GƏDƏBƏY RAYONU – Azәrb. Resp.-nda inz. r-n. 1930 ildә tәşkil edilmişdir. Sah. 1290 km2. Əh. 99,5 min (2017). R-n şm.-dan Tovuz, şm.-ş.-dәn Şәmkir, ş.-dәn vә c.-ş.-dәn Daşkәsәn r-nları ilә, q.-dәn vә c.-q.-dәn 123 km mәsafәdә Ermәnistanla hәmsәrhәddir. R-nda 1 şәhәr, 108 kәnd var. Mәrkәzi Gәdәbәy ş.-dir.
Tәbiәt. G.r. Kiçik Qafqazın orta vә yüksәk dağlıq qurşaqlarında yerlәşir. Ərazisi Şahdağ silsilәsinin şm. yamacını, Başkәnd-Dәstәfur çökәkliyinin vә Şәmkir dağ massivinin bir hissәsini әhatә edir. Ən yüksәk zirvәlәri: Qoşabulaq (3549 m), Qo- cadağ (3317 m), Qaraarxac (3063 m) vә s. Yura, Tәbaşir, Paleogen vә Antropogen çöküntülәri yayılmışdır. Faydalı qazıntılardan qızıl, mis, firuzә, mәrmәr (qara, ağ) yataqları var. Yayı quraq keçәn mülayim isti, qışı quraq keçәn soyuq vә dağlıq tundra iqlimi hakimdir. Orta temp-r yanvarda –2-dәn –10°C-yә qәdәr, iyulda 10– 20°C-dir. İllik yağıntı 600–900 mm. Çay şәbәkәsi sıxdır. Şәmkir, Axınca vә Zәyәm çaylarının yuxarı axını G.r. әrazisindәdir.
Tәsәrrüfat. Gәncә-Qazax iqtisadi r-nuna daxildir. ÜDM-in hәcmi 494751,3 min manat tәşkil edir; sәnaye – 132124,0 min manat (ümumi mәhsulun 26,7%-i), k.t. vә meşәçilik – 136732,2 min manat (27,6%-i), tikinti – 17188,2 min manat (3,5%-i), nәql. 2483,5 min manat (0,5%-i), rabitә – 443,6 min manat (0,09%-i), ticarәt – 205779,8 min manat (41,6%-i). R-nda 25 sәnaye müәssisәsi fәaliyyәt göstәrir; qızıl (1895 kq), gümüş (320,1 kq), hәmçinin mis filizi (1946,7 t) hasil edilir. Hәmçinin, süd mәhsulları, mineral sular vә s. istehsal olunur. 2009–17 illәrdә G. r-nda 5554 yeni, o cümlәdәn 3205 daimi iş yerlәri açılmışdır. R-nda kәşf edilmiş (1849) mis filizi әsasında (1855 – 1956) Gәdәbәy misәritmә z-du vә Qalakәnd (1883) misәritmә z-du fәaliyyәt göstәrir. Azәrb.-da ilk SES (1880) vә 29 km-lik d.y. xәtti (1879) G. r-nunda istifadәyә verilmişdir.
Gәdәdbәy rayonu. Novosaratovka kәndi.
Çoxsahәli k.t. r-nudur. Əkinçilik (әsasәn, taxıl, kartof), heyvandarlıq inkişaf etmişdir. K.t. bitkilәrinin әkin sahәlәri 18391 ha tәşkil edir; dәnli vә dәnli paxlalılar – 1191 ha, buğda – 1037 ha, kartof – 12200 ha, tәrәvәz – 292 ha, meyvә vә gilәmeyvә – 3671 ha (2017). Əkilәn torpaqların orta mәhsuldarlıq göstәricilәri hәr ha-dan taxılçılıqda – 27,3 s, dәnlik qarğıdalıda – 34,0 s, kartofda – 106,4 s, tәrәvәzdә – 138,7 s olmuşdur. Respublikanın әn iri kartofçuluq r-nudur (109194 t, 2017). Hәmçinin, dәnli vә dәnli paxlalılar – 3183 t, o cümlәdәn buğda – 2735 t, tәrәvәz – 3638 t, meyvә vә gilәmeyvә – 215 t-dur (2017). Heyvandarlıqda, әsasәn, qaramal (tәqr. 49748 min baş), davar (tәqr. 255552 min baş), ev quşları (tәqr. 268 min) yetişdirilir (2017). Arıçılıq inkişaf etmişdir. G.r-nu üzrә ildә 61059 s әt (diri çәkidә), 428155 s süd, 9268 әdәd yumurta, 5994 s yun istehsal edilir (2017).
Gәdәbәy rayonu. Qız qalası. 9 әsr. Söyüdlü kәndi.
Sәhiyyә. R-nda 196 çarpayılıq 6 xәstәxana müәssisәsi, 19 kәnd hәkim mәntәqәsi, 25 kәnd tibb mәntәqәsi, gigiyena vә epidemiologiya mәrkәzi, 79 hәkim (o cümlәdәn 10 stomatoloq), 261 orta tibb işçisi (o cülәdәn 36 mama) var (2017).
R-nda 8 mәktәbәqәdәr (280 uşaq), 83 ümumtәhsil mәktәbi (10 123 şagird), 2 mәktәbdәnkәnar tәhsil müәssisәsi (1095 uşaq), 4 musiqi mәktәbi (720 şagird), aşıq mәktәbi (183 şagird), peşә liseyi (250 şagird), 2 idman mәktәbi (1067 şagird) fәaliyyәt göstәrir (2018–19). 66 kәnd kitabxanası (filial), diyarşünaslıq muzeyi, 21 mәdәniyyәt evi, 16 klub, stadion (720 yerlik) var. Memarlıq abidәlәrindәn Söyüdlü k.-ndә Namәrdqala (Qız qalası, 9 әsr) vә Çarekvәng monastırı, Novosaratovka k.-n-dә mәbәd (1535), Qalakәnd k.-ndә Koroğlu qalası (16 әsr), Böyük Qaramurad k.-ndә qala (1634), Dikdaş k. әrazisindә (Bayram dәrәsindә) alban kilsәsi vә Hәmşivәng mәbәdi, Çaldaş k.-ndә Çaldaş mәbәdi, Sәbәtkeçmәz k.-ndә üç körpü (19 әsr) vә s. qalmışdır. G. r-nu әrazisindәki abidәlәr Xocalı-Gәdәbәy mәdәniyyәtinә aiddir.
Gәdәbәy rayonu. Sәbәtkeçmәz kәndindә körpü. 19 әsr.
Memarlıq abidələrindən Söyüdlü kəndində Namərdqala (Qız qalası, 9 əsr) və Çarekvəng monastırı, Novosaratovka kəndində məbəd (1535), Qalakənd kəndində Koroğlu qalası (16 əsr), Böyük Qaramurad kəndində qala (1634), Dikdaş kəndi ərazisində (Bayram dərəsində) alban kilsəsi və Həmşivəng məbədi, Çaldaş kəndində Çaldaş məbədi, Səbətkeçməz kəndində üç körpü (19 əsr) və s. qalmışdır. G. r-nu ərazisindəki abidələr Xocalı-Gədəbəy mədəniyyətinə aiddir.
