ELEKTROFİZİOLÓGİYA (elektro ... +fiziologiya) – insan vә heyvan fiziologiyasının bir bölmәsi; canlı orqanizm toxumalarında müxtәlif elektrik hadisәlәrini (bioelektrik potensialları), hәmçinin elektrik cәrәyanının toxumalara tәsir mexanizmini öyrәnir. “Heyvani elektrik” haqqında ilk elmi mәlumatlar 1791 ildә L. Qalvani tәrәfindәn әldә olunmuşdur. O müәyyәn etmişdir ki, qurbağanın açıq sinir vә әzәlәlәrinә metal naqillә toxunduqda әzәlә yığılması baş verir. Bu faktı o, canlı toxumada elektrik yaranmasının tәsiri kimi izah etmişdir. Bu izaha etiraz edan A.Volta әzәlәnin qıcıqlanmasınә müxtәlif metallardan ibarәt xarici dövrәdә yaranan elektriklә әlaqәlәndirmişdir. Qalvani әzәlәnin yığılmasını metal naqilsiz dә (sinirin zәdәlәnmiş sahәsini әzәlәyә toxundurmaqla) tәkrarlayaraq yәqinliklә göstәrmişdir ki, elektrik mәnbәyi canlı әzәlәdir. 1797 ildә Qalvaninin tәcrübәlәrini alman alimi A.Humboldt tәsdiq etmişdir. İtaliyan fizioloqu K.Matteuççi 1837 ildә әzәlәnin zәdәlәnmiş vә zәdәlәnmәmiş hissәlәri arasında elektrik potensialları fәrqinin olduğunu sübut etmişdir. O, hәmçinin müәyyәnlәşdirmişdir ki, әzәlә yığıldıqda digәr sinir-әzәlә birlәşmәsinin qıcıqlanması üçün kifayәt qәdәr elektrik cәrәyanı yaradır. E.Dübua-Reymon 1848 ildә daha mükәmmәl metodikanın kömәyilә tәsdiq etmişdir ki, әzәlәnin vә ya sinirin zәdәlәnmәsi hәmişә qıcıqlanma zamanı azalan potensiallar fәrqinin meydana çıxması ilә müşayiәt olunur. Bununla da oyanan toxumalarda elektrik proseslәrinin әsas növlәrindәn biri – tәsir potensialı (hәmin dövrün terminologiyası ilә “mәnfi rәqs”) kәşf edilmişdir. E.-nın sonrakı inkişafı zәif vә qısadalğalı elektrik rәqslәrinin qeyd olunması üçün texniki vasitәlәrin yaradılması ilә әlaqәdardır. 1888 ildә alman fizioloqu Y. Bernşteyn canlı toxumada cәrәyanın tәsirini öyrәnmәk üçün diferensial reotom tәklif etmiş, bununla da tәsir potensialının gizli dövrünü, artma vә azalma müddәtini müәyyәnlәşdirmişdir. Kiçik elektrik hәrәkәt qüvvәsini ölçmәk üçün istifadә olunan kapilyar elektrometr ixtira edildikdәn sonra belә tәdqiqatlar daha dәqiqliklә fransız alimi E.J.Mare (1875) tәrәfindәn ürәk, A.F.Samoylov (1908) tәrәfindәn skelet әzәlәsi üzәrindә tәkrarlanmışdır. N.Y.Vvedenski (1884) tәsir potensialına qulaq asmaq üçün telefondan istifadә etmişdir. E.-nın inkişafında canlı toxumalarda elektrik potensiallarının başvermә mexanizminin izahı üçün ilk dәfә 1896 ildә elektrolitik dissosiasiya nәzәriyyәsini tәtbiq etmiş V.J. Çaqovetsin böyük rolu olmuşdur. 1902 ildә Bernşteyn oyanmanın membran nәzәriyyәsinin әsas müddәalarını formulә etmişdir; sonralar ingilis alimlәri P.Boyl vә E.Konuey (1941), A.Hockin, B.Kats vә A.Haksli (1949) bu müddәaları inkişaf etdirmişlәr. 20 әsrin әvvәllәrindә elektrofizioloji tәdqiqatlar üçün digәr qeydedici cihazların әtalәtliliyini (inersiyasını) mühüm dәrәcәdә dәf etmәyә imkan verәn simli qalvanometrdәn istifadә olunmuşdur; onun kömәyilә V.Eynthoven vә A.F.Samoylov müxtәlif canlı toxumalarda elektrik proseslәrinin әtraflı xarakteristikasını әldә etmişlәr. Bioelektrik potensiallarının hәr hansı formasının tәhrifsiz şәkildә qeyd alıması yalnız E. praktikasına elektrofizioloji texnikanın әsasını tәşkil edәn elektron güclәndiricilәrin vә osilloqrafların (C.Bişop, C.Erlanger vә Y.Qasser, ABŞ) daxil edilmәsi (20 әsrin 30–40-cı illәri) ilә mümkün olmuşdur. Elektron texnikasının tәtbiqi ilә elektrik potensialların ayrılmasını nәinki canlı toxuma sәthindәn, hәtta batırılmış elektrodların kömәyilә dәrinlikdәn (ayrı-ayrı hüceyrә vә hüceyrәdaxili elektrik aktivliyinin ayrılmasının qeyd edilmәsi) yerinә yetirmәk mümkün olmuşdur. Sonralar E.-da küy fonunda çox zәif elektrik siqnallarını ayırmağa, böyük miqdarda elektrofizioloji mәlumatların avtomatik statistik işlәnmәsini aparmağa, elektro-fizioloji proseslәri modellәşdirmәyә imkan verәn kompüterlәrdәn dә geniş istifadә edilmişdir. E.-nın inkişafına fizioloqlardan İ.Q.Tarxanov, B.F.Veriqo, V.Y.Danilevski, D.S.Vorontsov, A.B.Koqan, P.Q. Kostyuk, M.N.Livanov; Azәrb. fizioloqlarından Q.M.Qәhrәmanov, N.A.Hacıyeva vә b. mühüm töhfәlәr vermişlәr.

Heç bir istisna olmadan bütün canlı toxumalarda aktiv fizioloji funksiyalar zamanı baş verәn elektrik potensialları qeydinin elektrofizioloji üsulu (bu proseslәrin müayinәsi, onların müvәqqәti xarakteristikası vә mәkanda paylanması) әn әlverişli vә dәqiq müayinә üsuludur. Belә proseslәrin generasiya mexanizminin әsasında elektrik potensialları durur. Bununla bәrabәr, elektrik cәrәyanı canlı strukturlar üçün әn universal qıcıqlandırıcıdır; kimyәvi, mexaniki vә d. qıcıqlandırıcılar da toxumalara tәsir etdikdә hüceyrә membranlarında elektrik dәyişikliklәrinә transformasiya olunurlar. Buna görә elektrofizioloji üsullar müxtәlif orqan vә sistemlәrin fәaliyyәtinin aşkara çıxarılması vә qeydi üçün fiziologiyanın bütün bölmәlәrindә geniş tәtbiq olunur. Onlar hәm dә patofizioloji tәdqiqatlar vә hәyati funksiyaların funksional pozulmalarını tәyin etmәk üçün kliniki praktikada da geniş istifadә edilir. Elektrokardioqrafiya, elektroensefaloqrafiya, elektromioqrafiya, elektroretinoqrafiya, elektrodermoqrafiya (dәrinin elektrik potensialları dәyişmәsinin qeydә alınması) vә s. kimi müxtәlif elektrofizioloji üsulların mühüm diaqnostik әhәmiyyәti var.

Müasir E.-nın әsas problemlәri: aktiv fizioloji proseslәr zamanı hüceyrә membranında elektrik potensiallarının meydana çıxmasına vә onların dәyişilmәsinә sәbәb olan fiziki-kimyәvi proseslәrin (bax Bioelektrik potensialları, Oyanma, Tormozlanma, Sinir impulsu), elәcә dә elektrik potensialları generasiyası әsasının (ionların membrandan keçmәsi vә ion qradiyentinin yaranması üçün enerji göndәrәn biokimyәvi proseslәrin) öyrәnilmәsi; bu vә ya digәr ionların membrandan seçilib keçmәsinin vә aktiv hüceyrә reaksiyalarının müxtәlif formalarını yaradan membran kanallarının molekulyar quruluşunun tәdqiqi; bioelektrik hadisәlәrinin süni membranlarda modellәşdirilmәsidir. Bax hәmçinin Fiziologiya.