ELEKTRİKKEÇİRMӘ (elektrik keçiriciliyi, keçiricilik) – elektrik sahәsinin tәsiri altında cismin elektrik cәrәyanını keçirmәk qabiliyyәti, hәmçinin bu qabiliyyәti kәmiyyәtcә xarakterizә edәn fiziki kәmiyyәt. Naqillәrdә hәmişә sәrbәst (vә ya kvazisәrbәst) yükdaşıyıcılar – elektronlar, ionlar olur. Bunların istiqamәtlәnmiş (nizamlı) hәrәkәti elektrik cәrәyanı yaradır. Әksәr naqillәrin E.-si onlarda sәrbәst elektronların olması ilә şәrtlәnir. İon E. elektrolitlәrә mәxsusdur.
Elektrik cәrәyanı şiddәti (I ) naqilә verilәn potensiallar fәrqindәn (U ) asılıdır. Sabit en kәsikli izotrop naqil üçün E = –U/L, burada E – elektrik sahәsinin intensivliyi, L – naqilin uzunluğudur. Cәrәyanın sıxlığı (j) verilәn nöqtәdә E-nin qiymәtindәn asılıdır vә izotrop naqillәrdә E ilә eyni istiqamәtdә olur. Bu asılılıq Om qanunu ilә ifadә edilir: j = σ E ; E-dәn asılı olmayan σ әmsalı E. vә ya xüsusi E. adlanır. σ-nın tәrs qiymәti xüsusi elektrik müqavimәti adlanır: ρ =1/σ. Müxtәlif tәbiәtli naqillәr üçün σ-nın (vә ya ρ-nun) qiymәtlәri müxtәlifdir. Ümumi halda j-nin
E-dәn asılılığı qeyri-xәttidir vә σ E-dәn asılıdır. Bu halda diferensial E.-ni daxil edirlәr: σ = dj /dE. E.-ni (Om·sm) –1 vә ya (Sİ-dә) (Om·m)–1-lә ölçürlәr.
σ-dan asılı olaraq bütün maddәlәr naqillәrә [σ > 106 (Om·m)–1], dielektriklәrә [σ <10–8 (Om·m)–1] vә yarımkeçiricilәrә [10–8 (Om·m)–1 <σ< 106 (Om·m)–1] bölünür.
Bu bölünmә kifayәt qәdәr şәrtidir, belә ki, E. maddәnin halının dәyişmәsi ilә әlaqәdar olaraq geniş intervalda dәyişir. E. temp-rdan, maddәnin quruluşundan (aqreqat halından, defektlәrdәn vә s.) vә xarici tәsirlәrdәn (maqnit sahәsindәn, şüalanmadan, elektrik sahәsinin intensivliyindәn vә s.) asılıdır.
Qazların molekulyar-kinetik nәzәriyyәsinin metodları σ-nı sәrbәst yükdaşıyıcıların konsentrasiyası (n), onların yükü (q), kütlәsi (m) vә sәrbәst qaçış müddәti (τ) ilә ifadә etmәyә imkan verir:
burada μ – zәrrәciyin yürüklüyüdür (bax Cәrәyan daşıyıcılarının yürüklüyü).
E.-nin T temp-rundan asılılığı müxtәlif maddәlәr üçün müxtәlifdir. Metallarda σ (T ) asılılığı әsasәn temp-run artması zamanı sәrbәst qaçış müddәtinin azalması ilә tәyin edilir: temp-run artması kristal qәfәsin istilik rәqslәrinin böyümәsinә gәtirәrәk elektronların sәpilmәsini artırır vә σ azalır (kvant dilindә elektronların fononlarla toqquşmasından danışılır).
θD Debay temp-runu keçәn kifayәt qәdәr yüksәk temp-rda metalların E.-si temp-rla tәrs mütәnasibdir: σ ~ 1/T ; T ≪ θD olduqda σ ~ T–5, lakin qalıq müqavimәtlә mәhduddur (bax Metallar). Bәzi metallar, әrintilәr vә yarımkeçiricilәr temp-run bir neçә K-ә qәdәr azalması ilә ifratkeçirici hala keçirlәr (bax İfratkeçiricilәr). Әrinmiş metalların E.-si bu metalların bәrk halındakı E. ilә eyni tәrtibdәdir.
Yarımkeçiricilәrdә σ temp-run yüksәlmәsi ilә keçirici elektronların vә deşiklәrin (bax Yarımkeçiricilәr) sayının artması hesabına böyüyür. Dielektriklәr yalnız çox yüksәk elektrik gәrginliklәrindә nәzәrәçarpan E.-yә malik olur. E.-nin müәyyәn (böyük) qiymәtindә dielektriklәrin deşilmәsi baş verir.
Cәrәyanın tam vә ya qismәn ionlaşmış qazdan (plazmadan) keçmәsinin öz spesifikası var (bax Qazlarda elektrik boşalmaları); mәs., tam ionlaşmış plazmada E. sıxlıqdan asılı deyil vә temp-run yüksәlmәsi ilә (-ә mütәnasib olaraq) artaraq yaxşı metalların E.-sinә çatır. Mayelәrin E.-si barәdә bax Elektrolitlәr, Elektroliz.
E.-nin ölçülmәsi materialların mühüm tәdqiqat metodlarından biridir. Bundan başqa, E.-ni ölçmәklә makroskopik cisimdә yükdaşıyıcıların dinamikasını, onların bir-biri ilә vә cisimdәki digәr obyektlәrlә qar- şılıqlı tәsirlәrinin (toqquşmalarının) xarakterini aydınlaşdırmaq olur.
Metalların vә yarımkeçiricilәrin E.-si maqnit sahәsindәn (xüsusilә aşağı temp-rlarda) әhәmiyyәtli dәrәcәdә asılıdır (bax Qalvanomaqnit hadisәlәr).
