1740-cы illяrdя Abшeron y-а-nda yaranмыш dюvlяt. 1747 ildя Nadir шah Яfшarыn юlцmцndяn sonra yerli feodallardan Mirzя Mяhяmmяd aьa, шahыn Bakыdakы яlaltыsы Sяlimi qovmuш vя юzцnц mцstяqil xan elan etmiшdi [1747– 68]. B.x. Шяrq feodal dюvlяtlяrinin xцsusiyyяtlяrini юzцndя cяmlяшdirяn dюvlяt qurumu idi. B.x-na 39 kяnd daxil иdi. Tяsяrrцfatыnda neft, duz vя zяfяran istehsalы, baьчыlыq, balыqчыlыq, maldarlыq vя s. яsas yer tuturdu; тoxuculuq, zяrgяrlik, boyaqчыlыq, dulusчuluq, dяmirчilik vя s. sяnяt sahяlяri inkiшaf etmiшdi. Ханлыгда олан нефт гуйуларынын сайы 18 ясрин орталарында 50-дян чох иди. 19 ясрин яввялиндя онларын сайы 100-я чатмышды; иldя 240 min puddan чox neft чыxarыlыrdы. Ханлыгда нефт гуйулары, базарлар, дцканлар вя с. илтизама верилирди. Xanlыьыn mяrkяzi олан Bakы ш. Avropa юlkяlяri, Rusiya, Иran, Hindistan vя с. иля tranzit ticarяtdя mцhцm rol oynayыrdы. Neft, duz vя zяfяran ticarяtdя яsas yer tuturdu. Б.х.-нда Rusiya, Hindistan vя s. юlkяlяrdяn gяlmiш tacirlяrя дя rast gяlmяk olurdu. Bakыda pul kяsilirdi. B.x-nda bцtцn hakimiyyяt, torpaq, yeraltы vя yerцstц sяrvяtlяr xana vя onun ailя цzvlяrinя mяxsus idi. Ханлыгда малъящят, тюйъц, даруьалыг, вязирлик вя с. кими онларъа vergi мювъуд иди.
Б.х.-нда Ы Mirzя Mяhяmmяdin dюvrцndя iqtisadiyyat вя тиъарят инкишаф етмишди. Ы Mirzя Mяhяmmяd Xяzяr dяnizindя gяmiчiliyin inkiшafыna xцsusi diqqяt yetirirdi. Onun oьlu Mяlik Mяhяmmяd xanыn [1768–84] hakimiyyяti dюvrцndя B.x. mцstяqilliyini itirdi. Шimal-Шяrqi Azяrb. torpaqlarыnы Quba xanlыьы яtrafыnda birlяшdirmяk uьrunda mцbarizя aparan Fяtяli xan B.x.-nы юzцndяn asыlы vяziyyяtя salmaq mяqsяdilя bacыsы Xяdicя Bikяni Бакы ханы Mяlik Mяhяmmяd xana яrя verdi. Мялик Мящяммяд ханын vяfatыndan sonra oьlu
ЫЫ Mirzя Mяhяmmяd [1784–91] Bakы xanы oldu.
Fяtяli xanыn юlцmцndяn sonra (1789) Quba xanlыьы яtrafыnda birlяшdirilmiш xanlыqlar, o cцmlяdяn B.x. юzlяrini mцstяqil elan etdilяr. Xanlыqda hakimiyyяt uьrunda ЫЫ Mirzя Mяhяmmяd xanla яmisi Mяhяmmяdqulu xan arasыnda mцbarizя baшlandы. Quba xanlыьыndan kюmяk alan Mяhяmmяdqulu xan qalib gяldi vя юzцnц xan elan etdi. Onun юlцmцndяn sonra (1792) Б.х.-нда щакимиййят уьрунда йенидян мцбаризя башланды. Бу мцбаризядя галиб эялян Мящяммядгулу ханын qardaшы oьlu Hцseynqulu xan hakimiyyяti яlя aldы.
Hцseynqulu xanыn [1792–1806] dюvrцndя Azяrb.-ыn beynяlxalq vяziyyяti чox mцrяkkяb idi. Aьa Mяhяmmяd шah Qacar Azяrb.-a hцcuma hazыrlaшыrdы. Чар Rusi- yaсы да Xяzяrsahili vil.-ляri, o cцmlяdяn B.x.-nы tutmaьa чalышыrdы. Belя bir шяraitdя hakimiyyяtini saxlamaьa чalышan Hцseynqulu xan Rusiyanыn himayяsini qяbul etdi вя ЫЫ Йекатерина 1793 ил апрелин 19-да бу барядя фярман верди. Лакин Аьа Мящяммяд шащ Qacarыn Azяrb.-a yцrцшц zamanы (1795) bu яlaqяlяr kяsildi. Bir qяdяr sonra Azяrb.-ыn bяzi xanlarы kimi Bakы xanы da юz elчisini Rusiyaya yolladы. Xanlarыn xahiшini nяzяrя alan ЫЫ Yekaterina 1796 ildя Rusiya qoшunlarыnы Azяrb.-a gюndяrdi. Hцseynqulu xan yenidяn Rusiyaнын himayяsini qяbul etdi. Хязярдяки Русийа донанмасы Бакы лиманына дахил олду. ЫЫ Yekaterinanыn юlцmцndяn (1796) sonra Rusiya qoшunlarы Azяrb.- dan geri чaьыrыldы. Hakimiyyяtini saxlamaьa чalышan Hцseynqulu xan 1797 ildя Шuшanы zяbt etmiш Aьa Mяhяmmяd шah Qacarыn yanыna gedяrяk ona tabe olduьunu bildirdi. Аьа Мящяммяд шащ Qacarыn юlцmцndяn sonra hakimiyyяti яlя alan Fяtяli шah vя Rusийа чarы Ы Aleksandr Azяrb.-ы, o cцmlяdяn B.x.-nы tutmaьa can atыrdыlar. Rusiyanыn daha gцclц olduьunu nяzяrя alan Hцseynqulu xan 1803 ildя Rusiyanыn himayяsini qяbul etdi. Lakin чox keчmяdяn Bakы vя Шamaxы яyanlarыnыn tяzyiqi ilя Rusiyanыn himayяsindяn boyun qaчыrmaьa (1804) mяcbur oldu. Bir sыra Azяrb. xanlыьыnы Rusiyaya birlяшdirmiш gen. P.D. Sisianovun qoшunu B.x.-na hцcum etdi. O, Bakыnы tяslim etmяk haqqыnda Hцseynqulu xanla danышыqlar aparдыьы заман юldцrцldц (1806,fevral); rus qoшunlarы geri чяkildi. 1806 il oktyabrыn 3-дя Rusийа qoшunу Bakыны зябт етди. B.x. lяьv olundu; onun яrazisi Rusiyaya birlяшdirildi.
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2007 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2009 |
| ISBN: | 978-9952-441-02-4 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2010 |
| ISBN: | 978-9952-441-05-5 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2011 |
| ISBN: | 978-9952-441-07-9 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2012 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2013 |
| ISBN: | 978-9952-441-03-1 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2014 |
| ISBN: | 978-9952-441-10-9 |
| Səhifələrin sayı: | 592 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili | 2015 |
| ISBN: | 978-9952-441-11-6 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
1740-cы illяrdя Abшeron y-а-nda yaranмыш dюvlяt. 1747 ildя Nadir шah Яfшarыn юlцmцndяn sonra yerli feodallardan Mirzя Mяhяmmяd aьa, шahыn Bakыdakы яlaltыsы Sяlimi qovmuш vя юzцnц mцstяqil xan elan etmiшdi [1747– 68]. B.x. Шяrq feodal dюvlяtlяrinin xцsusiyyяtlяrini юzцndя cяmlяшdirяn dюvlяt qurumu idi. B.x-na 39 kяnd daxil иdi. Tяsяrrцfatыnda neft, duz vя zяfяran istehsalы, baьчыlыq, balыqчыlыq, maldarlыq vя s. яsas yer tuturdu; тoxuculuq, zяrgяrlik, boyaqчыlыq, dulusчuluq, dяmirчilik vя s. sяnяt sahяlяri inkiшaf etmiшdi. Ханлыгда олан нефт гуйуларынын сайы 18 ясрин орталарында 50-дян чох иди. 19 ясрин яввялиндя онларын сайы 100-я чатмышды; иldя 240 min puddan чox neft чыxarыlыrdы. Ханлыгда нефт гуйулары, базарлар, дцканлар вя с. илтизама верилирди. Xanlыьыn mяrkяzi олан Bakы ш. Avropa юlkяlяri, Rusiya, Иran, Hindistan vя с. иля tranzit ticarяtdя mцhцm rol oynayыrdы. Neft, duz vя zяfяran ticarяtdя яsas yer tuturdu. Б.х.-нда Rusiya, Hindistan vя s. юlkяlяrdяn gяlmiш tacirlяrя дя rast gяlmяk olurdu. Bakыda pul kяsilirdi. B.x-nda bцtцn hakimiyyяt, torpaq, yeraltы vя yerцstц sяrvяtlяr xana vя onun ailя цzvlяrinя mяxsus idi. Ханлыгда малъящят, тюйъц, даруьалыг, вязирлик вя с. кими онларъа vergi мювъуд иди.
Б.х.-нда Ы Mirzя Mяhяmmяdin dюvrцndя iqtisadiyyat вя тиъарят инкишаф етмишди. Ы Mirzя Mяhяmmяd Xяzяr dяnizindя gяmiчiliyin inkiшafыna xцsusi diqqяt yetirirdi. Onun oьlu Mяlik Mяhяmmяd xanыn [1768–84] hakimiyyяti dюvrцndя B.x. mцstяqilliyini itirdi. Шimal-Шяrqi Azяrb. torpaqlarыnы Quba xanlыьы яtrafыnda birlяшdirmяk uьrunda mцbarizя aparan Fяtяli xan B.x.-nы юzцndяn asыlы vяziyyяtя salmaq mяqsяdilя bacыsы Xяdicя Bikяni Бакы ханы Mяlik Mяhяmmяd xana яrя verdi. Мялик Мящяммяд ханын vяfatыndan sonra oьlu
ЫЫ Mirzя Mяhяmmяd [1784–91] Bakы xanы oldu.
Fяtяli xanыn юlцmцndяn sonra (1789) Quba xanlыьы яtrafыnda birlяшdirilmiш xanlыqlar, o cцmlяdяn B.x. юzlяrini mцstяqil elan etdilяr. Xanlыqda hakimiyyяt uьrunda ЫЫ Mirzя Mяhяmmяd xanla яmisi Mяhяmmяdqulu xan arasыnda mцbarizя baшlandы. Quba xanlыьыndan kюmяk alan Mяhяmmяdqulu xan qalib gяldi vя юzцnц xan elan etdi. Onun юlцmцndяn sonra (1792) Б.х.-нда щакимиййят уьрунда йенидян мцбаризя башланды. Бу мцбаризядя галиб эялян Мящяммядгулу ханын qardaшы oьlu Hцseynqulu xan hakimiyyяti яlя aldы.
Hцseynqulu xanыn [1792–1806] dюvrцndя Azяrb.-ыn beynяlxalq vяziyyяti чox mцrяkkяb idi. Aьa Mяhяmmяd шah Qacar Azяrb.-a hцcuma hazыrlaшыrdы. Чар Rusi- yaсы да Xяzяrsahili vil.-ляri, o cцmlяdяn B.x.-nы tutmaьa чalышыrdы. Belя bir шяraitdя hakimiyyяtini saxlamaьa чalышan Hцseynqulu xan Rusiyanыn himayяsini qяbul etdi вя ЫЫ Йекатерина 1793 ил апрелин 19-да бу барядя фярман верди. Лакин Аьа Мящяммяд шащ Qacarыn Azяrb.-a yцrцшц zamanы (1795) bu яlaqяlяr kяsildi. Bir qяdяr sonra Azяrb.-ыn bяzi xanlarы kimi Bakы xanы da юz elчisini Rusiyaya yolladы. Xanlarыn xahiшini nяzяrя alan ЫЫ Yekaterina 1796 ildя Rusiya qoшunlarыnы Azяrb.-a gюndяrdi. Hцseynqulu xan yenidяn Rusiyaнын himayяsini qяbul etdi. Хязярдяки Русийа донанмасы Бакы лиманына дахил олду. ЫЫ Yekaterinanыn юlцmцndяn (1796) sonra Rusiya qoшunlarы Azяrb.- dan geri чaьыrыldы. Hakimiyyяtini saxlamaьa чalышan Hцseynqulu xan 1797 ildя Шuшanы zяbt etmiш Aьa Mяhяmmяd шah Qacarыn yanыna gedяrяk ona tabe olduьunu bildirdi. Аьа Мящяммяд шащ Qacarыn юlцmцndяn sonra hakimiyyяti яlя alan Fяtяli шah vя Rusийа чarы Ы Aleksandr Azяrb.-ы, o cцmlяdяn B.x.-nы tutmaьa can atыrdыlar. Rusiyanыn daha gцclц olduьunu nяzяrя alan Hцseynqulu xan 1803 ildя Rusiyanыn himayяsini qяbul etdi. Lakin чox keчmяdяn Bakы vя Шamaxы яyanlarыnыn tяzyiqi ilя Rusiyanыn himayяsindяn boyun qaчыrmaьa (1804) mяcbur oldu. Bir sыra Azяrb. xanlыьыnы Rusiyaya birlяшdirmiш gen. P.D. Sisianovun qoшunu B.x.-na hцcum etdi. O, Bakыnы tяslim etmяk haqqыnda Hцseynqulu xanla danышыqlar aparдыьы заман юldцrцldц (1806,fevral); rus qoшunlarы geri чяkildi. 1806 il oktyabrыn 3-дя Rusийа qoшunу Bakыны зябт етди. B.x. lяьv olundu; onun яrazisi Rusiyaya birlяшdirildi.
1740-cы illяrdя Abшeron y-а-nda yaranмыш dюvlяt. 1747 ildя Nadir шah Яfшarыn юlцmцndяn sonra yerli feodallardan Mirzя Mяhяmmяd aьa, шahыn Bakыdakы яlaltыsы Sяlimi qovmuш vя юzцnц mцstяqil xan elan etmiшdi [1747– 68]. B.x. Шяrq feodal dюvlяtlяrinin xцsusiyyяtlяrini юzцndя cяmlяшdirяn dюvlяt qurumu idi. B.x-na 39 kяnd daxil иdi. Tяsяrrцfatыnda neft, duz vя zяfяran istehsalы, baьчыlыq, balыqчыlыq, maldarlыq vя s. яsas yer tuturdu; тoxuculuq, zяrgяrlik, boyaqчыlыq, dulusчuluq, dяmirчilik vя s. sяnяt sahяlяri inkiшaf etmiшdi. Ханлыгда олан нефт гуйуларынын сайы 18 ясрин орталарында 50-дян чох иди. 19 ясрин яввялиндя онларын сайы 100-я чатмышды; иldя 240 min puddan чox neft чыxarыlыrdы. Ханлыгда нефт гуйулары, базарлар, дцканлар вя с. илтизама верилирди. Xanlыьыn mяrkяzi олан Bakы ш. Avropa юlkяlяri, Rusiya, Иran, Hindistan vя с. иля tranzit ticarяtdя mцhцm rol oynayыrdы. Neft, duz vя zяfяran ticarяtdя яsas yer tuturdu. Б.х.-нда Rusiya, Hindistan vя s. юlkяlяrdяn gяlmiш tacirlяrя дя rast gяlmяk olurdu. Bakыda pul kяsilirdi. B.x-nda bцtцn hakimiyyяt, torpaq, yeraltы vя yerцstц sяrvяtlяr xana vя onun ailя цzvlяrinя mяxsus idi. Ханлыгда малъящят, тюйъц, даруьалыг, вязирлик вя с. кими онларъа vergi мювъуд иди.
Б.х.-нда Ы Mirzя Mяhяmmяdin dюvrцndя iqtisadiyyat вя тиъарят инкишаф етмишди. Ы Mirzя Mяhяmmяd Xяzяr dяnizindя gяmiчiliyin inkiшafыna xцsusi diqqяt yetirirdi. Onun oьlu Mяlik Mяhяmmяd xanыn [1768–84] hakimiyyяti dюvrцndя B.x. mцstяqilliyini itirdi. Шimal-Шяrqi Azяrb. torpaqlarыnы Quba xanlыьы яtrafыnda birlяшdirmяk uьrunda mцbarizя aparan Fяtяli xan B.x.-nы юzцndяn asыlы vяziyyяtя salmaq mяqsяdilя bacыsы Xяdicя Bikяni Бакы ханы Mяlik Mяhяmmяd xana яrя verdi. Мялик Мящяммяд ханын vяfatыndan sonra oьlu
ЫЫ Mirzя Mяhяmmяd [1784–91] Bakы xanы oldu.
Fяtяli xanыn юlцmцndяn sonra (1789) Quba xanlыьы яtrafыnda birlяшdirilmiш xanlыqlar, o cцmlяdяn B.x. юzlяrini mцstяqil elan etdilяr. Xanlыqda hakimiyyяt uьrunda ЫЫ Mirzя Mяhяmmяd xanla яmisi Mяhяmmяdqulu xan arasыnda mцbarizя baшlandы. Quba xanlыьыndan kюmяk alan Mяhяmmяdqulu xan qalib gяldi vя юzцnц xan elan etdi. Onun юlцmцndяn sonra (1792) Б.х.-нда щакимиййят уьрунда йенидян мцбаризя башланды. Бу мцбаризядя галиб эялян Мящяммядгулу ханын qardaшы oьlu Hцseynqulu xan hakimiyyяti яlя aldы.
Hцseynqulu xanыn [1792–1806] dюvrцndя Azяrb.-ыn beynяlxalq vяziyyяti чox mцrяkkяb idi. Aьa Mяhяmmяd шah Qacar Azяrb.-a hцcuma hazыrlaшыrdы. Чар Rusi- yaсы да Xяzяrsahili vil.-ляri, o cцmlяdяn B.x.-nы tutmaьa чalышыrdы. Belя bir шяraitdя hakimiyyяtini saxlamaьa чalышan Hцseynqulu xan Rusiyanыn himayяsini qяbul etdi вя ЫЫ Йекатерина 1793 ил апрелин 19-да бу барядя фярман верди. Лакин Аьа Мящяммяд шащ Qacarыn Azяrb.-a yцrцшц zamanы (1795) bu яlaqяlяr kяsildi. Bir qяdяr sonra Azяrb.-ыn bяzi xanlarы kimi Bakы xanы da юz elчisini Rusiyaya yolladы. Xanlarыn xahiшini nяzяrя alan ЫЫ Yekaterina 1796 ildя Rusiya qoшunlarыnы Azяrb.-a gюndяrdi. Hцseynqulu xan yenidяn Rusiyaнын himayяsini qяbul etdi. Хязярдяки Русийа донанмасы Бакы лиманына дахил олду. ЫЫ Yekaterinanыn юlцmцndяn (1796) sonra Rusiya qoшunlarы Azяrb.- dan geri чaьыrыldы. Hakimiyyяtini saxlamaьa чalышan Hцseynqulu xan 1797 ildя Шuшanы zяbt etmiш Aьa Mяhяmmяd шah Qacarыn yanыna gedяrяk ona tabe olduьunu bildirdi. Аьа Мящяммяд шащ Qacarыn юlцmцndяn sonra hakimiyyяti яlя alan Fяtяli шah vя Rusийа чarы Ы Aleksandr Azяrb.-ы, o cцmlяdяn B.x.-nы tutmaьa can atыrdыlar. Rusiyanыn daha gцclц olduьunu nяzяrя alan Hцseynqulu xan 1803 ildя Rusiyanыn himayяsini qяbul etdi. Lakin чox keчmяdяn Bakы vя Шamaxы яyanlarыnыn tяzyiqi ilя Rusiyanыn himayяsindяn boyun qaчыrmaьa (1804) mяcbur oldu. Bir sыra Azяrb. xanlыьыnы Rusiyaya birlяшdirmiш gen. P.D. Sisianovun qoшunu B.x.-na hцcum etdi. O, Bakыnы tяslim etmяk haqqыnda Hцseynqulu xanla danышыqlar aparдыьы заман юldцrцldц (1806,fevral); rus qoшunlarы geri чяkildi. 1806 il oktyabrыn 3-дя Rusийа qoшunу Bakыны зябт етди. B.x. lяьv olundu; onun яrazisi Rusiyaya birlяшdirildi.
