Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
II CİLD (ARGENTİT - AŞURBƏYOV)
    ARUAKLAR

    АРУАКЛАР – Колумбийанын шм.-ш.индя йашайан чибча групуна аид гощум щинди халглары. Яввялки тяснифатларда аравакларын адларындан бири кими верилирди. Сйерра-Невада-де-Санта-Марта д-рында йашайырлар: коэиляр вя йа кагабалар – шм., г. вя ш. ятякляриндя (6 мин, 2000); ихкалар, икалар вя йа бинтукуалар – ъ. ятякляриндя (7  мин);  санхалар, гуамаколар, малайолар вя йа марокасеролар – ъ. вя ш. ятякляриндя (4 мин); 20 ясрин орталарынадяк Атанкес ш. йахынлыьында канкуамолар, йахуд атанкеляр дя йашайырдылар. Чибча дилляринин аруак групунун коэи, ика вя гуамако дилляриндя данышырлар. Испан дили дя йайылмышдыр (хцсусиля кишиляр арасында). Ихкаларын 80%-и, коэилярин 35%-и вя санхаларын 40%-и яняняви етигадларыны сахламышлар, галанлары, ясасян, католикдир; протестантлар да вар.

        Испан истиласынадяк юндаьлыгларда вя Кариб дянизи сащилиндя йашамыш, тайрона мядяниййяти дашыйыъыларынын тясири алтында вя ещтимал ки, онлардан сийаси асылылыгда (башга бир фярзиййяйя эюря, А. онларын нясилляридир) олмушлар. Испан истиласы эедишиндя (16–17 ясрляр) А.-ы даьлара сыхышдырмышлар. Даьлыг Колумбийа вя Мяркязи Американын ъ.-ш.-индя йашайан щиндиляр цчцн сяъиййяви олан яняняви мядяниййятлярини Анд д-рында йашайан диэяр халглардан даща артыг дяряъядя горуйуб сахламышлар (хцсусиля коэиляр). Мцасир А. тоха якинчилийи иля мяшьул олурлар; щяр бир аилянин мцхтялиф щцнд. гуршаьында йерляшян сащяси вардыр. Коэиляр 4 дахили дайаг сцтуну, конусвары дамы олан даиряви евлярдя, диэяр А. дцзбуъаглы евлярдя йашайырлар. Илин чох щиссясини тарлалардакы мцвяггяти евлярдя кечирирляр. Кишилярин вя гадынларын яняняви эейими узун кюйнякдян ибарятдир. Евдя памбыг парча тохуъулуьу иля йалныз кишиляр мяшьул олурлар. Иъманын щяйатыны кащин (мама, мамю) идаря едир. Щяр бир йашайыш мяскяниндя мябяд вардыр; эириш йалныз кишиляр цчцндцр. Мярасимлярдя кока истифадя олунур; онун плантасийалары щяр бир аилянин ян гиймятли сярвятидир. Даь зирвяляри вя эюлляр мифоложи персонажларла ейниляшдирилир. Илк яъдадлар вя с. щаггында ясатирляр мювъуддур.

         А.-ын мядяниййятиня аьдярили колонистлярин, наркоишбазларын вя б. тясири эцълянмякдядир. Яняняви щяйат тярзини сахламаьа чалышан А. гейри-щиндилярин онларын ишляриня, хцсусиля дини сферайа гарышмаг ъящдлярини дцшмянъясиня гаршылайырлар. Чятинликля эедиля билян даь районларында йашайан коэилярин бир гисми 1990-ъы иллярдян эейри-щиндилярля ялагялярдян имтина едирляр.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
ARGENTİT – AŞURBƏYOV
    ARUAKLAR

    АРУАКЛАР – Колумбийанын шм.-ш.индя йашайан чибча групуна аид гощум щинди халглары. Яввялки тяснифатларда аравакларын адларындан бири кими верилирди. Сйерра-Невада-де-Санта-Марта д-рында йашайырлар: коэиляр вя йа кагабалар – шм., г. вя ш. ятякляриндя (6 мин, 2000); ихкалар, икалар вя йа бинтукуалар – ъ. ятякляриндя (7  мин);  санхалар, гуамаколар, малайолар вя йа марокасеролар – ъ. вя ш. ятякляриндя (4 мин); 20 ясрин орталарынадяк Атанкес ш. йахынлыьында канкуамолар, йахуд атанкеляр дя йашайырдылар. Чибча дилляринин аруак групунун коэи, ика вя гуамако дилляриндя данышырлар. Испан дили дя йайылмышдыр (хцсусиля кишиляр арасында). Ихкаларын 80%-и, коэилярин 35%-и вя санхаларын 40%-и яняняви етигадларыны сахламышлар, галанлары, ясасян, католикдир; протестантлар да вар.

        Испан истиласынадяк юндаьлыгларда вя Кариб дянизи сащилиндя йашамыш, тайрона мядяниййяти дашыйыъыларынын тясири алтында вя ещтимал ки, онлардан сийаси асылылыгда (башга бир фярзиййяйя эюря, А. онларын нясилляридир) олмушлар. Испан истиласы эедишиндя (16–17 ясрляр) А.-ы даьлара сыхышдырмышлар. Даьлыг Колумбийа вя Мяркязи Американын ъ.-ш.-индя йашайан щиндиляр цчцн сяъиййяви олан яняняви мядяниййятлярини Анд д-рында йашайан диэяр халглардан даща артыг дяряъядя горуйуб сахламышлар (хцсусиля коэиляр). Мцасир А. тоха якинчилийи иля мяшьул олурлар; щяр бир аилянин мцхтялиф щцнд. гуршаьында йерляшян сащяси вардыр. Коэиляр 4 дахили дайаг сцтуну, конусвары дамы олан даиряви евлярдя, диэяр А. дцзбуъаглы евлярдя йашайырлар. Илин чох щиссясини тарлалардакы мцвяггяти евлярдя кечирирляр. Кишилярин вя гадынларын яняняви эейими узун кюйнякдян ибарятдир. Евдя памбыг парча тохуъулуьу иля йалныз кишиляр мяшьул олурлар. Иъманын щяйатыны кащин (мама, мамю) идаря едир. Щяр бир йашайыш мяскяниндя мябяд вардыр; эириш йалныз кишиляр цчцндцр. Мярасимлярдя кока истифадя олунур; онун плантасийалары щяр бир аилянин ян гиймятли сярвятидир. Даь зирвяляри вя эюлляр мифоложи персонажларла ейниляшдирилир. Илк яъдадлар вя с. щаггында ясатирляр мювъуддур.

         А.-ын мядяниййятиня аьдярили колонистлярин, наркоишбазларын вя б. тясири эцълянмякдядир. Яняняви щяйат тярзини сахламаьа чалышан А. гейри-щиндилярин онларын ишляриня, хцсусиля дини сферайа гарышмаг ъящдлярини дцшмянъясиня гаршылайырлар. Чятинликля эедиля билян даь районларында йашайан коэилярин бир гисми 1990-ъы иллярдян эейри-щиндилярля ялагялярдян имтина едирляр.

    ARUAKLAR

    АРУАКЛАР – Колумбийанын шм.-ш.индя йашайан чибча групуна аид гощум щинди халглары. Яввялки тяснифатларда аравакларын адларындан бири кими верилирди. Сйерра-Невада-де-Санта-Марта д-рында йашайырлар: коэиляр вя йа кагабалар – шм., г. вя ш. ятякляриндя (6 мин, 2000); ихкалар, икалар вя йа бинтукуалар – ъ. ятякляриндя (7  мин);  санхалар, гуамаколар, малайолар вя йа марокасеролар – ъ. вя ш. ятякляриндя (4 мин); 20 ясрин орталарынадяк Атанкес ш. йахынлыьында канкуамолар, йахуд атанкеляр дя йашайырдылар. Чибча дилляринин аруак групунун коэи, ика вя гуамако дилляриндя данышырлар. Испан дили дя йайылмышдыр (хцсусиля кишиляр арасында). Ихкаларын 80%-и, коэилярин 35%-и вя санхаларын 40%-и яняняви етигадларыны сахламышлар, галанлары, ясасян, католикдир; протестантлар да вар.

        Испан истиласынадяк юндаьлыгларда вя Кариб дянизи сащилиндя йашамыш, тайрона мядяниййяти дашыйыъыларынын тясири алтында вя ещтимал ки, онлардан сийаси асылылыгда (башга бир фярзиййяйя эюря, А. онларын нясилляридир) олмушлар. Испан истиласы эедишиндя (16–17 ясрляр) А.-ы даьлара сыхышдырмышлар. Даьлыг Колумбийа вя Мяркязи Американын ъ.-ш.-индя йашайан щиндиляр цчцн сяъиййяви олан яняняви мядяниййятлярини Анд д-рында йашайан диэяр халглардан даща артыг дяряъядя горуйуб сахламышлар (хцсусиля коэиляр). Мцасир А. тоха якинчилийи иля мяшьул олурлар; щяр бир аилянин мцхтялиф щцнд. гуршаьында йерляшян сащяси вардыр. Коэиляр 4 дахили дайаг сцтуну, конусвары дамы олан даиряви евлярдя, диэяр А. дцзбуъаглы евлярдя йашайырлар. Илин чох щиссясини тарлалардакы мцвяггяти евлярдя кечирирляр. Кишилярин вя гадынларын яняняви эейими узун кюйнякдян ибарятдир. Евдя памбыг парча тохуъулуьу иля йалныз кишиляр мяшьул олурлар. Иъманын щяйатыны кащин (мама, мамю) идаря едир. Щяр бир йашайыш мяскяниндя мябяд вардыр; эириш йалныз кишиляр цчцндцр. Мярасимлярдя кока истифадя олунур; онун плантасийалары щяр бир аилянин ян гиймятли сярвятидир. Даь зирвяляри вя эюлляр мифоложи персонажларла ейниляшдирилир. Илк яъдадлар вя с. щаггында ясатирляр мювъуддур.

         А.-ын мядяниййятиня аьдярили колонистлярин, наркоишбазларын вя б. тясири эцълянмякдядир. Яняняви щяйат тярзини сахламаьа чалышан А. гейри-щиндилярин онларын ишляриня, хцсусиля дини сферайа гарышмаг ъящдлярини дцшмянъясиня гаршылайырлар. Чятинликля эедиля билян даь районларында йашайан коэилярин бир гисми 1990-ъы иллярдян эейри-щиндилярля ялагялярдян имтина едирляр.