Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
IX CİLD (FEDİNQ - EMİN)
    FOSFİDLƏR 

    FOSFİDLƏR – fosforun elektromüsbәtliyi çox olan elementlәrlә birlәşmәlәri. Kimyәvi rabitәnin tipinә görә F., әsasәn, ion rabitәli, metalaoxşar vә kovalent rabitәli olur. İon rabitәli F.-ә qәlәvi vә qәlәvi-torpaq elementlәrin (Zn, Cd vә Hg), sink yarımqrupu metalların fosforlu birlәşmәlәri aiddir. Onlar asan hidrolizә uğrayır. PH3 ayrılmaqla turşularda yaxşı hәll olur, O2 axınında metal oksidlәri vә fosfor әmәlә gәtirmәklә yanır, halogenlәrlә reaksiyaya girir. Metalaoxşar fosfidlәr başlıca olaraq keçid metalların, o cümlәdәn nadir-torpaq elementlәrin fosforla birlәşmәlәridir. Belә F.-in tәrkibi bir qayda olaraq onları әmәlә gәtirәn elementlәrin valentliyinә uyğun gәlmir. Bu F. çәtin әriyir, suya vә turşulara qarşı davamlıdır, fosforun miqdarı artdıqca, onların kimyәvi davamlılığı artır. Bütün metalaoxşar fosfidlәr HF ilә HNO3 qarışığının tәsirindәn, elәcә dә qәlәvilәr vә metalların peroksidlәri ilә әridildikdә parçalanır. Metalaoxşar F.-in әksәriyyәti yarımkeçiricilәrdir. Kovalent F. dövri sistemin III vә IV qruplarının qeyri-keçid elementlәrinin (talliumdan başqa) fosforla birlәşmәlәridir. Onlar çәtin әriyәndir, suya vә digәr dağıdıcı mühitlәrә qarşı kimyәvi  davamlılığı nümunәnin tәmizliyindәn asılıdır. Bütün kovalent F. yarımkeçiricilәrdir. Qeyri-metal vә yarımmetalların fosfidlәri, әsasәn, kovalent birlәşmәlәrdir. Onlar qaz vә bәrk maddәlәr, elektrofiziki xassәlәrinә görә dielektrik vә ya yarımkeçirici ola bilәr.

     
    F.-in әsas alınma üsulları sadә maddәlәrdәn vakuumda, inert qaz atmosferindә vә ya fosfor buxarının tәzyiqi altında sintezindәn ibarәtdir.


    F. yarımkeçirici vә optiki elektron materiallar kimi, Si monokristalların legirlәnmәsi, maşın detalları üzәrindә yeyilmәyә davamlı örtüklәrin yaradılması üçün vә s. istifadә olunur.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
FEDİNQ – EMİN
    FOSFİDLƏR 

    FOSFİDLƏR – fosforun elektromüsbәtliyi çox olan elementlәrlә birlәşmәlәri. Kimyәvi rabitәnin tipinә görә F., әsasәn, ion rabitәli, metalaoxşar vә kovalent rabitәli olur. İon rabitәli F.-ә qәlәvi vә qәlәvi-torpaq elementlәrin (Zn, Cd vә Hg), sink yarımqrupu metalların fosforlu birlәşmәlәri aiddir. Onlar asan hidrolizә uğrayır. PH3 ayrılmaqla turşularda yaxşı hәll olur, O2 axınında metal oksidlәri vә fosfor әmәlә gәtirmәklә yanır, halogenlәrlә reaksiyaya girir. Metalaoxşar fosfidlәr başlıca olaraq keçid metalların, o cümlәdәn nadir-torpaq elementlәrin fosforla birlәşmәlәridir. Belә F.-in tәrkibi bir qayda olaraq onları әmәlә gәtirәn elementlәrin valentliyinә uyğun gәlmir. Bu F. çәtin әriyir, suya vә turşulara qarşı davamlıdır, fosforun miqdarı artdıqca, onların kimyәvi davamlılığı artır. Bütün metalaoxşar fosfidlәr HF ilә HNO3 qarışığının tәsirindәn, elәcә dә qәlәvilәr vә metalların peroksidlәri ilә әridildikdә parçalanır. Metalaoxşar F.-in әksәriyyәti yarımkeçiricilәrdir. Kovalent F. dövri sistemin III vә IV qruplarının qeyri-keçid elementlәrinin (talliumdan başqa) fosforla birlәşmәlәridir. Onlar çәtin әriyәndir, suya vә digәr dağıdıcı mühitlәrә qarşı kimyәvi  davamlılığı nümunәnin tәmizliyindәn asılıdır. Bütün kovalent F. yarımkeçiricilәrdir. Qeyri-metal vә yarımmetalların fosfidlәri, әsasәn, kovalent birlәşmәlәrdir. Onlar qaz vә bәrk maddәlәr, elektrofiziki xassәlәrinә görә dielektrik vә ya yarımkeçirici ola bilәr.

     
    F.-in әsas alınma üsulları sadә maddәlәrdәn vakuumda, inert qaz atmosferindә vә ya fosfor buxarının tәzyiqi altında sintezindәn ibarәtdir.


    F. yarımkeçirici vә optiki elektron materiallar kimi, Si monokristalların legirlәnmәsi, maşın detalları üzәrindә yeyilmәyә davamlı örtüklәrin yaradılması üçün vә s. istifadә olunur.

    FOSFİDLƏR 

    FOSFİDLƏR – fosforun elektromüsbәtliyi çox olan elementlәrlә birlәşmәlәri. Kimyәvi rabitәnin tipinә görә F., әsasәn, ion rabitәli, metalaoxşar vә kovalent rabitәli olur. İon rabitәli F.-ә qәlәvi vә qәlәvi-torpaq elementlәrin (Zn, Cd vә Hg), sink yarımqrupu metalların fosforlu birlәşmәlәri aiddir. Onlar asan hidrolizә uğrayır. PH3 ayrılmaqla turşularda yaxşı hәll olur, O2 axınında metal oksidlәri vә fosfor әmәlә gәtirmәklә yanır, halogenlәrlә reaksiyaya girir. Metalaoxşar fosfidlәr başlıca olaraq keçid metalların, o cümlәdәn nadir-torpaq elementlәrin fosforla birlәşmәlәridir. Belә F.-in tәrkibi bir qayda olaraq onları әmәlә gәtirәn elementlәrin valentliyinә uyğun gәlmir. Bu F. çәtin әriyir, suya vә turşulara qarşı davamlıdır, fosforun miqdarı artdıqca, onların kimyәvi davamlılığı artır. Bütün metalaoxşar fosfidlәr HF ilә HNO3 qarışığının tәsirindәn, elәcә dә qәlәvilәr vә metalların peroksidlәri ilә әridildikdә parçalanır. Metalaoxşar F.-in әksәriyyәti yarımkeçiricilәrdir. Kovalent F. dövri sistemin III vә IV qruplarının qeyri-keçid elementlәrinin (talliumdan başqa) fosforla birlәşmәlәridir. Onlar çәtin әriyәndir, suya vә digәr dağıdıcı mühitlәrә qarşı kimyәvi  davamlılığı nümunәnin tәmizliyindәn asılıdır. Bütün kovalent F. yarımkeçiricilәrdir. Qeyri-metal vә yarımmetalların fosfidlәri, әsasәn, kovalent birlәşmәlәrdir. Onlar qaz vә bәrk maddәlәr, elektrofiziki xassәlәrinә görә dielektrik vә ya yarımkeçirici ola bilәr.

     
    F.-in әsas alınma üsulları sadә maddәlәrdәn vakuumda, inert qaz atmosferindә vә ya fosfor buxarının tәzyiqi altında sintezindәn ibarәtdir.


    F. yarımkeçirici vә optiki elektron materiallar kimi, Si monokristalların legirlәnmәsi, maşın detalları üzәrindә yeyilmәyә davamlı örtüklәrin yaradılması üçün vә s. istifadә olunur.