Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VII CİLD (DƏRMAN - CƏLİLOV)
    ELEKTROMAQNİT SAHƏSİNİN POTENSİALLARI

    ELEKTROMAQNİT SAHӘSİNİN POTENSİALLARI – elektromaqnit sahәsinin energetik xarakteristikaları. Elektrostatikada vektor elektrik sahәsini bir skalyar funksiya ilә – elektrostatik potensialla xarakterizә etmәk olur. Ümumi halda ixtiyari elektromaqnit sahәsinin tәsviri üçün iki vektor – maqnit induksiyası vektoru (B) vә elektrik sahәsinin intensivlik vektorunun (E) әvәzinә iki digәr kәmiyyәti: A(x, y, z, t) vektor potensialını vә φ (x, y, z, t) skalyar potensialını daxil etmәk olar (burada x, y, z– koordinatlar, t – zaman), hәm dә B E vektorları A vә φ ilә birqiymәtli ifadә olunur:


    burada c – işığın vakuumda sürәtidir.


    Sahәnin potensialları üçün tәnliklәr Maksvell tәnliklәrinә nisbәtәn daha sadә formaya malikdir ki, bu da dәyişәn elektromaqnit sahәlәrinin tapılması mәsәlәsini sadәlәşdirir. E.s.p. üçün tәnliklәrin әhәmiyyәtli dәrәcәdә sadәlәşmәsi ona görә mümkündür ki, potensiallar birqiymәtli
    tәyin olunmur. Әgәr A vә φ-nin әvәzinә yeni potensiallar seçsәk 


    burada χ – koordinat vә zamanın ixtiyari funksiyasıdır, onda (1) tәnliklәri ilә tәyin edilәn BE vektorları dәyişmәyәcәk. Potensialların çevrilmәlәrinә [(2)] görә elektromaqnit sahәsinin invariantlığı k a l i b r l ә n m  i ş  vә ya q r a d i y e  n t  i n v a r i a n  t l ı ğ ı adlanır. Kalibrlәnmiş invariantlıq E.s.p.-na әlavә şәrt qoymağa imkan verir. Belә әlavә şәrt әsasәn L o r e n s   ş ә r t i  d i r:

    burada ε vә μ – mühitin dielektrik vә maqnit nüfuzluğudur. Bircins mühitdә (ε = const, μ = const) Maksvell tәnliklәrindәn E.s.p. üçün alınan tәnlik (3) şәrtlәrindәn istifadә edildikdә eyni formaya malik olur:


    burada  Laplas operatoru, ρ vә j – yük vә cәrәyanın sıxlığı, 
    elektromaqnit sahәsinin mühitdә yayılma sürәtidir. ρ = 0 vә j = 0 olarsa, E.s.p. dalğa tәnliyini ödәyir.


    (4) tәnliklәri yüklәrin vә cәrәyanların mәlum paylanmasına görә A vә φ potensiallarını vә demәli, (1) düsturlarının kömәyi ilә elektromaqnit sahәsinin B vә E xarakteristikalarını tәyin etmәyә imkan verir.



Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
DƏRMAN – CƏLİLOV
    ELEKTROMAQNİT SAHƏSİNİN POTENSİALLARI

    ELEKTROMAQNİT SAHӘSİNİN POTENSİALLARI – elektromaqnit sahәsinin energetik xarakteristikaları. Elektrostatikada vektor elektrik sahәsini bir skalyar funksiya ilә – elektrostatik potensialla xarakterizә etmәk olur. Ümumi halda ixtiyari elektromaqnit sahәsinin tәsviri üçün iki vektor – maqnit induksiyası vektoru (B) vә elektrik sahәsinin intensivlik vektorunun (E) әvәzinә iki digәr kәmiyyәti: A(x, y, z, t) vektor potensialını vә φ (x, y, z, t) skalyar potensialını daxil etmәk olar (burada x, y, z– koordinatlar, t – zaman), hәm dә B E vektorları A vә φ ilә birqiymәtli ifadә olunur:


    burada c – işığın vakuumda sürәtidir.


    Sahәnin potensialları üçün tәnliklәr Maksvell tәnliklәrinә nisbәtәn daha sadә formaya malikdir ki, bu da dәyişәn elektromaqnit sahәlәrinin tapılması mәsәlәsini sadәlәşdirir. E.s.p. üçün tәnliklәrin әhәmiyyәtli dәrәcәdә sadәlәşmәsi ona görә mümkündür ki, potensiallar birqiymәtli
    tәyin olunmur. Әgәr A vә φ-nin әvәzinә yeni potensiallar seçsәk 


    burada χ – koordinat vә zamanın ixtiyari funksiyasıdır, onda (1) tәnliklәri ilә tәyin edilәn BE vektorları dәyişmәyәcәk. Potensialların çevrilmәlәrinә [(2)] görә elektromaqnit sahәsinin invariantlığı k a l i b r l ә n m  i ş  vә ya q r a d i y e  n t  i n v a r i a n  t l ı ğ ı adlanır. Kalibrlәnmiş invariantlıq E.s.p.-na әlavә şәrt qoymağa imkan verir. Belә әlavә şәrt әsasәn L o r e n s   ş ә r t i  d i r:

    burada ε vә μ – mühitin dielektrik vә maqnit nüfuzluğudur. Bircins mühitdә (ε = const, μ = const) Maksvell tәnliklәrindәn E.s.p. üçün alınan tәnlik (3) şәrtlәrindәn istifadә edildikdә eyni formaya malik olur:


    burada  Laplas operatoru, ρ vә j – yük vә cәrәyanın sıxlığı, 
    elektromaqnit sahәsinin mühitdә yayılma sürәtidir. ρ = 0 vә j = 0 olarsa, E.s.p. dalğa tәnliyini ödәyir.


    (4) tәnliklәri yüklәrin vә cәrәyanların mәlum paylanmasına görә A vә φ potensiallarını vә demәli, (1) düsturlarının kömәyi ilә elektromaqnit sahәsinin B vә E xarakteristikalarını tәyin etmәyә imkan verir.



    ELEKTROMAQNİT SAHƏSİNİN POTENSİALLARI

    ELEKTROMAQNİT SAHӘSİNİN POTENSİALLARI – elektromaqnit sahәsinin energetik xarakteristikaları. Elektrostatikada vektor elektrik sahәsini bir skalyar funksiya ilә – elektrostatik potensialla xarakterizә etmәk olur. Ümumi halda ixtiyari elektromaqnit sahәsinin tәsviri üçün iki vektor – maqnit induksiyası vektoru (B) vә elektrik sahәsinin intensivlik vektorunun (E) әvәzinә iki digәr kәmiyyәti: A(x, y, z, t) vektor potensialını vә φ (x, y, z, t) skalyar potensialını daxil etmәk olar (burada x, y, z– koordinatlar, t – zaman), hәm dә B E vektorları A vә φ ilә birqiymәtli ifadә olunur:


    burada c – işığın vakuumda sürәtidir.


    Sahәnin potensialları üçün tәnliklәr Maksvell tәnliklәrinә nisbәtәn daha sadә formaya malikdir ki, bu da dәyişәn elektromaqnit sahәlәrinin tapılması mәsәlәsini sadәlәşdirir. E.s.p. üçün tәnliklәrin әhәmiyyәtli dәrәcәdә sadәlәşmәsi ona görә mümkündür ki, potensiallar birqiymәtli
    tәyin olunmur. Әgәr A vә φ-nin әvәzinә yeni potensiallar seçsәk 


    burada χ – koordinat vә zamanın ixtiyari funksiyasıdır, onda (1) tәnliklәri ilә tәyin edilәn BE vektorları dәyişmәyәcәk. Potensialların çevrilmәlәrinә [(2)] görә elektromaqnit sahәsinin invariantlığı k a l i b r l ә n m  i ş  vә ya q r a d i y e  n t  i n v a r i a n  t l ı ğ ı adlanır. Kalibrlәnmiş invariantlıq E.s.p.-na әlavә şәrt qoymağa imkan verir. Belә әlavә şәrt әsasәn L o r e n s   ş ә r t i  d i r:

    burada ε vә μ – mühitin dielektrik vә maqnit nüfuzluğudur. Bircins mühitdә (ε = const, μ = const) Maksvell tәnliklәrindәn E.s.p. üçün alınan tәnlik (3) şәrtlәrindәn istifadә edildikdә eyni formaya malik olur:


    burada  Laplas operatoru, ρ vә j – yük vә cәrәyanın sıxlığı, 
    elektromaqnit sahәsinin mühitdә yayılma sürәtidir. ρ = 0 vә j = 0 olarsa, E.s.p. dalğa tәnliyini ödәyir.


    (4) tәnliklәri yüklәrin vә cәrәyanların mәlum paylanmasına görә A vә φ potensiallarını vә demәli, (1) düsturlarının kömәyi ilә elektromaqnit sahәsinin B vә E xarakteristikalarını tәyin etmәyә imkan verir.