Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
VIII CİLD (ENOLLAR - FEDDİN Konstantin Aleksandroviç)
    ƏYRİLİK

    ƏYRİLİK – әyrinin (sәthin) düz xәtdәn (müstәvidәn) yayınmasını (meylini) xarakterizә edәn kәmiyyәt. L әyrisinin MM′ qövsünün M nöqtәsindә MT toxunanından (şәkil) yayınmasını bu qövsün mәrkәzi Ə.-i adlanan km ilә xarakterizә etmәk olar. Bu kәmiyyәt M M′ nöqtәlәrindәn çәkilәn toxunanalar arasındakı α bucağının MM′ qövsünün Δs uz.-na olan nisbәtinә bәrabәrdir (α ⁄Δs). Çevrәnin qövsünün mәrkәzi Ə.-i radiusun tәrs qiymәtinә bәrabәrdir vә çevrәnin Ə. dәrәcәsini xarakterizә edir. Radiusun azalması ilә qövsün Ə.-i artır.

     

    Δs→0 olduqda, yәni M nöqtәsi M′-ә yaxınlaşdıqda, mәrkәzi Ə.-in limit qiymәti L әyrisinin M nöqtәsindәki k Ə.-i adlanır:

     

    Ə.-in tәrs qiymәti R = 1/k L әyrisinin nöqtәsindәki Ə. radiusuna deyilir.

    Əgәr L y =f (x) funksiyasının qrafikidirsә, onda bu әyrinin x nöqtәsindәki k Ə.-i

     düsturu ilә hesablanır. L әyrisinin k Ə.-i bu әyrinin hәr hansı M nöqtәsindәn hesablanan s qövsünün uz. funksiyasıdır.

    Sәthin M nöqtәsindәki normalından keçәn bütün mümkün müstәvilәrin sәthlә kәsişmәsinә normal kәsiklәr, M nöqtәsindәn keçәn normal kәsiklәrin Ə.-ni isә sәthin bu nöqtәsindәki normal Ə.-lәri adlandırırlar. M nöqtәsindә verilmiş normal Ə.-in maks.-u vә minimumuna baş Ə.-lәr deyilir. K = k1k2 vә H= (k1+k2)/2 kәmiyyәtlәri M nöqtәsindә uyğun olaraq sәthin Qaus Ə.-i vә mәrkәzi Ə.-i adlanır, burada k1k2 – baş Ə.-lәrdir. Sәthin bu Ə.-lәri normal Ə.-i tәyin edir, ona görә dә onlar sәthin müstәvidәn yayınmasını xarakterizә etmәyә yardımçı ola bilәr. Adәtәn sәthin bütün nöqtәlәrindә K = 0 vә H = 0-dırsa, onda o müstәvidir.

    Ə. anlayışı daha ümumi tәbiәtli obyektlәrә ümumilәşdirilir. Mәs., o, Riman fәzalarında, hәmin fәzaların Evklid fәzalarından yayınma ölçüsünü tәsvir edәrkәn yaranır.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ENOLLAR – FEDDİN Konstantin Aleksandroviç
    ƏYRİLİK

    ƏYRİLİK – әyrinin (sәthin) düz xәtdәn (müstәvidәn) yayınmasını (meylini) xarakterizә edәn kәmiyyәt. L әyrisinin MM′ qövsünün M nöqtәsindә MT toxunanından (şәkil) yayınmasını bu qövsün mәrkәzi Ə.-i adlanan km ilә xarakterizә etmәk olar. Bu kәmiyyәt M M′ nöqtәlәrindәn çәkilәn toxunanalar arasındakı α bucağının MM′ qövsünün Δs uz.-na olan nisbәtinә bәrabәrdir (α ⁄Δs). Çevrәnin qövsünün mәrkәzi Ə.-i radiusun tәrs qiymәtinә bәrabәrdir vә çevrәnin Ə. dәrәcәsini xarakterizә edir. Radiusun azalması ilә qövsün Ə.-i artır.

     

    Δs→0 olduqda, yәni M nöqtәsi M′-ә yaxınlaşdıqda, mәrkәzi Ə.-in limit qiymәti L әyrisinin M nöqtәsindәki k Ə.-i adlanır:

     

    Ə.-in tәrs qiymәti R = 1/k L әyrisinin nöqtәsindәki Ə. radiusuna deyilir.

    Əgәr L y =f (x) funksiyasının qrafikidirsә, onda bu әyrinin x nöqtәsindәki k Ə.-i

     düsturu ilә hesablanır. L әyrisinin k Ə.-i bu әyrinin hәr hansı M nöqtәsindәn hesablanan s qövsünün uz. funksiyasıdır.

    Sәthin M nöqtәsindәki normalından keçәn bütün mümkün müstәvilәrin sәthlә kәsişmәsinә normal kәsiklәr, M nöqtәsindәn keçәn normal kәsiklәrin Ə.-ni isә sәthin bu nöqtәsindәki normal Ə.-lәri adlandırırlar. M nöqtәsindә verilmiş normal Ə.-in maks.-u vә minimumuna baş Ə.-lәr deyilir. K = k1k2 vә H= (k1+k2)/2 kәmiyyәtlәri M nöqtәsindә uyğun olaraq sәthin Qaus Ə.-i vә mәrkәzi Ə.-i adlanır, burada k1k2 – baş Ə.-lәrdir. Sәthin bu Ə.-lәri normal Ə.-i tәyin edir, ona görә dә onlar sәthin müstәvidәn yayınmasını xarakterizә etmәyә yardımçı ola bilәr. Adәtәn sәthin bütün nöqtәlәrindә K = 0 vә H = 0-dırsa, onda o müstәvidir.

    Ə. anlayışı daha ümumi tәbiәtli obyektlәrә ümumilәşdirilir. Mәs., o, Riman fәzalarında, hәmin fәzaların Evklid fәzalarından yayınma ölçüsünü tәsvir edәrkәn yaranır.

    ƏYRİLİK

    ƏYRİLİK – әyrinin (sәthin) düz xәtdәn (müstәvidәn) yayınmasını (meylini) xarakterizә edәn kәmiyyәt. L әyrisinin MM′ qövsünün M nöqtәsindә MT toxunanından (şәkil) yayınmasını bu qövsün mәrkәzi Ə.-i adlanan km ilә xarakterizә etmәk olar. Bu kәmiyyәt M M′ nöqtәlәrindәn çәkilәn toxunanalar arasındakı α bucağının MM′ qövsünün Δs uz.-na olan nisbәtinә bәrabәrdir (α ⁄Δs). Çevrәnin qövsünün mәrkәzi Ə.-i radiusun tәrs qiymәtinә bәrabәrdir vә çevrәnin Ə. dәrәcәsini xarakterizә edir. Radiusun azalması ilә qövsün Ə.-i artır.

     

    Δs→0 olduqda, yәni M nöqtәsi M′-ә yaxınlaşdıqda, mәrkәzi Ə.-in limit qiymәti L әyrisinin M nöqtәsindәki k Ə.-i adlanır:

     

    Ə.-in tәrs qiymәti R = 1/k L әyrisinin nöqtәsindәki Ə. radiusuna deyilir.

    Əgәr L y =f (x) funksiyasının qrafikidirsә, onda bu әyrinin x nöqtәsindәki k Ə.-i

     düsturu ilә hesablanır. L әyrisinin k Ə.-i bu әyrinin hәr hansı M nöqtәsindәn hesablanan s qövsünün uz. funksiyasıdır.

    Sәthin M nöqtәsindәki normalından keçәn bütün mümkün müstәvilәrin sәthlә kәsişmәsinә normal kәsiklәr, M nöqtәsindәn keçәn normal kәsiklәrin Ə.-ni isә sәthin bu nöqtәsindәki normal Ə.-lәri adlandırırlar. M nöqtәsindә verilmiş normal Ə.-in maks.-u vә minimumuna baş Ə.-lәr deyilir. K = k1k2 vә H= (k1+k2)/2 kәmiyyәtlәri M nöqtәsindә uyğun olaraq sәthin Qaus Ə.-i vә mәrkәzi Ə.-i adlanır, burada k1k2 – baş Ə.-lәrdir. Sәthin bu Ə.-lәri normal Ə.-i tәyin edir, ona görә dә onlar sәthin müstәvidәn yayınmasını xarakterizә etmәyә yardımçı ola bilәr. Adәtәn sәthin bütün nöqtәlәrindә K = 0 vә H = 0-dırsa, onda o müstәvidir.

    Ə. anlayışı daha ümumi tәbiәtli obyektlәrә ümumilәşdirilir. Mәs., o, Riman fәzalarında, hәmin fәzaların Evklid fәzalarından yayınma ölçüsünü tәsvir edәrkәn yaranır.