишян кяндлиляр” (Амбрщозиан пинакотекасы, Милан), “Нцрнберг сакини вя венесийалы гадын” (1496–97, Штеделев Ряссамлыг Ин-туту, Франкфурт-Майн), “Антверпен лиманы” (1520, Албертина) вя с. ясярляри йаратмышдыр. Д. еля илк ясярляриндя юзцнц формалашмыш ряссам кими эюстяря билмишдир [Барбара Дцрерин (Алманийа Милли Музейи, Нцрнберг) вя атасынын портретляри (Уффитси, Флоренсийа, щяр икиси 1490 илдя)]. 
    Антик вя ренессанс мядяниййятиня мараг артыг Д.-ин еркян дювр йарадыъылыьында, италйан гравцраларынын мотивляри ясасында ишлядийи графика ясярляриндя юзцнц эюстярирди (“Орфейин юлцмц”, Кунстщал ле, Щамбург). Бу мараг ону Венесийайа ики дяфя (1494–95 вя 1505–1507) сяйащят етмяйя сювг етмишди. Сяйащятлярля баьлы йаранан ясярляр (“Трийент шящяринин эюрцнцшц”, Ряссамлыг галерейасы, Бремен; “Эюл гыраьында кичик ев”, Британийа музейи, Лондон; “Инсбрукун эюрцнцшц”, “Албертина” вя с.) Авропа инъясянятиндя илк мцстягил пейзажлардандыр.
    Венесийа ряссамларынын тясириля, натурадан шякил чякмякля, италйан ясярляринин сурятини чыхармагла, щямчинин Леонардо да Винчинин рясмляриля танышлыг йолу иля интибащ инъясяняти яламятляри Д. йарадыъылыьына дахил олурду: “Гадын щамамы” (1496, Кунстщалле, Бремен), “Адям вя Щявва” диптихи (тягр. 1507, Прадо, Мадрид); Фридрих Саксонийалы (1496, Дювлят музейи, Берлин), Елизабет Тухер (1499, Бядии коллексийа, Кассел) вя Освалд Крелин (тягр. 1499, Кющня пинакотека, Мцнхен) портретляри.
    Ъ.Беллинини тяглид едяряк, Д. “Мярйям кюрпяси иля” (тягр. 1498, Милли инъясянят галерейасы, Вашингтон) ясярини йаратмышдыр. Дини композисийаларында Италийа Интибащы принсиплярини Рейн-Нидерланд инъясяняти иля бирляшдирмяйя тяшяббцс эюстярмишдир (“Дрезден мещрабы”, тягр. 1496, Шякил галерейасы, Дрезден; “Паум гартнерляр мещрабы”, 1502–04, Кющня пинакотека, Мцнхен; “Кащинлярин тязими”, 1504, Уффитси галерейасы вя с.).
    “Апокалипсис” гравцралар серийасы Д.-я цмумавропа шющряти эятирмишдир (гейри-ади бюйцк форматда 15 вяряг, ксилографийа, 1498). Д. гравцра сянятини тякмилляшдирмиш (тясвир мятнин мцшайияти иля верилир) вя ону алман инъясянятинин апарыъы нювляриндян бириня чевирмишдир. “Сцвари, юлцм вя иблис” (1513), “Мцг. Ийероним щцърядя” вя “Малхулйа” (щяр икиси – 1514) гравцралары Д. йарадыъылыьынын зирвясидир.
    Ряссамын рясм вя гравцраларынын сурятляринин чыхарылмасы Авропада эениш йайылмышды. 1512–19 иллярдя Д. император Ы Максимилиан Щабсбургун сифариши иля ишлямишдир. Диэяр алман ряссамлары иля бирликдя “Максимилиан таьы” ксилографийасынын йарадылмасында иштирак етмиш (1515–17, Алманийа Милли Музейи, Нцрнберг; 192 вярягдя чап олунмушдур), щямчинин императорун портретини (1519, Инъясянят-тарих музейи, Вйана) йаратмышдыр. 1520–21 иллярдя Нидерланда сяйащят етмиш, бу сяйащятдян сонра йарадыъылыьында портретляр (синяйя гядяр) цстцнлцк тяшкил етмишдир (Бернард фон Резен, 1521, Шякил галерейасы, Дрезден; “Шлйапалы киши портрети”, 1521, Прадо вя с.). Сон рянэкарлыг ясяри олан “Дюрд апостол” (1526, Кющня пинакотека) бюйцк диптихини Нцрнберг бялядиййяси цчцн ишлямишдир. Д.-ин инъясянятин нязяри мясяляляриня даир ясярляри вар (“Пярэар вя хяткешля юлчмяйя даир дярслик”, 1525; “Шящяр, гяср вя галаларын мющкямляндирилмясиня даир тялимат”, 1527; “Инсанын пропорсийалары щаггында дюрд китаб”, 1528). Д.-ин сяняти, шяхсиййяти вя нязяри ясярляри ону Шимал Интибащынын ян нцфузлу ряссамларындан, дцнйа инъясянятинин мяшщур портрет усталарындан бири етмишдир.

    А.Дцрер. “Гызылэцл чялянэи байрамы”. 1506. Милли галерейа. Прага.

    А.Дцрер. “Адям вя Щявва” диптихи. 1507.