GENDER DİLÇİLİYİ - dildə və nitqdə cinslərarası mədəni və ictimai fərqlərin yaranması prosesinin necə təzahür etdiyini, həmçinin bu prosesin nəticəsini öyrənən elmi istiqamət. Gender aspektində tədqiqatlar praktik olaraq, bir sistem kimi dilin bütün sahələrini əhatə edir. Ən ümumi planda G.d. 2 qrup hadisəni öyrənir.
- G.d. dildə cinsiyyət dixotomiyasını, onun linqvistik mexanizmini təsvir və izah edir. Dildə dünyanın kişi mənzərəsinin üstünlüyünü təsdiq edən gender bərabərsizliyi aşkar olunmuşdur ki, bu da bütün insanların yox, daha çox kişi cinsinin dilinin yönümünü müəyyən etməyə imkan verir.
- G.d. genderi nitq və digər ünsiyyət vasitələrinin köməyilə qurur. Kişi və qadın nitqindəki fərqlərin ehtimali xarakteri, həmçinin onların ünsiyyət şəraitindən, ünsiyyətin növündən, təhsil dərəcəsindən, sənətindən və s. ünsiyyət parametrlərindən asılıdır.
G.d. bir neçə istiqamətdə inkişaf edir: sosio- və psixo-linqvistik, linqvokulturoloji tədqiqatlar; mədəniyyətlərarası əlaqənin öyrənilməsi (müxtəlif mədəniyyətlərin nümayəndələrinin ünsiyyəti), identik diaqnostika. G.d.-nin yaranması və intensiv inkişafı 20 əsrin son onilliklərində postmodernist fəlsəfənin yayılması və daha əvvəl yalnız bioloji cəhətdən nəzərdən keçirilən etnik, yaş, cins kateqoriyalarının öyrənilməsinin elmi prinsiplərinin yenidən gözdən keçirilməsi ilə əlaqədar baş vermişdir.
G.d.-nin yaranmasında 1960-cı illərin sonları - 1970-ci illərin əvvəllərində ya- ranan, ABŞ və Almaniyada geniş vüsət almış və dilçilikdə dilin feminist tənqidi kimi ifadə olunan, dildə gender bərabərsizliyinə əsaslanan və onların aradan qaldırılmasına yönəlmiş sosiolinqvistika və feminist icma hərəkatı mühüm rol oynamışdır. Bu, bir sıra ölkədə (ABŞ, Almaniya və s.) rəsmi dilin islahına gətirib çıxarmışdır.
Tədqiqat nəticəsində əldə olunmuş məlumatlar müxtəlif dil və mədəniyyətlərdə androsentrizmin qeyri-bərabərliyi və gender sözünün ifadəliliyinin müxtəlif dərəcəsini əks etdirir. Genderin təsvirinin koqnitiv-praqmatik və stilistik modeli təklif olunmuş və dildə gender assimetrikliyinin növləri müəyyənləşdirilmişdir. Ünsiyyətin gender problemi hələ də öyrənilmə mərhələsindədir.
