FOTOEFFEKT, x a r i c i   f o t o e f f e k t, f o t o e l e k t r o n   e m i s s i y a s ı – işığın tәsiri ilә bәrk vә maye maddәlәrdәn elektronların buraxılması hadisәsi (bax Fotoelektrik hadisәlәri). F.-i Q.Herts kәşf etmiş (1887), A.Stoletov isә әtraflı öyrәnmişdir (1888). Fotocәrәyanın tәbiәtini alman alimi Lenard aşkar etmişdir (1899). Mütlәq qara cismin şüalanmasının mexanizmi, buraxma vә udmanın diskret porsiyalarla verilmәsinә aid Plank ideyasını A.Eynşteyn genişlәndirmiş vә işığın belә diskret porsiyalardan, korpuskul selindәn – fotondan ibarәt olmasını fәrz etmәklә çoxlu tәcrübi faktların, o cümlәdәn fotoelektrik hadisәlәrinin izahını vermişdir.

F.-in tәdqiqinә dair A. Stoletovun apardığı tәcrübәyә әsasәn müәyyәn edilmişdir ki, potensiallar fәrqini artırdıqca cәrәyan әvvәlcә artır, gәrginliyin müәyyәn qiymәtindә maks. qiymәt alır vә sonra dәyişmir (doymuş fotocәrәyan). F.-in 1-ci qanunu: doymuş fotocәrәyanın qiymәti düşәn işıq seli ilә düz mütәnasibdir. Fotoelektronların maks. sürәtini ölçmәk üçün cәrәyanı sıfra qәdәr azaldan saxlayıcı gәrginlik (U_sax.) tәtbiq edilir. İşığın intensivliyi dәyişdikdә U_sax. dәyişmir, yәni elektronların kinetik enerjisi dәyişmir. Qopan elektronların kinetik enerjisi yalnız işığın tezliyindәn asılı olur. F.-in 2-ci qanunu: fotoelektronların maks. kinetik enerjisi düşәn işığın tezliyin- dәn xәtti asılı olaraq artır vә işığın intensivliyindәn asılı deyil. F. hadisәsindә enerjinin saxlanması qanunu A. Eynşteyn tәnliyi ilә ifadә olunur:

                                                                      E = hν– A,

burada E – fotoelektronların kinetik enerjisi, hν – fotonun enerjisi, A– elektronun çıxış işi vә ya atomun ionlaşma enerjisidir. Hәr bir maddәdә F. yalnız o zaman müşahidә olunur ki, işığın ν tezliyi ν > ν₀ olsun. ν₀ – limit tezliyi F-in q ı r m ı z ı   s ә r h ә d i adlanır vә ν₀ =A ⁄ h kimi tәyin edilir. ν<ν₀ olduqda F. baş vermir. Tәmiz metal sәthini elektromüsbәt atom vә ya molekulların (Cs, Pb, Cs₂O vә s.) monomolekulyar tәbәqәsi ilә örtmәklә elektronun metaldan çıxış işini (A) azaltmaq vә F.-in qırmızı sәrhәdini sürüşdürmәk olur. F.-in kәmiyyәt xarakteristikası olaraq sәthә düşәn 1 fotona uyğun maddәni tәrk edәn elektron sayını göstәrәn k v a n t   ç ı x ı ş ı götürülür. Sәrbәst elektron üçün F. mümkün deyil, çünki bu halda enerji vә impulsun saxlanması qanunları eyni zamanda ödәnilmir.

F.-in tәsvir olunan qanunları kiçik intensivlikli işıq üçün doğrudur vә bu halda elektron enerjini bir fotondan alır. Böyük intensivlikli şüalanmanın (lazer şüalarının) tәsiri zamanı atomun optik elektronu iki vә ya daha çox fotonun enerjisini ala bilәr (çoxfotonlu udulma vә ionlaşma). Çoxfotonlu vә ya qeyri-xәtti F. qanunları tәkfotonlu F.-ә uyğun şәkildә qurulur. Əgәr elektron N fotonun enerjisini (Nhν) ala bilirsә, uyğun olaraq, F.-in sәrhәd tezliyi N dәfә azalır.