Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
IX CİLD (FEDİNQ - EMİN)
    FOSFOLİPİDLƏR 

    FOSFOLİPİDLƏR − molekulunda çoxatomlu spirtin törәmәsinә efir әlaqәsi ilә birlәşmiş fosfat turşusu qalığını saxlayan tәbii lipidlәr. F.-in әn geniş yayılmış qrupu ümumi formulu


    ROCH2CH(OR′)CH2OP(O)(O)OX(R,R′–alkil, alkenil, asil; X=H, CH2CH2N+H3vә s.) olan fosfoqliseridlәrdir. Fosfolipidlәrә hәmçinin fosfosfinqolipidlәr RCH(OH)CH(NHCOR′)CH2OP(O)(O)OX, diol fosfolipidlәr RO(CH2)nCH2OP(O)(O)X vә fosfonolipidlәr [mәs, ROCH2CH(OR′)CH2OP(O)(O)CH2CH2N+Hvә ROCH2CH(OR′)CH2P(O)(O)OCH2CH2N+H3aiddir. F.-in molekulları qeyri-polyar hidrofob “quyruq” vә polyar hidrofil “başcıq” (fosfat turşusunun qalığı) hissәlәrindәn ibarәtdir ki, bu da F.-in әksәr fiziki-kimyәvi xassәlәrini, o cümlәdәn biol. membranların formalaşdırmaq qabiliyyәtini müәyyәn edir. pH~7 olduqda әksәr F.-in fosfat qrupu ionlaşır. F. fosfolipazaların tәsirindәn hidroliz olunur. F.-in hidrolizi zamanı yumşaq şәraitdә yağ turşuları (bu halda fosfat turşusu qalığının mürәkkәb efir әlaqәlәri dәyişmәz qalır), sәrt şәraitdә hәm dә XOH qrupu ayrılır; turşuların tәsirindәn bütün mürәkkәb efir әlaqәlәri hidrolizә uğrayır. F. bir sıra molyuskalar, dәniz orqanizmlәri vә ibtidailәrdә aşkar edilmişdir; mәmәlilәrdә yalnız izlәri tapılmışdır. Fosfoqliserofosfonolipidlәr, sfinqofosfonolipidlәr vә sfinqoqlikofosfonolipidlәr ayırd edilir. Onlar, әsasәn, 2-aminetilfosfon turşusunun törәmәlәridir. F.-in rolu aydınlaşdırılmamışdır; C–P әlaqәsinin kimyәvi vә fermentativ hidrolizә qarşı yüksәk davamlılığı ilә әlaqәdar olduğu güman edilir. F. tәbii mәnbәlәrdәn alınır vә ya sintez edilir.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
FEDİNQ – EMİN
    FOSFOLİPİDLƏR 

    FOSFOLİPİDLƏR − molekulunda çoxatomlu spirtin törәmәsinә efir әlaqәsi ilә birlәşmiş fosfat turşusu qalığını saxlayan tәbii lipidlәr. F.-in әn geniş yayılmış qrupu ümumi formulu


    ROCH2CH(OR′)CH2OP(O)(O)OX(R,R′–alkil, alkenil, asil; X=H, CH2CH2N+H3vә s.) olan fosfoqliseridlәrdir. Fosfolipidlәrә hәmçinin fosfosfinqolipidlәr RCH(OH)CH(NHCOR′)CH2OP(O)(O)OX, diol fosfolipidlәr RO(CH2)nCH2OP(O)(O)X vә fosfonolipidlәr [mәs, ROCH2CH(OR′)CH2OP(O)(O)CH2CH2N+Hvә ROCH2CH(OR′)CH2P(O)(O)OCH2CH2N+H3aiddir. F.-in molekulları qeyri-polyar hidrofob “quyruq” vә polyar hidrofil “başcıq” (fosfat turşusunun qalığı) hissәlәrindәn ibarәtdir ki, bu da F.-in әksәr fiziki-kimyәvi xassәlәrini, o cümlәdәn biol. membranların formalaşdırmaq qabiliyyәtini müәyyәn edir. pH~7 olduqda әksәr F.-in fosfat qrupu ionlaşır. F. fosfolipazaların tәsirindәn hidroliz olunur. F.-in hidrolizi zamanı yumşaq şәraitdә yağ turşuları (bu halda fosfat turşusu qalığının mürәkkәb efir әlaqәlәri dәyişmәz qalır), sәrt şәraitdә hәm dә XOH qrupu ayrılır; turşuların tәsirindәn bütün mürәkkәb efir әlaqәlәri hidrolizә uğrayır. F. bir sıra molyuskalar, dәniz orqanizmlәri vә ibtidailәrdә aşkar edilmişdir; mәmәlilәrdә yalnız izlәri tapılmışdır. Fosfoqliserofosfonolipidlәr, sfinqofosfonolipidlәr vә sfinqoqlikofosfonolipidlәr ayırd edilir. Onlar, әsasәn, 2-aminetilfosfon turşusunun törәmәlәridir. F.-in rolu aydınlaşdırılmamışdır; C–P әlaqәsinin kimyәvi vә fermentativ hidrolizә qarşı yüksәk davamlılığı ilә әlaqәdar olduğu güman edilir. F. tәbii mәnbәlәrdәn alınır vә ya sintez edilir.

    FOSFOLİPİDLƏR 

    FOSFOLİPİDLƏR − molekulunda çoxatomlu spirtin törәmәsinә efir әlaqәsi ilә birlәşmiş fosfat turşusu qalığını saxlayan tәbii lipidlәr. F.-in әn geniş yayılmış qrupu ümumi formulu


    ROCH2CH(OR′)CH2OP(O)(O)OX(R,R′–alkil, alkenil, asil; X=H, CH2CH2N+H3vә s.) olan fosfoqliseridlәrdir. Fosfolipidlәrә hәmçinin fosfosfinqolipidlәr RCH(OH)CH(NHCOR′)CH2OP(O)(O)OX, diol fosfolipidlәr RO(CH2)nCH2OP(O)(O)X vә fosfonolipidlәr [mәs, ROCH2CH(OR′)CH2OP(O)(O)CH2CH2N+Hvә ROCH2CH(OR′)CH2P(O)(O)OCH2CH2N+H3aiddir. F.-in molekulları qeyri-polyar hidrofob “quyruq” vә polyar hidrofil “başcıq” (fosfat turşusunun qalığı) hissәlәrindәn ibarәtdir ki, bu da F.-in әksәr fiziki-kimyәvi xassәlәrini, o cümlәdәn biol. membranların formalaşdırmaq qabiliyyәtini müәyyәn edir. pH~7 olduqda әksәr F.-in fosfat qrupu ionlaşır. F. fosfolipazaların tәsirindәn hidroliz olunur. F.-in hidrolizi zamanı yumşaq şәraitdә yağ turşuları (bu halda fosfat turşusu qalığının mürәkkәb efir әlaqәlәri dәyişmәz qalır), sәrt şәraitdә hәm dә XOH qrupu ayrılır; turşuların tәsirindәn bütün mürәkkәb efir әlaqәlәri hidrolizә uğrayır. F. bir sıra molyuskalar, dәniz orqanizmlәri vә ibtidailәrdә aşkar edilmişdir; mәmәlilәrdә yalnız izlәri tapılmışdır. Fosfoqliserofosfonolipidlәr, sfinqofosfonolipidlәr vә sfinqoqlikofosfonolipidlәr ayırd edilir. Onlar, әsasәn, 2-aminetilfosfon turşusunun törәmәlәridir. F.-in rolu aydınlaşdırılmamışdır; C–P әlaqәsinin kimyәvi vә fermentativ hidrolizә qarşı yüksәk davamlılığı ilә әlaqәdar olduğu güman edilir. F. tәbii mәnbәlәrdәn alınır vә ya sintez edilir.