BLASTULA – чoxhцceyrяli heyvan rцшeyminin майаланмыш йумуртанын бюлцнмя дюврцнц тамамлайан вя бир гайда олараг, рцшейм genlяrinин ekspressiyasыnыn baшlanьыcы ilя цst-цstя dцшяn inkiшaf mяrhяlяsi. B.-ныn divarы blastoderma bir, bir neчя, yaxud чoxlu hцceyrяlяr sыrasыndan ibarяtdir. Rцшeymin B. mяrhяlяsindя quruluшu yumurtanыn quruluшundan vя bюlцnmя tipindяn asыlыdыr. Tam bяrabяr bюlцnmя zamanы (dяrisitikanlыlar, neшtяrчя, baьыrsaqboшluqлуlarын бир чоху) geniш boшluглу (blastosel) vя birqat hцceyrя divarlы шarabяnzяr, yaxud uzunsov rцшeym seloblastula яmяlя gяlir. Суда-гуруда йашайанлар вя няря балыгларына хас олан гейри-бярабяр там бюлцнмя заманы бластосел рцшеймин анимал (йухары) щиссясиня чякилир вя буна амфибластула дейилир. Bяzi molyusklar, qurdlar vя bir sыra digяr heyvanlarda boшluqsuz B.– сterroblastula yaranыr; blastomerlяrin iki paralel sяthdя yerlяшmяsi zamanы B. plakula adlanan yastыlanmыш forma alыr. Natamam (qismяn) diskoidal bюlцnmя olan heyvanlarda (сцмцклц vя akula balыqlarы, sцrцnяnlяr, quшlar) цst divarы, чoxlu щцъейря sarыsыndan, bюlцnmяyяn alt divarы ися йумурта сарысындан ямяля эялян бошлуьу кичилмиш дискобластула формалашыр. Qismяn sяthi bюlцnmя zamanы (bяzi buьumayaqlыlar) iчяrisi yumurta sarыsы ilя dolmuш periblastula яmяlя gяlir. Яhяng sцngяri цчцn mяrkяzdя boшluьu vя yuxarы qцtbdя dялик (fialopor) olan юzцnяmяxsus tip B.–stomoblastula xarakterikdir. Bюlцnmя sona чatdыqda stomoblastula fialopor vasitяsilя astar цzцnя чevrilir (ekskurvasiya prosesi), nяticяdя substrata yapышan vя кюрпя sцngяrя чеврилян blastulayabяnzяr sцrfя – amfiblastula ямяля эялир. B. mяrhяlяsindяn юncя морула – boшlуq олмайан vя bir-birinя мющкям sыxыlmыш blastomerlяrin даща чох, йахуд qismяn кцряйяbяnzяr, бошлугдан мящрум йыьыны ямяля gяlir. Mяmяlilяrin morula mяrhяlяsindя daxili blastomerlяr (embrioblast) rцшeymin inkiшaf мянбяйи, xarici blastomerlяr (trofoblast) ися гida mяnbяyidir. Мцxtяlif heyvan qrupларында B.-нын фяргли xцsusiyyяtlяrinя baxmayaraq, ontogenezin bu mяrhяlяsi чoxhцceyrяli heyvanlarыn мяншя цmumiliyinin gюstяricilяrindяn biridir vя onlarыn tяkamцlи inkiшafыndaкы paralelizmин нцмунясидир.
Бластула типляри: 1 – селобластула; 2 – стерробластула; 3 – плакула (саьда–йандан эюрцнцшц);
4 – дискобластула; 5 – перибластула; 6 – стомобластула; 7 – морула; бл – бластомерляр;
ж – йумурта сарысы; б – бластосел.
Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2007 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2009 |
| ISBN: | 978-9952-441-02-4 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2010 |
| ISBN: | 978-9952-441-05-5 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2011 |
| ISBN: | 978-9952-441-07-9 |
| Səhifələrin sayı: | 604 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində) |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2012 |
| ISBN: | 978-9952-441-01-7 |
| Səhifələrin sayı: | 881 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2013 |
| ISBN: | 978-9952-441-03-1 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili: | 2014 |
| ISBN: | 978-9952-441-10-9 |
| Səhifələrin sayı: | 592 |
| Sərlövhə: | Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD |
| Nəşriyyat: | "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi |
| Nəşr yeri: | Bakı |
| Nəşr ili | 2015 |
| ISBN: | 978-9952-441-11-6 |
| Səhifələrin sayı: | 608 |
BLASTULA – чoxhцceyrяli heyvan rцшeyminin майаланмыш йумуртанын бюлцнмя дюврцнц тамамлайан вя бир гайда олараг, рцшейм genlяrinин ekspressiyasыnыn baшlanьыcы ilя цst-цstя dцшяn inkiшaf mяrhяlяsi. B.-ныn divarы blastoderma bir, bir neчя, yaxud чoxlu hцceyrяlяr sыrasыndan ibarяtdir. Rцшeymin B. mяrhяlяsindя quruluшu yumurtanыn quruluшundan vя bюlцnmя tipindяn asыlыdыr. Tam bяrabяr bюlцnmя zamanы (dяrisitikanlыlar, neшtяrчя, baьыrsaqboшluqлуlarын бир чоху) geniш boшluглу (blastosel) vя birqat hцceyrя divarlы шarabяnzяr, yaxud uzunsov rцшeym seloblastula яmяlя gяlir. Суда-гуруда йашайанлар вя няря балыгларына хас олан гейри-бярабяр там бюлцнмя заманы бластосел рцшеймин анимал (йухары) щиссясиня чякилир вя буна амфибластула дейилир. Bяzi molyusklar, qurdlar vя bir sыra digяr heyvanlarda boшluqsuz B.– сterroblastula yaranыr; blastomerlяrin iki paralel sяthdя yerlяшmяsi zamanы B. plakula adlanan yastыlanmыш forma alыr. Natamam (qismяn) diskoidal bюlцnmя olan heyvanlarda (сцмцклц vя akula balыqlarы, sцrцnяnlяr, quшlar) цst divarы, чoxlu щцъейря sarыsыndan, bюlцnmяyяn alt divarы ися йумурта сарысындан ямяля эялян бошлуьу кичилмиш дискобластула формалашыр. Qismяn sяthi bюlцnmя zamanы (bяzi buьumayaqlыlar) iчяrisi yumurta sarыsы ilя dolmuш periblastula яmяlя gяlir. Яhяng sцngяri цчцn mяrkяzdя boшluьu vя yuxarы qцtbdя dялик (fialopor) olan юzцnяmяxsus tip B.–stomoblastula xarakterikdir. Bюlцnmя sona чatdыqda stomoblastula fialopor vasitяsilя astar цzцnя чevrilir (ekskurvasiya prosesi), nяticяdя substrata yapышan vя кюрпя sцngяrя чеврилян blastulayabяnzяr sцrfя – amfiblastula ямяля эялир. B. mяrhяlяsindяn юncя морула – boшlуq олмайан vя bir-birinя мющкям sыxыlmыш blastomerlяrin даща чох, йахуд qismяn кцряйяbяnzяr, бошлугдан мящрум йыьыны ямяля gяlir. Mяmяlilяrin morula mяrhяlяsindя daxili blastomerlяr (embrioblast) rцшeymin inkiшaf мянбяйи, xarici blastomerlяr (trofoblast) ися гida mяnbяyidir. Мцxtяlif heyvan qrupларында B.-нын фяргли xцsusiyyяtlяrinя baxmayaraq, ontogenezin bu mяrhяlяsi чoxhцceyrяli heyvanlarыn мяншя цmumiliyinin gюstяricilяrindяn biridir vя onlarыn tяkamцlи inkiшafыndaкы paralelizmин нцмунясидир.
Бластула типляри: 1 – селобластула; 2 – стерробластула; 3 – плакула (саьда–йандан эюрцнцшц);
4 – дискобластула; 5 – перибластула; 6 – стомобластула; 7 – морула; бл – бластомерляр;
ж – йумурта сарысы; б – бластосел.
BLASTULA – чoxhцceyrяli heyvan rцшeyminin майаланмыш йумуртанын бюлцнмя дюврцнц тамамлайан вя бир гайда олараг, рцшейм genlяrinин ekspressiyasыnыn baшlanьыcы ilя цst-цstя dцшяn inkiшaf mяrhяlяsi. B.-ныn divarы blastoderma bir, bir neчя, yaxud чoxlu hцceyrяlяr sыrasыndan ibarяtdir. Rцшeymin B. mяrhяlяsindя quruluшu yumurtanыn quruluшundan vя bюlцnmя tipindяn asыlыdыr. Tam bяrabяr bюlцnmя zamanы (dяrisitikanlыlar, neшtяrчя, baьыrsaqboшluqлуlarын бир чоху) geniш boшluглу (blastosel) vя birqat hцceyrя divarlы шarabяnzяr, yaxud uzunsov rцшeym seloblastula яmяlя gяlir. Суда-гуруда йашайанлар вя няря балыгларына хас олан гейри-бярабяр там бюлцнмя заманы бластосел рцшеймин анимал (йухары) щиссясиня чякилир вя буна амфибластула дейилир. Bяzi molyusklar, qurdlar vя bir sыra digяr heyvanlarda boшluqsuz B.– сterroblastula yaranыr; blastomerlяrin iki paralel sяthdя yerlяшmяsi zamanы B. plakula adlanan yastыlanmыш forma alыr. Natamam (qismяn) diskoidal bюlцnmя olan heyvanlarda (сцмцклц vя akula balыqlarы, sцrцnяnlяr, quшlar) цst divarы, чoxlu щцъейря sarыsыndan, bюlцnmяyяn alt divarы ися йумурта сарысындан ямяля эялян бошлуьу кичилмиш дискобластула формалашыр. Qismяn sяthi bюlцnmя zamanы (bяzi buьumayaqlыlar) iчяrisi yumurta sarыsы ilя dolmuш periblastula яmяlя gяlir. Яhяng sцngяri цчцn mяrkяzdя boшluьu vя yuxarы qцtbdя dялик (fialopor) olan юzцnяmяxsus tip B.–stomoblastula xarakterikdir. Bюlцnmя sona чatdыqda stomoblastula fialopor vasitяsilя astar цzцnя чevrilir (ekskurvasiya prosesi), nяticяdя substrata yapышan vя кюрпя sцngяrя чеврилян blastulayabяnzяr sцrfя – amfiblastula ямяля эялир. B. mяrhяlяsindяn юncя морула – boшlуq олмайан vя bir-birinя мющкям sыxыlmыш blastomerlяrin даща чох, йахуд qismяn кцряйяbяnzяr, бошлугдан мящрум йыьыны ямяля gяlir. Mяmяlilяrin morula mяrhяlяsindя daxili blastomerlяr (embrioblast) rцшeymin inkiшaf мянбяйи, xarici blastomerlяr (trofoblast) ися гida mяnbяyidir. Мцxtяlif heyvan qrupларында B.-нын фяргли xцsusiyyяtlяrinя baxmayaraq, ontogenezin bu mяrhяlяsi чoxhцceyrяli heyvanlarыn мяншя цmumiliyinin gюstяricilяrindяn biridir vя onlarыn tяkamцlи inkiшafыndaкы paralelizmин нцмунясидир.
Бластула типляри: 1 – селобластула; 2 – стерробластула; 3 – плакула (саьда–йандан эюрцнцшц);
4 – дискобластула; 5 – перибластула; 6 – стомобластула; 7 – морула; бл – бластомерляр;
ж – йумурта сарысы; б – бластосел.
