FORMALDEHİD (lat. formica – qarışqa), q a r ı ş q a  a l d e h i d i, m e t a n a l – alifatik aldehidlәrin homoloji sırasının birinci nümayәndәsi, HCH=O; rәngsiz, kәskin qıcıqlandırıcı iyli qaz; t_әr. −118°C, t_qayn. −19,2°C. Qazşәkilli formaldehid suda, spirtlәrdә vә digәr polyar hәlledicilәrdә yaxşı hәll olur. Aşağı temp-rda toluol, dietil efiri, etilasetat vә CHCl₃ ilә bütün nisbәtlәrdә qarışır; petroleyn efirindә hәll olmur. Tәmiz qazşәkilli formaldehid 80–100°C-dә nisbәtәn stabildir, 80°C-dәn aşağıda tәdricәn polimerlәşir, proses polyar hәlledicilәrin (o cümlәdәn suyun), turşu vә qәlәvilәrin iştirakı ilә sürәtlәnir. F.-in sulu mәhlulu monohidrat CH₂(OH)₂ (99,9%) ilә polimer-hidratların HO(CH₂O)_nH (n = 2−8) tarazlıq qarışığından ibarәtdir. 

F.-in sulu mәhlulları uzun müddәt saxlanıldıqda (xüsusilә aşağı temp-rlarda) vә onları qatılaşdırdıqda polimerlәşmә dәrәcәsi artır. Sulu mәhlulları saxlamaq üçün onlar metanol ilә stabillәşdirilir. Sulu mәhlulları vakuumda buxarlandırdıqda paraform vә ya paraformaldehid (CH₂O)n (n =8–12); qatı sulu mәhlullarına qәlәvi ilә tәsir etdikdә α-polioksimetilen (n >100) әmәlә gәlir. F.-in qeyri-polyar hәlledicidә polimerlәşmәsindәn poliformaldehid (n > 1000) alınır. Formaldehidin tsiklik polimerlәri (trioksan vә tetraoksimetilen) mәlumdur. F. yüksәk reaksiya qabiliyyәtinә malikdir. Bir çox metalların vә ya onların oksidlәrinin iştirakı ilә metanola qәdәr reduksiya olunur; HNO₃, KMnO₄ ilә oksidlәşmәsindәn qarışqa turşusu vә ya CO₂ vә H₂O alınır. Bir çox metalları (Ag, Pt, Au, Bi vә s.) duzlarının mәhlullarından qarışqa turşusuna oksidlәşәrәk çökdürür. Formaldehid Ca(OH)₂ asetaldehidlә pentaeritrit; HCN vә spirtlәrlә müvafiq olaraq sianhidrin, asetallar әmәlә gәtirir.

Turşu katalizatorların iştirakında F.-in olefinlәrlә reaksiyasından 1,3-diqlikollar vә 1,3-dioksanlar alınır; izobutilen vә propilenlә reaksiyalarından müvafiq olaraq izopren, vә butadien әmәlә gәtirir; NH₃ ilә qarşılıqlı tәsirindәn heksametilentetramin alınır. Qәlәvi mühitdә formaldehid karbamidlә mono- vә dimetilol törәmәlәri әmәlә gәtirir, onların polikondenslәşmәsindәn karbamid-formaldehid qatranları alınır. Turşu vә ya әsasın iştirakı ilә F.-in fenollarla kondenslәşmәsindәn orto- vә parametilol törәmәlәri әmәlә gәlir vә onlardan fenol-formaldehid qatranları alınır.

Sәnayedә formaldehid metanolun buxar fazada oksidlәşdirici dehidrogenlәşmәsindәn alınır.

F. üzvi sintezdә, sintetik qatran vә plastiklәrin istehsalında, çoxlu sayda dәrman maddәlәri vә boyaların alınmasında, gön aşılanmasında, dezinfeksiya, antiseptik, dezodorasiya vasitәlәri kimi istifadә olunur. F. zәhәrlidir.