Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
IV CİLD (BƏZİRXANA - BİNNƏTOVA)
    BİTKİ ZƏRƏRVERİCİLƏRİ


    BИTKИ ZЯRЯRVERИCИLЯRИ – bitkilяrlя qidalanараг, onlarыn bюyцmя vя inkiшafыna mane olan, mяhsulдарлыьыны вя keyfiyyяtини aшaьы salan, bяzяn биткини tamamilя mяhv edяn щейванlar. B.z-nin яksяriyyяti buьumayaqlыlar tipinя aiddir. Bu tipin yalnыz ъцъц sinfinin beш mindяn чox nцmayяndяsi Б.z-dir. (мяс., kяpяnяklяr – пayыz sovkasы, kяlяm kяpяnяyi vя s.; bюcяklяr – uzunburunлар, шыqqыldaqlar, noxud dяnyeyяni vя s.). Dцzqanadlыlar, torqanadlыlar, ikiqanadlыlar vя s.arasыnda da тящлцкяли zяrяrvericilяr var. Bitki gяnяlяri, sap qurdlar, qarыnayaqlы molyusklar, gяmiricilяr vя bяzi quшlar da k.t. bitkilяrinя xeyli zяrяr vurur. B.z-nin bяzilяri – полифаглар (чяyirtkяlяr, pambыq sovkasы vя s.) mцxtяlif bitkilяrя, digяr qismi – олифаглар (ziyankar baьacыq, hecce milчяyi vя s.) mцяyyяn bitki qruplarыna, bяzi nцmayяndяlяri – монофаглар isя (filлokser vя s.) yalnыz bir bitki nюvцnя zяrяr vurur. B.z-nin bяziляри щям mяhsulдарлыьы вя mяhsulun keyfiyyяtini aшaьы salыr, hяm dя вирус xяstяlикляринин ютцрцъцляридир. B.z-nin yayыlmasы vя ayrы-ayrы aqrobiosenozlarda nюvlяrin toplanmasы onlarыn yaшadыqlarы mцhitdя gedяn dяyiшmяlяrdяn vя nюvцn plastikliyindяn asыlыdыr. Hяr bir zяrяrvericiyя qarшы mцbarizя aparmaq цчцn onun yayыldыьы vя zяrяr verdiyi bюlgя (bяzi halda ocaqlar) mцяyyяn olunmalыdыr. Яn baшlыcasы hяr bir zяrяrvericinin ayrыlыqda iqtisadi ziyanlы hяddi mцяyyяn oluнmalыdыr. Bu hяdd zяrяrvericilяrin elя bir sыxlыг, yaxud elя bir sirayяtlяnmя dяrяcяsiдир ki, buндан йухары олан halda bitkiyя vя onдаn алынан mяhsula нязяря алынмалы hяcmdя зийан дяйир. Baшqa sюzlя, mцhafizя olunan mяhsulun dяyяri onun mцhafizяsinя sяrf olunan xяrcdяn яn azы 2 dяfя чox ol- malыdыr. Azяrb.-da mцxtяlif bitki nюvlяrini zяdяlяyяn zяrяrvericilяrdяn Asiya чяyirtkяsi, Mяrakeш чяyirtkяsi, сяhra чяyirtkяsi, Иtaliya чяyirtkяsi, yaшыl шala, чюlsisяyi, danadiшi, ilbizlяr vя s. gюstяrmяk olar. Dяn-taxыl bitkilяriniн tягр. 200 (taxыl bюcяyi, ziyankar baьacыq, sцmцrtkяn bюcяklяr, taxыl mяnяnяsi vя s.), paxlalы vя yem bitkilяrinin тягр. 160 (yonca uzunburunu, noxud dяnyeyяni, paxla odlucasы vя s.), pambыq bitkisinin тягр. 170 (pambыq sovkasы,tor gяnяsi, pambыq mяnяnяsi, trips vя s.), tяrяvяz vя bostan bitkilяrinin тягр. 300 (kяlяm kяpяnяyi, kяlяm sovkasы, soьan milчяyi vя s.), meyvя aьaclarыnыn тягр. 170 (alma meyvяyeyяni, meyvя dяnяlяri, albalы milчяyi, шaftalы mяnяnяsi vя s.), цzцm bitkiси zяrяrvericisiнин тягр. 120 nюvц (filлoksera, цzцm salxыm yarpaqbцkяni, fыr gяnяsi vя s.) mяlumdur. Bundan яlavя bir sыra B.z. subtropik bitkilяrя vя anbarda saxlanan mяhsula zийан vurur. B.z. гаршы aqrotexniki, biol, fiziki-mexaniki vя kimyяvi цsullarla mцbarizя aparыlыr, онлара дavamlы sortlar yetiшdirilир. Azяrb.- da mцvafiq elmi-tяdqiqat institutlarыnda vя stansiyalarda, бitki mцhafizяси mяrkяzlяrindя B.z-nin biol.-sы юyrяnilir vя onlarлa mцbarizя апармаг цчцн конкрет цсуллар ишляниб-щазырланыр.
    Яd.: Mяmmяdova S.R., Xяlilov B.B. Kяnd tяsяrrцfatы entomologiyasы. B.1986.

                                                     

                

       


    Битки зярярвериъиляри: 1 – узунбурун; 2 – май бюъяйи; 3 – лобйа дянйейяни; 4 – Коларадо бюъяйи; 5 – ади данадиши; 6 – тцтцн трипси; 7 – ням бюъяйи; 8 армуд тортохуйаны; 9 – аьганад; 10 – тор эяняси; 11 – мяняня; 12 – гысгаъ; 13 – памбыг совкасы; 14 – чяйирткя.

     

     

     

     

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
BƏZİRXANA – BİNNƏTOVA
    BİTKİ ZƏRƏRVERİCİLƏRİ


    BИTKИ ZЯRЯRVERИCИLЯRИ – bitkilяrlя qidalanараг, onlarыn bюyцmя vя inkiшafыna mane olan, mяhsulдарлыьыны вя keyfiyyяtини aшaьы salan, bяzяn биткини tamamilя mяhv edяn щейванlar. B.z-nin яksяriyyяti buьumayaqlыlar tipinя aiddir. Bu tipin yalnыz ъцъц sinfinin beш mindяn чox nцmayяndяsi Б.z-dir. (мяс., kяpяnяklяr – пayыz sovkasы, kяlяm kяpяnяyi vя s.; bюcяklяr – uzunburunлар, шыqqыldaqlar, noxud dяnyeyяni vя s.). Dцzqanadlыlar, torqanadlыlar, ikiqanadlыlar vя s.arasыnda da тящлцкяли zяrяrvericilяr var. Bitki gяnяlяri, sap qurdlar, qarыnayaqlы molyusklar, gяmiricilяr vя bяzi quшlar da k.t. bitkilяrinя xeyli zяrяr vurur. B.z-nin bяzilяri – полифаглар (чяyirtkяlяr, pambыq sovkasы vя s.) mцxtяlif bitkilяrя, digяr qismi – олифаглар (ziyankar baьacыq, hecce milчяyi vя s.) mцяyyяn bitki qruplarыna, bяzi nцmayяndяlяri – монофаглар isя (filлokser vя s.) yalnыz bir bitki nюvцnя zяrяr vurur. B.z-nin bяziляри щям mяhsulдарлыьы вя mяhsulun keyfiyyяtini aшaьы salыr, hяm dя вирус xяstяlикляринин ютцрцъцляридир. B.z-nin yayыlmasы vя ayrы-ayrы aqrobiosenozlarda nюvlяrin toplanmasы onlarыn yaшadыqlarы mцhitdя gedяn dяyiшmяlяrdяn vя nюvцn plastikliyindяn asыlыdыr. Hяr bir zяrяrvericiyя qarшы mцbarizя aparmaq цчцn onun yayыldыьы vя zяrяr verdiyi bюlgя (bяzi halda ocaqlar) mцяyyяn olunmalыdыr. Яn baшlыcasы hяr bir zяrяrvericinin ayrыlыqda iqtisadi ziyanlы hяddi mцяyyяn oluнmalыdыr. Bu hяdd zяrяrvericilяrin elя bir sыxlыг, yaxud elя bir sirayяtlяnmя dяrяcяsiдир ki, buндан йухары олан halda bitkiyя vя onдаn алынан mяhsula нязяря алынмалы hяcmdя зийан дяйир. Baшqa sюzlя, mцhafizя olunan mяhsulun dяyяri onun mцhafizяsinя sяrf olunan xяrcdяn яn azы 2 dяfя чox ol- malыdыr. Azяrb.-da mцxtяlif bitki nюvlяrini zяdяlяyяn zяrяrvericilяrdяn Asiya чяyirtkяsi, Mяrakeш чяyirtkяsi, сяhra чяyirtkяsi, Иtaliya чяyirtkяsi, yaшыl шala, чюlsisяyi, danadiшi, ilbizlяr vя s. gюstяrmяk olar. Dяn-taxыl bitkilяriniн tягр. 200 (taxыl bюcяyi, ziyankar baьacыq, sцmцrtkяn bюcяklяr, taxыl mяnяnяsi vя s.), paxlalы vя yem bitkilяrinin тягр. 160 (yonca uzunburunu, noxud dяnyeyяni, paxla odlucasы vя s.), pambыq bitkisinin тягр. 170 (pambыq sovkasы,tor gяnяsi, pambыq mяnяnяsi, trips vя s.), tяrяvяz vя bostan bitkilяrinin тягр. 300 (kяlяm kяpяnяyi, kяlяm sovkasы, soьan milчяyi vя s.), meyvя aьaclarыnыn тягр. 170 (alma meyvяyeyяni, meyvя dяnяlяri, albalы milчяyi, шaftalы mяnяnяsi vя s.), цzцm bitkiси zяrяrvericisiнин тягр. 120 nюvц (filлoksera, цzцm salxыm yarpaqbцkяni, fыr gяnяsi vя s.) mяlumdur. Bundan яlavя bir sыra B.z. subtropik bitkilяrя vя anbarda saxlanan mяhsula zийан vurur. B.z. гаршы aqrotexniki, biol, fiziki-mexaniki vя kimyяvi цsullarla mцbarizя aparыlыr, онлара дavamlы sortlar yetiшdirilир. Azяrb.- da mцvafiq elmi-tяdqiqat institutlarыnda vя stansiyalarda, бitki mцhafizяси mяrkяzlяrindя B.z-nin biol.-sы юyrяnilir vя onlarлa mцbarizя апармаг цчцн конкрет цсуллар ишляниб-щазырланыр.
    Яd.: Mяmmяdova S.R., Xяlilov B.B. Kяnd tяsяrrцfatы entomologiyasы. B.1986.

                                                     

                

       


    Битки зярярвериъиляри: 1 – узунбурун; 2 – май бюъяйи; 3 – лобйа дянйейяни; 4 – Коларадо бюъяйи; 5 – ади данадиши; 6 – тцтцн трипси; 7 – ням бюъяйи; 8 армуд тортохуйаны; 9 – аьганад; 10 – тор эяняси; 11 – мяняня; 12 – гысгаъ; 13 – памбыг совкасы; 14 – чяйирткя.

     

     

     

     

    BİTKİ ZƏRƏRVERİCİLƏRİ


    BИTKИ ZЯRЯRVERИCИLЯRИ – bitkilяrlя qidalanараг, onlarыn bюyцmя vя inkiшafыna mane olan, mяhsulдарлыьыны вя keyfiyyяtини aшaьы salan, bяzяn биткини tamamilя mяhv edяn щейванlar. B.z-nin яksяriyyяti buьumayaqlыlar tipinя aiddir. Bu tipin yalnыz ъцъц sinfinin beш mindяn чox nцmayяndяsi Б.z-dir. (мяс., kяpяnяklяr – пayыz sovkasы, kяlяm kяpяnяyi vя s.; bюcяklяr – uzunburunлар, шыqqыldaqlar, noxud dяnyeyяni vя s.). Dцzqanadlыlar, torqanadlыlar, ikiqanadlыlar vя s.arasыnda da тящлцкяли zяrяrvericilяr var. Bitki gяnяlяri, sap qurdlar, qarыnayaqlы molyusklar, gяmiricilяr vя bяzi quшlar da k.t. bitkilяrinя xeyli zяrяr vurur. B.z-nin bяzilяri – полифаглар (чяyirtkяlяr, pambыq sovkasы vя s.) mцxtяlif bitkilяrя, digяr qismi – олифаглар (ziyankar baьacыq, hecce milчяyi vя s.) mцяyyяn bitki qruplarыna, bяzi nцmayяndяlяri – монофаглар isя (filлokser vя s.) yalnыz bir bitki nюvцnя zяrяr vurur. B.z-nin bяziляри щям mяhsulдарлыьы вя mяhsulun keyfiyyяtini aшaьы salыr, hяm dя вирус xяstяlикляринин ютцрцъцляридир. B.z-nin yayыlmasы vя ayrы-ayrы aqrobiosenozlarda nюvlяrin toplanmasы onlarыn yaшadыqlarы mцhitdя gedяn dяyiшmяlяrdяn vя nюvцn plastikliyindяn asыlыdыr. Hяr bir zяrяrvericiyя qarшы mцbarizя aparmaq цчцn onun yayыldыьы vя zяrяr verdiyi bюlgя (bяzi halda ocaqlar) mцяyyяn olunmalыdыr. Яn baшlыcasы hяr bir zяrяrvericinin ayrыlыqda iqtisadi ziyanlы hяddi mцяyyяn oluнmalыdыr. Bu hяdd zяrяrvericilяrin elя bir sыxlыг, yaxud elя bir sirayяtlяnmя dяrяcяsiдир ki, buндан йухары олан halda bitkiyя vя onдаn алынан mяhsula нязяря алынмалы hяcmdя зийан дяйир. Baшqa sюzlя, mцhafizя olunan mяhsulun dяyяri onun mцhafizяsinя sяrf olunan xяrcdяn яn azы 2 dяfя чox ol- malыdыr. Azяrb.-da mцxtяlif bitki nюvlяrini zяdяlяyяn zяrяrvericilяrdяn Asiya чяyirtkяsi, Mяrakeш чяyirtkяsi, сяhra чяyirtkяsi, Иtaliya чяyirtkяsi, yaшыl шala, чюlsisяyi, danadiшi, ilbizlяr vя s. gюstяrmяk olar. Dяn-taxыl bitkilяriniн tягр. 200 (taxыl bюcяyi, ziyankar baьacыq, sцmцrtkяn bюcяklяr, taxыl mяnяnяsi vя s.), paxlalы vя yem bitkilяrinin тягр. 160 (yonca uzunburunu, noxud dяnyeyяni, paxla odlucasы vя s.), pambыq bitkisinin тягр. 170 (pambыq sovkasы,tor gяnяsi, pambыq mяnяnяsi, trips vя s.), tяrяvяz vя bostan bitkilяrinin тягр. 300 (kяlяm kяpяnяyi, kяlяm sovkasы, soьan milчяyi vя s.), meyvя aьaclarыnыn тягр. 170 (alma meyvяyeyяni, meyvя dяnяlяri, albalы milчяyi, шaftalы mяnяnяsi vя s.), цzцm bitkiси zяrяrvericisiнин тягр. 120 nюvц (filлoksera, цzцm salxыm yarpaqbцkяni, fыr gяnяsi vя s.) mяlumdur. Bundan яlavя bir sыra B.z. subtropik bitkilяrя vя anbarda saxlanan mяhsula zийан vurur. B.z. гаршы aqrotexniki, biol, fiziki-mexaniki vя kimyяvi цsullarla mцbarizя aparыlыr, онлара дavamlы sortlar yetiшdirilир. Azяrb.- da mцvafiq elmi-tяdqiqat institutlarыnda vя stansiyalarda, бitki mцhafizяси mяrkяzlяrindя B.z-nin biol.-sы юyrяnilir vя onlarлa mцbarizя апармаг цчцн конкрет цсуллар ишляниб-щазырланыр.
    Яd.: Mяmmяdova S.R., Xяlilov B.B. Kяnd tяsяrrцfatы entomologiyasы. B.1986.

                                                     

                

       


    Битки зярярвериъиляри: 1 – узунбурун; 2 – май бюъяйи; 3 – лобйа дянйейяни; 4 – Коларадо бюъяйи; 5 – ади данадиши; 6 – тцтцн трипси; 7 – ням бюъяйи; 8 армуд тортохуйаны; 9 – аьганад; 10 – тор эяняси; 11 – мяняня; 12 – гысгаъ; 13 – памбыг совкасы; 14 – чяйирткя.