FOTON (γ-kvant) – elektromaqnit şüalanmasının (dar mәnada işığın) kvantı olan s t a b i l elementar zәrrәcik. F.-un sükunәt kütlәsi (m_γ) sıfra bәrabәrdir (tәcrübәlәrә әsasәn, hәr halda m_γ <1∙10^_–22 m_е, burada m_е elektronun kütlәsidir) vә buna görә dә onun sürәti işıq sürәtinә bәrabәrdir. F.-nun elektrik yükü dә sıfra bәrabәrdir (<1∙10^–35 e; e – elektronun yüküdür). F. ә s i l   n e y t r a l  z ә r r ә c i k d i r (öz antizәrrәciyi ilә eynilik tәşkil edir); ona görә dә onun yük cütlüyü mәnfidir vә –1-ә bәrabәrdir. Yük cütlüyünün saxlanması qanununa vә onun elektromaqnit proseslәrindә multiplikativlik xassәsinә görә cüt sayda fotonun tәk sayda fotonlara vә tәrsinә çevrilmәsi mümkün deyil. F.-un spini 1-ә (ħ vahidlәrindә) bәrabәrdir vә ona görә dә o, bozonlara aiddir. Bu bozon üçün m_γ = 0 olduğundan F. hәrәkәt istiqamәti üzrә spinin proyeksiyaları tәyin olunan yalnız iki spin halında (±1) ola bilir; klassik elektrodinamikada buna elektromaqnit dalğasının eninә olması, başqa sözlә, sirkulyar polyarizasiyaolunmuş elektromaqnit dalğasının elektrik vektorunun sağ vә sol polyarizasiyası uyğun gәlir. F. kainatda әn çox yayılmış zәrrәcikdir (≈ 10⁸⁸); belә ki, kainatdakı hәr bir nuklona 1 milyarddan çox foton düşür.

Klassik elektrodinamika F.-а sağ vә ya sol polyarizasiyaya malik elektromaqnit dalğa kimi baxır. Klassik kvant mexanikasına görә isә F. hәr bir kvant zәrrәciyinә xas olan korpuskulyar-dalğa dualizminә malik olduğundan eyni zamanda zәrrәcik vә dalğa xüsusiyyәtlәrini özündә daşıyır. Sahәnin кvant nәzәriyyәsini vә Standart modeli özündә ehtiva edәn kvant elektro-dinamikası isә F.-u elektromaqnit qarşılıqlı tәsiri tәmin edәn vә onun daşıyıcısı olan kalibr bozonu kimi tәqdim edir.

F. haqqında tәsәvvürlәr kvant nәzәriyyәsinin vә nisbilik nәzәriyyәsinin inkişafı nәticәsindә formalaşmışdır. 1900-cü ildә alman fiziki M.Plank yeni bir müddәa irәli sürәrәk mütlәq qara cismin şüalanma spektrini düzgün ifadә edәn düsturu kәşf etdi. Bu müddәaya görә elektromaqnit dalğalarının şüalanması müәyyәn porsiyalar – “kvant”larla baş verir vә onların enerjisi yalnız ħω (burada ω – elektromaqnit dalğasının tezliyidir) kvantının misillәri ilә tәyin olunan diskret qiymәtlәr ala bilir. Plankın bu ideyasını inkişaf etdirәn A.Eynşteyn elektromaqnit şüalanmasının özünün
mәhz belә kvantlardan ibarәt olması hipotezini irәli sürdü vә bu hipotez әsasında bir çox hadisәlәri – fotoeffekti, lümenissensiyanı, fotokimyәvi reaksiyaları vә s. izah etdi. 1905 ildә Eynşteynin yaratdığı xüsusi nisbilik nәzәriyyәsinin elektromaqnit hadisәlәrinә tәtbiqi işıq kvantlarının real elementar zәrrәciklәr olduğunu göstәrdi. Amerika fiziki A.Kompton rentgen şüalarının sәpilmә qanunauyğunluqlarının tәdqiqi nәticәsindә göstәrdi ki, şüalanma kvantları bu proseslәrdә özlәrini ħω/c impulsuna malik zәrrәciklәr kimi aparır (bax Kompton effekti) vә maddәni tәşkil edәn digәr zәrrәciklәr kimi kinematikanın qanunlarına tabe olur.

Keçәn әsrin 30-cu illәrinin ortalarında kvant mexanikasının inkişafı ilә әlaqәdar aydın oldu ki, işığa xas olan bir çox xüsusiyyәtlәr – udulma vә buraxılma aktlarında yoxolma vә yaranma, elәcә dә dalğavarı xassәlәr yalnız F.-a deyil, digәr elementar zәrrәciklәrә dә aiddir. Belә ki, bütün elementar zәrrәciklәrә, mәs., elektronlara, korpuskulyar xassәlәrlә yanaşı, dalğavarı keyfiyyәtlәr dә mәxsusdur (bax de Broyl dalğaları, mikrozәrrәciklәrin difraksiyası) vә bu zәrrәciklәr bir-birinә çevrilmәk imkanına malikdir. Mәs., nüvәnin elektrostatik sahәsindә enerjisi >1 Mev olan F. (enerjisi > 1 keV olan F.-lar adәtәn g-kvantlar adlanır) elektron vә pozitrona (cütün yaranması) çevrilә bilәr; elektronla pozitronun toqquşması zamanı isә annihilyasiya prosesi nәticәsindә onların iki vә ya üç γ-kvanta çevrilmәsi baş verir (cütün annihilyasiyası).

F.-larla yüklü leptonların mümkün qarşılıqlı çevrilmә proseslәrini dә nәzәrә alan kvant qarşılıqlı tәsir nәzәriyyәsi kvant elektrodinamikası adlanır. F-ların adronlar vә atom nüvәlәri ilә qarşılıqlı tәsiri müxtәlif nәzәri modellәr, mәs., vektor dominantlığı, partonlar modeli vә s. ilә izah olunur (bax
Elektromaqnit qarşılıqlı tәsiri). Keçәn әsrin 60-cı illәrinin sonundan başlayaraq elektromaqnit vә zәif qarşılıqlı tәsirlәrin (bax Zәif qarşılıqlı tәsir) vahid nәzәriyyәsinin inkişafı nәticәsindә F., digәr vektor bozonları (iki yüklü W⁺, W^– vә bir neytral Z⁰) ilә birlikdә zәif qarşılıqlı tәsirin “daşıyıcı”sı kimi sәciyyәlәndirildi.