BИTKИ ANATOMИYASI – botanikanın bitki orqanları vя toxumalarынын quruluşunu öyrяnяn bölmяsi. Bitki toxumasının (mantarın) quruluşunu ilk dяfя R. Huk tяdqiq etmiş (1665), onun hücейrяlяrdяn tяşkil olunduğunu görяrяk hüceyrя terminini elmя daxil etmиşdir. B. a.-nın яsasını 17 яsrdя eyni zamanda vя bir-birindяn asılı olmayaraq bitkilяrin vegetativ (kök, gövdя, yarpaq) vя generativ (çiçяk, meyvя, toxum) orqanlarının daxili quruluşunu tяsvir etmiş İtaliya alimi M. Malpiэi vя B. Britaniya alimi N. Qryu qoymuşlar. N. Qryu hяmçinin toxuma (1682) terminini elmя daxil etmişdir. 1812 ildя alman alimi Y. Moldenhauer maserasiya (yumşaltma) yolu ilя bitki toxumalarının hüceyrяlяrя ayrılmasının mümkünlüyünü sübut etdi. 1831 ildя şotlandiyalı alim R. Broun bitki hüceyrяsindя nüvя олдуьуну aşkar етди. B. a.-nın inkişafında alman botaniki A. de Bari, fransız botaniki F. van Tigem, rus alimlяri O.V. Baranetski, S.P. Kostıçev vя V.F. Razdorski dя яhяmiyyяtli rol oynamışlar. Azяrb-da B. a. mяktяbinin banisi akad. V.X. Tutayuq olmuşdur.
Mцasir B.a.-nыn tяdqiqatlarы 2 яsas istiqamяtdя gedir – fizioloji vя mцqayisяli. Fizioloji, yaxud funksional anatomiyanыn яsasыnы bitkilяrin quruluшlarы vя onlarda gedяn proseslяr arasыndakы oxшarlыqlarы юyrяnяn Avstriya botaniki F. Haberlandt qoymuшdur; o, toxumalarы яmяlяgяtirici vя daimi olmaqla iki qrupa bюlmцшdц. Fizioloji istiqamяtя ekoloji anatomiya (bitkilяrin tяbii vя texnogen amillяrin tяsiri altыnda formalaшan mikrostrukturunu юyrяnir) vя patoloji anatomiya (bitkinin mexaniki zяdяlяnmяyя vя patogen orqanizmlяrin tяsirinя cavab reaksiyasыnы tяdqiq edir) yaxыndыr. Mцqayisяli anatomiya mцasir vя nяslikяsilmiш bitkilяrin quruluшu haqqыnda tяsяvvцr yaradыr. Mцqayisяli B. a. ilя sistematik, yaxud taksonomik anatomiya (mцxtяlif taksonlarыn sistematikasыnыn mцrяkkяb mяsяlяlяrinin hяllindя istifadя oluna bilяn яlamяtlяri ortaya чыxarыr) vя ontogenetik anatomiya (bitkinin vя onun ayrы-ayrы orqanlarыnыn inkiшaf prosesindя dяyiшилmяsini юyrяnir) sыx яlaqяdяdir. B. a.-nыn daha bir шaxяsi olan tяkamцl anatomiyasы bitkilяrin tяkamцlц zamanы baш verяn dяyiшikliklяri aшkara чыxarыr.
B. a.-nыn tяtbiqi яhяmiyyяti vardыr. Ondan k.t. istehsalыnda, yeyinti sяnayesindя, meшячilikdя, vegetativ чoxalma zamanы bitkilяrin regenerasiyasыnыn юyrяnilmяsindя, arxeologiyada, biol. ekspertizalarыn keчirilmяsindя (o cцmlяdяn kriminalistikada) vя s. istifadя olunur.
Яd. Тутаюк В.Х. Анатомия и морфология растений. М., 1980; Лотова Л.И. Морфология и анатомия высших растений. М., 2001; Hцmbяtov Z.И. Bitki morfologiyasы vя anatomiyasы. B., 2002.
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2007 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2009 |
| ISBN: | 978-9952-441-02-4 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2010 |
| ISBN: | 978-9952-441-05-5 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2011 |
| ISBN: | 978-9952-441-07-9 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2012 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2013 |
| ISBN: | 978-9952-441-03-1 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2014 |
| ISBN: | 978-9952-441-10-9 |
| Səhifələrin sayı: | 592 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili | 2015 |
| ISBN: | 978-9952-441-11-6 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
BИTKИ ANATOMИYASI – botanikanın bitki orqanları vя toxumalarынын quruluşunu öyrяnяn bölmяsi. Bitki toxumasının (mantarın) quruluşunu ilk dяfя R. Huk tяdqiq etmiş (1665), onun hücейrяlяrdяn tяşkil olunduğunu görяrяk hüceyrя terminini elmя daxil etmиşdir. B. a.-nın яsasını 17 яsrdя eyni zamanda vя bir-birindяn asılı olmayaraq bitkilяrin vegetativ (kök, gövdя, yarpaq) vя generativ (çiçяk, meyvя, toxum) orqanlarının daxili quruluşunu tяsvir etmiş İtaliya alimi M. Malpiэi vя B. Britaniya alimi N. Qryu qoymuşlar. N. Qryu hяmçinin toxuma (1682) terminini elmя daxil etmişdir. 1812 ildя alman alimi Y. Moldenhauer maserasiya (yumşaltma) yolu ilя bitki toxumalarının hüceyrяlяrя ayrılmasının mümkünlüyünü sübut etdi. 1831 ildя şotlandiyalı alim R. Broun bitki hüceyrяsindя nüvя олдуьуну aşkar етди. B. a.-nın inkişafında alman botaniki A. de Bari, fransız botaniki F. van Tigem, rus alimlяri O.V. Baranetski, S.P. Kostıçev vя V.F. Razdorski dя яhяmiyyяtli rol oynamışlar. Azяrb-da B. a. mяktяbinin banisi akad. V.X. Tutayuq olmuşdur.
Mцasir B.a.-nыn tяdqiqatlarы 2 яsas istiqamяtdя gedir – fizioloji vя mцqayisяli. Fizioloji, yaxud funksional anatomiyanыn яsasыnы bitkilяrin quruluшlarы vя onlarda gedяn proseslяr arasыndakы oxшarlыqlarы юyrяnяn Avstriya botaniki F. Haberlandt qoymuшdur; o, toxumalarы яmяlяgяtirici vя daimi olmaqla iki qrupa bюlmцшdц. Fizioloji istiqamяtя ekoloji anatomiya (bitkilяrin tяbii vя texnogen amillяrin tяsiri altыnda formalaшan mikrostrukturunu юyrяnir) vя patoloji anatomiya (bitkinin mexaniki zяdяlяnmяyя vя patogen orqanizmlяrin tяsirinя cavab reaksiyasыnы tяdqiq edir) yaxыndыr. Mцqayisяli anatomiya mцasir vя nяslikяsilmiш bitkilяrin quruluшu haqqыnda tяsяvvцr yaradыr. Mцqayisяli B. a. ilя sistematik, yaxud taksonomik anatomiya (mцxtяlif taksonlarыn sistematikasыnыn mцrяkkяb mяsяlяlяrinin hяllindя istifadя oluna bilяn яlamяtlяri ortaya чыxarыr) vя ontogenetik anatomiya (bitkinin vя onun ayrы-ayrы orqanlarыnыn inkiшaf prosesindя dяyiшилmяsini юyrяnir) sыx яlaqяdяdir. B. a.-nыn daha bir шaxяsi olan tяkamцl anatomiyasы bitkilяrin tяkamцlц zamanы baш verяn dяyiшikliklяri aшkara чыxarыr.
B. a.-nыn tяtbiqi яhяmiyyяti vardыr. Ondan k.t. istehsalыnda, yeyinti sяnayesindя, meшячilikdя, vegetativ чoxalma zamanы bitkilяrin regenerasiyasыnыn юyrяnilmяsindя, arxeologiyada, biol. ekspertizalarыn keчirilmяsindя (o cцmlяdяn kriminalistikada) vя s. istifadя olunur.
Яd. Тутаюк В.Х. Анатомия и морфология растений. М., 1980; Лотова Л.И. Морфология и анатомия высших растений. М., 2001; Hцmbяtov Z.И. Bitki morfologiyasы vя anatomiyasы. B., 2002.
BИTKИ ANATOMИYASI – botanikanın bitki orqanları vя toxumalarынын quruluşunu öyrяnяn bölmяsi. Bitki toxumasının (mantarın) quruluşunu ilk dяfя R. Huk tяdqiq etmiş (1665), onun hücейrяlяrdяn tяşkil olunduğunu görяrяk hüceyrя terminini elmя daxil etmиşdir. B. a.-nın яsasını 17 яsrdя eyni zamanda vя bir-birindяn asılı olmayaraq bitkilяrin vegetativ (kök, gövdя, yarpaq) vя generativ (çiçяk, meyvя, toxum) orqanlarının daxili quruluşunu tяsvir etmiş İtaliya alimi M. Malpiэi vя B. Britaniya alimi N. Qryu qoymuşlar. N. Qryu hяmçinin toxuma (1682) terminini elmя daxil etmişdir. 1812 ildя alman alimi Y. Moldenhauer maserasiya (yumşaltma) yolu ilя bitki toxumalarının hüceyrяlяrя ayrılmasının mümkünlüyünü sübut etdi. 1831 ildя şotlandiyalı alim R. Broun bitki hüceyrяsindя nüvя олдуьуну aşkar етди. B. a.-nın inkişafında alman botaniki A. de Bari, fransız botaniki F. van Tigem, rus alimlяri O.V. Baranetski, S.P. Kostıçev vя V.F. Razdorski dя яhяmiyyяtli rol oynamışlar. Azяrb-da B. a. mяktяbinin banisi akad. V.X. Tutayuq olmuşdur.
Mцasir B.a.-nыn tяdqiqatlarы 2 яsas istiqamяtdя gedir – fizioloji vя mцqayisяli. Fizioloji, yaxud funksional anatomiyanыn яsasыnы bitkilяrin quruluшlarы vя onlarda gedяn proseslяr arasыndakы oxшarlыqlarы юyrяnяn Avstriya botaniki F. Haberlandt qoymuшdur; o, toxumalarы яmяlяgяtirici vя daimi olmaqla iki qrupa bюlmцшdц. Fizioloji istiqamяtя ekoloji anatomiya (bitkilяrin tяbii vя texnogen amillяrin tяsiri altыnda formalaшan mikrostrukturunu юyrяnir) vя patoloji anatomiya (bitkinin mexaniki zяdяlяnmяyя vя patogen orqanizmlяrin tяsirinя cavab reaksiyasыnы tяdqiq edir) yaxыndыr. Mцqayisяli anatomiya mцasir vя nяslikяsilmiш bitkilяrin quruluшu haqqыnda tяsяvvцr yaradыr. Mцqayisяli B. a. ilя sistematik, yaxud taksonomik anatomiya (mцxtяlif taksonlarыn sistematikasыnыn mцrяkkяb mяsяlяlяrinin hяllindя istifadя oluna bilяn яlamяtlяri ortaya чыxarыr) vя ontogenetik anatomiya (bitkinin vя onun ayrы-ayrы orqanlarыnыn inkiшaf prosesindя dяyiшилmяsini юyrяnir) sыx яlaqяdяdir. B. a.-nыn daha bir шaxяsi olan tяkamцl anatomiyasы bitkilяrin tяkamцlц zamanы baш verяn dяyiшikliklяri aшkara чыxarыr.
B. a.-nыn tяtbiqi яhяmiyyяti vardыr. Ondan k.t. istehsalыnda, yeyinti sяnayesindя, meшячilikdя, vegetativ чoxalma zamanы bitkilяrin regenerasiyasыnыn юyrяnilmяsindя, arxeologiyada, biol. ekspertizalarыn keчirilmяsindя (o cцmlяdяn kriminalistikada) vя s. istifadя olunur.
Яd. Тутаюк В.Х. Анатомия и морфология растений. М., 1980; Лотова Л.И. Морфология и анатомия высших растений. М., 2001; Hцmbяtov Z.И. Bitki morfologiyasы vя anatomiyasы. B., 2002.
