ƏHMƏD BƏY CAVANŞİR Cәfәrqulu bәy oğlu (2.3.1828, Şuşa qәzasının Kәhrizli k. – 1.1903, orada) – Azәrb. tarixçisi. Qarabağ xanları nәslindәndir. Peterburq kadet korpusunda tәhsil almış (1843–48), Krım müharibәsindә (1853–56) iştirak etmişdir. Dueldә şikәst olduğundan 1854 ildә hәrbi xidmәtdәn istefaya çıxmış, bir müddәt Qarabağda mirab (muro v) vәzifәsindә işlәmişdir; eyni zamanda kimin hәqiqәtәn bәy olduğunu araşdıran Şuşada yaradılmış komissiyanın tәrkibindә dә fәaliyyәt göstәrmişdir. Zәngin şәxsi kitabxanası olmuşdur. Ərәb, fars, rus dillәrini mükәmmәl bilmiş, A.S.Puşkin, M.Y.Lermontov, V.A.Jukovski vә b. şairlәrdәn tәrcümәlәr etmiş, “Qafqaz”, “Novoye obozreniye”qәzetlәrindә müntәzәm dәrc olunmuşdur. Uşaqlar üçün mәnzum “AsariƏhmәd bәy Cavanşir” (Tiflis, 1906) vә Azәrb. zәrbi-mәsәllәrindәn ibarәt dördcildlik әsәrlәrin (bizә çatmamışdır) müәllifidir. Ən qiymәtli әsәri 1883 ildә Şuşada rus dilindә yazdığı vә ilk mәnbәlәrә әsaslanan “Qarabağ xanlığının siyasi vәziyyәtinә dair (1747-ci ildәn 1805-ci ilә qәdәr)” әsәridir. 1884 ildә Tiflisdә, 1901 ildә isә Şuşada çapdan çıxmışdır. Qarabağ xanlığının tarixini xronoloji ardıcıllıqla şәrh etmiş, Ağa Mәhәmmәd şah Qacarın Qarabağa hücumu vә Şuşanın mühasirәsi zamanı yerli әhalinin necә müqavimәt göstәrdiyi ilә bağlı maraqlı faktlar qәlәmә almışdır.