Azərbaycan Milli Ensiklopediyası
I CİLD (A, a - ALLAHVERDİYEV Süleyman)
    AERODİNAMİK ƏMSALLAR

    AERODИNAMИK ЯMSALLAR – maye vя ya qazda hяrяkяt edяn cismя tяsir edяn aerodinamik qцvvяни vя momenti xarakterizя edяn юlчцsцz kяmiyyяt. Аеродинамикада аеродинамик боруларда вя башга експериментал гурьуларда тябии обйектлярин щяндяси охшар моделляринин сынаьы заманы А.я. тяйин едилир.


    Шякил 1. Konusun aerodinamik mцqavimяt яmsalыnыn M яdяdindяn asыlыlыьы.

    Иstяnilяn Ха юн mцqavimяt qцvvяsi цчцн A.я. Cxa = Xa /qS-dir; burada С – xaрактерик sahя, q = ρV2/2-sцrяtли тязйиг, ρ – cismin hяrяkяt etdiyi mцhitin sыxlыьы, В – bu mцhitя nисбятяn cismin sцrяtidir. Qaldыrыcы qцvvяnin (Йа) vя yan qцvvяnin (За) A.я. мцвафиг олараг: Cya=Ya/qS vя Cza = Za /qS. Momentin A.я. щям дя mяxrяcdя xарактерик (л) uzunluьунa malikdir vя она эюря яyilmя momenti цчцn A.я. mx=M/qSl, gяziшmя momenti цчцn my=My /qSl vя tanqaj momenti цчцn isя my=Mz /qSl olуr. Xaрактерик юlчцlяr kifayяt qяdяr ixtiyarи seчilir; mяs., tяyyarя цчцn С – adяtяn daшыyыcы qanadlarыn sahяsi, л – qanad xordasыnыn uzunluьu, raket цчцn С – midel en kяsiyinin sahяsi, yяni korpusun (fцzelyajыn) яn bюyцk en kяsiyinin sahяsi, л – raketin uzunluьudur.
         Aerodinamik qцvvя vя momentlяrin юlчцsцz A.я. шяklindя ifadяlяri aerodinamik tяdqiqat vя hesablamalarda чох эениш istifadя olunur vя onlarы яhяmiyyяtli dяrяcяdя sadяlяшdirir. Mяs.: tяyyarяyя tяsir edяn aerodinamik qцvvя yцzlяrlя vя minlяrlя кН чata bilяr, tяyyarяnin aerodinamik boruda sыnaqdan keчяn modelinя isя tяsir edяn aerodinamik qцvvя cяmi onlarla Н-dиr, ancaq A.я. model vя tяyyarя цчцn eynidir.
          Aшaьы hцndцrlцklяrdя sяs sцrяtinядяк олан sцrяtlя uчan bюyцk юlчцlц aparatlar цчцn (Max яdяdi М < 0,2) A.я. yalnыz uчan aparatыn formasыndan vя hцcum bucaьыndan asыlыdыr. Цmumi halda A.я. юlчцsцz oxшarlыq kriteriляри (М – Max яdяdi vя Ре – Reynolds яdяdi, шяk. 1 vя 2) ilя xarakterizя olunan qazыn юzлцlцyц vя sыxыlmasыndan asыlыdыr. А.я. обйектин учма имканларыны (характеристикаларыны): мцгавимятляри вя галдырыъы гцввяни; дайаныглыг вя идаряолунма имканларыны тяйин етмяк цчцн мцщцм ящямиййят кясб едир. Мцряккяб формалы ъисмлярин А.я. тяйининин ясас цсулу моделляр вя тябии обйектляр цзяриндя апарылан тяърцбялярдир. Сон заманлар нязяри щесабламалар даща эениш истифадя олунур вя аеродинамиканын мцряккяб мясяляляринин щяллиня имкан йарадыр.

    Шякил 2. Kцrяnin aerodinamik mцqavimяt яmsalыnыn Ре яdяdindяn asыlыlыьы.

Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (Azərbaycan dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2007
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, I CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2009
ISBN: 978-9952-441-02-4
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, II CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2010
ISBN: 978-9952-441-05-5
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, III CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2011
ISBN: 978-9952-441-07-9
Səhifələrin sayı: 604
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, “Azərbaycan” xüsusi cildi (rus dilində)
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2012
ISBN: 978-9952-441-01-7
Səhifələrin sayı: 881
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, IV CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2013
ISBN: 978-9952-441-03-1
Səhifələrin sayı: 608
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, V CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili: 2014
ISBN: 978-9952-441-10-9
Səhifələrin sayı: 592
Sərlövhə: Azərbaycan Milli Ensiklopediyası, VI CİLD
Nəşriyyat: "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi
Nəşr yeri: Bakı
Nəşr ili 2015
ISBN: 978-9952-441-11-6
Səhifələrin sayı: 608
A, a – ALLAHVERDİYEV Süleyman
    AERODİNAMİK ƏMSALLAR

    AERODИNAMИK ЯMSALLAR – maye vя ya qazda hяrяkяt edяn cismя tяsir edяn aerodinamik qцvvяни vя momenti xarakterizя edяn юlчцsцz kяmiyyяt. Аеродинамикада аеродинамик боруларда вя башга експериментал гурьуларда тябии обйектлярин щяндяси охшар моделляринин сынаьы заманы А.я. тяйин едилир.


    Шякил 1. Konusun aerodinamik mцqavimяt яmsalыnыn M яdяdindяn asыlыlыьы.

    Иstяnilяn Ха юн mцqavimяt qцvvяsi цчцн A.я. Cxa = Xa /qS-dir; burada С – xaрактерик sahя, q = ρV2/2-sцrяtли тязйиг, ρ – cismin hяrяkяt etdiyi mцhitin sыxlыьы, В – bu mцhitя nисбятяn cismin sцrяtidir. Qaldыrыcы qцvvяnin (Йа) vя yan qцvvяnin (За) A.я. мцвафиг олараг: Cya=Ya/qS vя Cza = Za /qS. Momentin A.я. щям дя mяxrяcdя xарактерик (л) uzunluьунa malikdir vя она эюря яyilmя momenti цчцn A.я. mx=M/qSl, gяziшmя momenti цчцn my=My /qSl vя tanqaj momenti цчцn isя my=Mz /qSl olуr. Xaрактерик юlчцlяr kifayяt qяdяr ixtiyarи seчilir; mяs., tяyyarя цчцn С – adяtяn daшыyыcы qanadlarыn sahяsi, л – qanad xordasыnыn uzunluьu, raket цчцn С – midel en kяsiyinin sahяsi, yяni korpusun (fцzelyajыn) яn bюyцk en kяsiyinin sahяsi, л – raketin uzunluьudur.
         Aerodinamik qцvvя vя momentlяrin юlчцsцz A.я. шяklindя ifadяlяri aerodinamik tяdqiqat vя hesablamalarda чох эениш istifadя olunur vя onlarы яhяmiyyяtli dяrяcяdя sadяlяшdirir. Mяs.: tяyyarяyя tяsir edяn aerodinamik qцvvя yцzlяrlя vя minlяrlя кН чata bilяr, tяyyarяnin aerodinamik boruda sыnaqdan keчяn modelinя isя tяsir edяn aerodinamik qцvvя cяmi onlarla Н-dиr, ancaq A.я. model vя tяyyarя цчцn eynidir.
          Aшaьы hцndцrlцklяrdя sяs sцrяtinядяк олан sцrяtlя uчan bюyцk юlчцlц aparatlar цчцn (Max яdяdi М < 0,2) A.я. yalnыz uчan aparatыn formasыndan vя hцcum bucaьыndan asыlыdыr. Цmumi halda A.я. юlчцsцz oxшarlыq kriteriляри (М – Max яdяdi vя Ре – Reynolds яdяdi, шяk. 1 vя 2) ilя xarakterizя olunan qazыn юzлцlцyц vя sыxыlmasыndan asыlыdыr. А.я. обйектин учма имканларыны (характеристикаларыны): мцгавимятляри вя галдырыъы гцввяни; дайаныглыг вя идаряолунма имканларыны тяйин етмяк цчцн мцщцм ящямиййят кясб едир. Мцряккяб формалы ъисмлярин А.я. тяйининин ясас цсулу моделляр вя тябии обйектляр цзяриндя апарылан тяърцбялярдир. Сон заманлар нязяри щесабламалар даща эениш истифадя олунур вя аеродинамиканын мцряккяб мясяляляринин щяллиня имкан йарадыр.

    Шякил 2. Kцrяnin aerodinamik mцqavimяt яmsalыnыn Ре яdяdindяn asыlыlыьы.

    AERODİNAMİK ƏMSALLAR

    AERODИNAMИK ЯMSALLAR – maye vя ya qazda hяrяkяt edяn cismя tяsir edяn aerodinamik qцvvяни vя momenti xarakterizя edяn юlчцsцz kяmiyyяt. Аеродинамикада аеродинамик боруларда вя башга експериментал гурьуларда тябии обйектлярин щяндяси охшар моделляринин сынаьы заманы А.я. тяйин едилир.


    Шякил 1. Konusun aerodinamik mцqavimяt яmsalыnыn M яdяdindяn asыlыlыьы.

    Иstяnilяn Ха юн mцqavimяt qцvvяsi цчцн A.я. Cxa = Xa /qS-dir; burada С – xaрактерик sahя, q = ρV2/2-sцrяtли тязйиг, ρ – cismin hяrяkяt etdiyi mцhitin sыxlыьы, В – bu mцhitя nисбятяn cismin sцrяtidir. Qaldыrыcы qцvvяnin (Йа) vя yan qцvvяnin (За) A.я. мцвафиг олараг: Cya=Ya/qS vя Cza = Za /qS. Momentin A.я. щям дя mяxrяcdя xарактерик (л) uzunluьунa malikdir vя она эюря яyilmя momenti цчцn A.я. mx=M/qSl, gяziшmя momenti цчцn my=My /qSl vя tanqaj momenti цчцn isя my=Mz /qSl olуr. Xaрактерик юlчцlяr kifayяt qяdяr ixtiyarи seчilir; mяs., tяyyarя цчцn С – adяtяn daшыyыcы qanadlarыn sahяsi, л – qanad xordasыnыn uzunluьu, raket цчцn С – midel en kяsiyinin sahяsi, yяni korpusun (fцzelyajыn) яn bюyцk en kяsiyinin sahяsi, л – raketin uzunluьudur.
         Aerodinamik qцvvя vя momentlяrin юlчцsцz A.я. шяklindя ifadяlяri aerodinamik tяdqiqat vя hesablamalarda чох эениш istifadя olunur vя onlarы яhяmiyyяtli dяrяcяdя sadяlяшdirir. Mяs.: tяyyarяyя tяsir edяn aerodinamik qцvvя yцzlяrlя vя minlяrlя кН чata bilяr, tяyyarяnin aerodinamik boruda sыnaqdan keчяn modelinя isя tяsir edяn aerodinamik qцvvя cяmi onlarla Н-dиr, ancaq A.я. model vя tяyyarя цчцn eynidir.
          Aшaьы hцndцrlцklяrdя sяs sцrяtinядяк олан sцrяtlя uчan bюyцk юlчцlц aparatlar цчцn (Max яdяdi М < 0,2) A.я. yalnыz uчan aparatыn formasыndan vя hцcum bucaьыndan asыlыdыr. Цmumi halda A.я. юlчцsцz oxшarlыq kriteriляри (М – Max яdяdi vя Ре – Reynolds яdяdi, шяk. 1 vя 2) ilя xarakterizя olunan qazыn юzлцlцyц vя sыxыlmasыndan asыlыdыr. А.я. обйектин учма имканларыны (характеристикаларыны): мцгавимятляри вя галдырыъы гцввяни; дайаныглыг вя идаряолунма имканларыны тяйин етмяк цчцн мцщцм ящямиййят кясб едир. Мцряккяб формалы ъисмлярин А.я. тяйининин ясас цсулу моделляр вя тябии обйектляр цзяриндя апарылан тяърцбялярдир. Сон заманлар нязяри щесабламалар даща эениш истифадя олунур вя аеродинамиканын мцряккяб мясяляляринин щяллиня имкан йарадыр.

    Шякил 2. Kцrяnin aerodinamik mцqavimяt яmsalыnыn Ре яdяdindяn asыlыlыьы.